خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: استان سمنان از ابتدای دهه ۸۰ بود که وارد هشدار جدی خشکسالی شد و از آن زمان تا کنون خشکسالی تقریباً ۲۰ ساله شده است ماحصل این خشکسالی خالی شدن روستاها به خصوص در بخش‌هایی از میامی، بی ارجمند، احمد آباد، جنوب شهرستان دامغان و کوه زر و جنوب شهرستان گرمسار بوده است.
خشکسالی که البته تبعات منفی بسیاری از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته است این روزها شهرک‌های اقماری شهرهایی مانند سمنان و دامغان و شاهرود مملو از جمعیت روستایی هستند که تا همین ده سال قبل در روستای خودشان صاحب مال و باغ بودند و دست کم چوب دست بودند. اما امروز به حومه شهر آمده‌اند تا به مشاغل درجه دو و سه‌ای مانند دست‌فروشی و حتی خرده جرایم دست بزنند.
اهمیت اجرای آبخیزداری
بسیاری معتقد هستند که استان سمنان به انتهای خطر رسیده و باید آب را از استان‌های دیگر بیاورد اما برخی دیگر هم معتقد هستند که به دلیل قرارگیری سمنان در کوهپایه جنوبی البرز، این استان کافی است که از منابع آبی خود به درستی استفاده کند، کشاورزی را تغییر دهد، آبخیزداری را در رأس اولویت‌های خود قرار دهد تا نیازی به انتقال آب نداشته باشد.
در این بین اما آبخیزداری یکی از اقدامات درخور توجه دولت طی سال‌های اخیر محسوب می‌شود. دولت در استان سمنان هر کار نکرده، به مقوله آب توجه خوبی داشته که نمونه بارز آن را می‌توان در زمینه آبخیزداری و مقابله با فرسایش، بیابان‌زایی و… مشاهده کرد.
قبل از اینکه به میزان اجرای طرح‌های آبخیزداری استان سمنان در راستای مقابله با خشکسالی بپردازیم ابتدا توضیح کوتاهی درباره مزیت‌های این طرح‌ها می‌دهیم. طرح‌های آبخیزداری در واقع سازه‌هایی برای حبس روان آب‌ها و کمک به جذب بیشتر آنها در سفره‌های زیرزمینی است که در زمره مزیت‌های این طرح‌ها می‌توان به تغذیه منابع زیرزمینی، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از بیابان‌زایی، کاهش تنش‌های آبی و… اشاره کرد.
بهره برداری از طرح‌های آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان افزایش پوشش گیاهی، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش فرونشست زمین و تقویت سفره آب‌های زیرزمینی و همچنین کاهش خسارت سیلاب و روان آب‌ها را ویژگی و مزیت مهم طرح‌های آبخیزداری دانست و گفت: در همین بازه زمانی ۱۵ روز قبل و همزمان با هفته منابع طبیعی هشت طرح آبخیزداری و آبخوان‌داری به ارزش ۱۰۰ میلیارد ریال در استان به بهره برداری رسید.
فرهاد عبدالشاه با بیان اینکه از ۹.۷ میلیون هکتار وسعت استان سمنان، ۵۵ درصد نواحی بیابانی و خشک هستند و لذا این امر ضرورت توجه به طرح‌های مقابله با خشکسالی و بیابان‌زایی را به صورت واضح نشان می‌دهد، بیان داشت: در هر شهرستان استان سمنان یک طرح آبخیزداری به مناسبت هفته منابع طبیعی به بهره‌برداری رسید و این در حالی است که طی سال‌های اخیر توجه بسیار خوبی به این مقوله در سطح استان شده است.
وی با بیان اینکه ۴۹ حوزه آبخیز این استان به مساحت ۴۷۰ هزار هکتار در سال ۹۹ مطالعه شده است، ابراز داشت: اجرای طرح‌های آبخیزداری در این بخش‌ها می‌تواند تا حد زیادی به ارتقای آبدهی سفره‌های آب زیرزمینی کمک کند.
اجرای طرح‌های آبخیزداری مهم
یک اقدام مهم و درخور توجه دولت در زمینه مقابله با بیابانی شدن کشور استفاده از اعتبارات صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری است که این امر به استان سمنان نیز کمک کرد تا بتواند طرح‌های خوبی را در این راستا اجرا کند.
مدیرکل منابع طبیعی استان سمنان از دریافت اعتباری بالغ بر ۲۶۶ میلیارد ریال از صندوق توسعه و عمران کشور طی ۹ ماهه نخست سال ۹۹ برای اجرای طرح‌های آبخیزداری خبر داد و بیان کرد: ۲۳ حوزه آبریز استان در ۹ ماهه نخست سال ۹۹ دارای طرح آبخیزداری شدند که حجم عملیات در این حوزه‌ها ۲۸ هزار هکتار بوده است.
جعفر مرادی حقیقی بیان کرد: در سال ۹۹ همچنین با محور افزایش توان سفره‌های آب زیر زمینی و مقابله با بیابانی شدن اراضی و مراتع طبیعی استان شش بند خاکی به مساحت ۷۵ هزار متر مکعب اجرا شده است این طرح‌ها با هدف ذخیره آب، مقابله با بیابانی شدن اراضی و بهره‌وری از آب در کنار تغذیه سفره‌های زیرزمینی اجرا شده است.
عملیات بیولوژیک در کنار آبخیزداری
آنطور که از صحبت‌های مسئولان منابع طبیعی استان سمنان بر می‌آید تنها اجرای آبخیزها کافی نیست بلکه باید در کنار آن مقابله با فرسایش خاک و همچنین عملیات مختلف بیولوژیک یا همان کاشت گونه‌های گیاهی نیز می‌بایست در سطح استان انجام شود تا شاهد عقب نشینی بیابان باشیم. این طرح‌ها را می‌توان مکمل‌های آبخیزداری برای مقابله با بیابان و لم‌یزرع شدن استان سمنان دانست.
مرادی حقیقی مدیرکل منابع طبیعی استان سمنان با بیان اینکه در سال ۹۹ خوشبختانه یک هزار و ۲۰۰ هکتار نهال کاری در سطح اراضی طبیعی استان انجام شده است، بیان کرد: مدیریت روان آب همراه با عملیات بیولوژی در سطح یک هزار و ۱۰۰ هکتار اراضی طبیعی استان سمنان و همچنین آبیاری و نگهداری از دو هزار و ۲۰۰ هکتار نهال کاری‌های سال‌های قبل از جمله دیگر اقدامات منابع طبیعی در سال ۹۹ بوده است
وی با بیان اینکه بیش از ۱۱۳ هزار هکتار جنگل‌های بیابانی با گونه عمدتاً تاغ نیز در سطح استان سمنان ایجاد شده است، افزود: ۲۳ میلیارد تومان از اعتبارات تخصیصی به استان در بخش آبخیزداری استفاده شده است.
آبخیزداری به تنهایی فایده ندارد
سید محمد رضا ضیایی کارشناس حوزه منابع طبیعی که اشراف خوبی به ظرفیت‌های استان سمنان دارد نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: آبخیزداری طرح‌های بسیار خوبی هستند که می‌توانند به ارتقای ذخایر آبی کمک کنند اما باید توجه داشت که این طرح‌ها خالی از عیب نیز نیستند برای مثال روان آب‌هایی که می‌تواند جانوران و وحوش را مشروب سازند را قطع کرده و در نهایت باعث کم آبی برای وحوش می‌شوند.
ضیایی با بیان اینکه خوشبختانه طرح‌های آبخیزداری موجود در استان نه آنقدر زیاد هستند که آب مورد نیاز وحوش را جمع آوری کنند و نه در تمام محل‌ها اجرا شده‌اند اما این یک هشدار برای عدم رواج بی رویه طرح‌های آبخیزداری است، ابراز کرد: موضوع دوم در خصوص آبخیزداری‌ها این است که این طرح‌ها به تنهایی کفایت نمی‌کنند و ما باید بتوانیم از لحاظ فرهنگی، آموزش به کشاورزان، ترویج کشاورزی صحیح، استفاده بهینه، آموزش روستاییان و بهره برداران برای حفاظت از آبی که در اختیار داریم نیز خودمان را تقویت کنیم.
وی با بیان اینکه متأسفانه هنوز در خشک‌ترین نقطه استان سمنان هندوانه و آفتابگردان و بادام و… به صورت غرقابی کشت می‌شود که هر ۱۸ روز یک بار آب می‌خواهد و در زمره گیاهانی هستند که بیشترین آب را می‌خواهند لذا تا زمانی که این رویه غلط در استان وجود داشته باشد اگر تمام استان هم آبخیزداری و آبخوان‌داری شود، فایده‌ای ندارد.
حفظ داشته‌ها مهم‌تر از آوردن منبع جدید
این کارشناس با بیان اینکه ما اگر داشته‌هایمان را در زمینه آب به خوبی مدیریت کنیم نیاز به آوردن آب خزر و عمان و خلیج فارس نداریم، گفت: امروز ۴۰ درصد لوله‌های انتقال آب فرسوده و متعلق به دوران پهلوی دوم هستند لذا به راحتی یک سوم آب استان را هدر می‌دهند جالب اینجا است که مسئولان استان سمنان وقتی درباره تعویض و بهینه سازی سیستم انتقال آب صحبت می‌شود، هزینه بالای ده‌ها میلیاردها تومانی را پیش می‌کشند اما کسی نمی‌گوید که ده برابر همین هزینه برای انتقال آب خزر و شیرین کردن آن صرف می‌شود!
ضیایی با بیان اینکه با شرایط کنونی که ما نمی‌توانیم آب درون سفره‌های زیرزمینی مان را بدون هدر رفت حتی منتقل کنیم و از سوی دیگر نتوانسته‌ایم هیچ برنامه مدونی برای اجرای ۱۰۰ درصدی تغییر الگوی کشت ارائه کنیم، اگر تمام خزر را به کویر سمنان بیاوریم نه تنها سمنان آباد نمی‌شود بلکه ظرف ۲۰ سال دوباره به همین کویر بدل خواهد شد با این تفاوت که حالا دیگر ما خزر را هم نخواهیم داشت.
وی افزود: وقتی مدیری از صندوق توسعه ملی اعتبارات برای آبخیزداری می‌گیرد باید حمایت شود باید روستاهای همجوار را تقویت کرد، مردم را آموزش داد از سازمان‌های مردم نهاد خواست تا در حراست سفره‌های آب زیرزمینی و زیرساخت‌های تغذیه آنها مراقبت و حمایت کنند از سوی دیگر کشاورزی منطبق بر خشکسالی ۲۰ سال اخیر را اشاعه داد و برای آن برنامه‌ریزی کرد وگرنه بدون آنها اجرای آبخیزداری‌ها بی فایده است.
ترویج کشاورزی صحیح و حفظ داشته‌ها
دولت در استان سمنان علی رغم تمام ناکامی‌ها به نظر می‌رسد در زمینه آبخیزداری کارنامه قابل دفاعی داشته باشد و در همین مدت توانسته تا حد زیادی خیال مردم شهرستان‌های استان سمنان را از لحاظ استفاده بهینه روان آب‌ها برای ارتقای میزان کیفی و کمی سفره‌های آب زیرزمینی راحت کند.
این سکه روی دیگری هم دارد و آن این است که ما اگر هزار واحد به سفره‌های آب زیرزمینی مان بیفزاییم اما ۱۰ هزار واحد از آن برداشت کنیم قطعاً به نتیجه نخواهیم رسید. به نظر می‌رسد امروز آن قدر که مسئولان استان سمنان وقت، انرژی و هزینه را صرف توجیه کم آبی استان و نیاز به منابع آبی می‌کنند اگر صرف حفظ داشته‌های استان می‌کردند امروز وضعیت بهتری در سمنان حاکم بود.
در نهایت باید گفت آبخیزداری یک راه نجات استان سمنان از دو دهه خشکسالی است اما به شرطی که در کنار آن شرایط استفاده بهینه از منابع آبی نیز فراهم شود.