ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت خودروسازی تسلا، وقتی قرارداد ۴۴ میلیارد دلاری خرید توییتر را نهایی کرد، در توییتی نوشت: پرنده آزاد شد. اما بسیاری از کنشگران آزادی بیان، با وحشت به چشم‌انداز کنترل میدان شهر دیجیتالی جهان توسط یک نفر چشم دوخته و جست و جو برای گزینه‌های دیگر را شروع کردند.

ماستودون (Mastodon) که نامش را از یک نژاد ماموت منقرض شده گرفته است، با داشتن هشتگ و بحث‌های سیاسی، از بسیاری از جهات شبیه توییتر است. اما در حالی که توییتر و فیس بوک توسط یک مرجع (یک شرکت) اداره می‌شوند، ماستودون در هزاران سرور رایانه نصب شده و توسط ادمین‌های داوطلبی اداره می‌شود که سیستم‌هایشان  را در یک فدراسیون جمع کرده‌اند.

افراد، پست‌ها و لینک‌ها را در سرورهای خودشان یا سرورهای ماستودون یا با کاربران در سرورهای دیگری که در این شبکه رو به رشد وجود دارد، مبادله می‌کنند. ماستودون، میوه شش سال تلاش اوژن روچکو، برنامه نویس آلمانی جوان است و تولد این پلت‌فرم، نتیجه تمایل روچکو برای ایجاد فضای عمومی بود که فراتر از کنترل یک نهاد باشد. این تلاش مثمرثمر بوده است. روچکو دوشنبه گذشته نوشت: ما امروز به تعداد یک میلیون و ۲۸ هزار و ۳۶۲ کاربر ماهانه فعال دست پیدا کردیم. این واقعا عالی است.

این تعداد کاربر در مقایسه با رقیبان برجسته، بسیار ناچیز است. توییتر روزانه ۲۳۸ میلیون کاربر فعال دارد که در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲ یک تبلیغ مشاهده کرده‌اند. فیس بوک تا سه ماهه سوم امسال، ۱.۹۸ میلیارد کاربر فعال روزانه داشته است. اما افزایش کاربران ماستودون ظرف مدت چند روز، همچنان شگفت آور بوده است. ایتان زاکرمن، کارشناس شبکه اجتماعی دانشگاه ماساچوست نوشت: هفته گذشته هواداران بیشتری در ماستودون نسبت به پنج سال گذشته پیدا کردم.

به گفته کاربران ماستودون، قبل از نهایی شدن خرید توییتر توسط ایلان ماسک در ۲۷ اکتبر، رشد ماستودون ۶۰ تا ۸۰ کاربر جدید در هر ساعت بود اما صبح دوشنبه پیش، ۳۴۵۸ نفر در مدت یک ساعت به این پلت‌فرم پیوستند. روچکو، ماستودون را سال ۲۰۱۶ وقتی این شایعه پخش شد که پیتر تی‌یل، موسس پی پال و متحد ایلان ماسک، می‌خواهد توییتر را خریداری کند، راه‌اندازی کرد.

روچکو اوایل امسال به رویترز گفت: یک میلیاردر راستگرا می‌خواهد یک شرکت عمومی را خریداری کند که عمومی نیست. واقعا مهم است که پلت‌فرم ارتباطات جهانی داشته باشید که در آنجا بتوانید با خبر شوید چه اتفاقی در جهان می‌افتد و با دوستانتان صحبت کنید. چرا چنین پلت‌فرمی باید توسط یک شرکت کنترل شود؟

شبکه‌های اجتماعی که آماده استقبال از مهاجران توییتر باشند، کم نیستند و از تیک تاک شرکت بایت دنس تا دیسکورد را دربرمی‌گیرند. طرفداران ماستودون می‌گویند رویکرد غیرمتمرکز این پلت‌فرم، آن را به طور اساسی متفاوت کرده است. به جای رفتن به سرویسی که به شکل متمرکز توسط توییتر فراهم شده است، هر کاربر می‌تواند فراهم کننده خود را انتخاب کند یا حتی سرور ماستودون خود را اداره کند. حتی کاربران می‌توانند از جی میل یا حساب فراهم شدن توسط یک کارفرما ایمیل کنند یا سرور ایمیل خود را اداره کنند.

طرفداران این پلت‌فرم می‌گویند هیچ شرکت یا فردی نمی‌تواند تمایل خود را به کل سیستم تحمیل کرده یا آن را به طور کامل تعطیل کند. اگر یک صدای افراطی با سرور خودش ظاهر شود، کافی خواهد بود که سرورهای دیگر ارتباطشان را با آن قطع کرده و حساب مذکور تنها با گروه کوچک هواداران و کاربرانش در یک سرور جدا افتاده حرف بزند.

این رویکرد فدرالی، معایبی هم دارد؛ برخلاف توییتر یا فیس بوک که مانند یک میدان شهر منظم به صورت مرکزی اداره می‌شوند، پیدا کردن افراد برای دنبال کردن در پراکندگی بی‌نظم ماستودون دشوارتر است. اما گروه رو به رشد طرفداران ماستودون می‌گویند مزایای معماری این پلت‌فرم از معایب آن بیشتر است.

با این حال، رشد سریع باعث ایجاد بار اضافی و اختلال سرورها شده است. ایلان ماسک با مشاهده پل کروگمان، اقتصاددانی که برای استفاده از حساب ماستودون خود مشکل داشت، این شبکه نو پا را مسخره کرد. اما روچکو که ماستودون را با بودجه محدودی که با کمک مالی کمیسیون اروپا تکمیل می‌شود اداره می‌کند، در میان رگولاتورهای اروپایی حساس به حریم خصوصی، مخاطبانی پیدا کرده است.

اولریش کلبر، کمیسیونر حفاظت از دیتای آلمان، کارزاری را به راه انداخته تا نهادهای دولتی صفحاتشان در فیس بوک را ببندند زیرا به گفته وی، هیچ راهی وجود ندارد که صفحه ای را میزبانی کرد که مطابق با قوانین حریم خصوصی اروپایی است. مقامات باید به سرورهای ماستودون دولت فدرال کوچ کنند. کمیسیون اروپا هم سروری برای نهادهای اتحادیه اروپا برای ارسال پیام از آنها دارد.

کلبر اوایل امسال گفته بود: هیچ اطلاعات انحصاری نباید در پلت‌فرمی ارسال شود که از نظر قانونی زیر سوال است.

اگرچه ماستودون از همیشه شلوغ‌تر است اما همچنان نام‌های بزرگ معدودی از دنیای سیاست و سرگرمی که توییتر را به پاتوق خبرنگاران تبدیل کرده اند را جلب کرده است.

برای روچکو که تنها کارمند تمام وقت این پروژه است و با حقوق اندک ۲۴۰۰ یورو در ماه از خانه خود در شهر کوچکی در شرق آلمان کار می کند، تلاش ادامه دارد. وی هفته گذشته در پیامی نوشته بود: باورتان می شود که به شما بگویم بی‌نهایت خسته‌ام؟