قرن اخیر را می‌توان قرن شکوفایی، رشد و اقبال بیش از پیش فضای مجازی و قدرت یافتن بی‌بدیل شبکه‌های اجتماعی مجازی عنوان کرد؛ شبکه‌ها و فضاهایی که به ویژه پس از شیوع یک پاندمی در جهان بر فضای حقیقی سیطره یافته و همواره بیم آن می‌رود که این توفّق را حفظ کنند.
در ماه‌های اخیر و به ویژه از شروع سال جدید و داغ شدن بحث انتخابات ریاست جمهوری، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیش از گذشته به محملی برای گفت وگو و شنیدن آرا مختلف آدم‌هایی بدل شده است که حرفی برای گفتن یا پیامی برای شنیدن دارند.
در این میان برنامه اجتماعی جدیدی به نام کلاب هاوس شاید به دلیل تازگی و جذابیت های نوبودن بیش از هربرنامه ای مورد اقبال بوده و به خصوص به فضایی برای بحث و ارائه نظر در باب نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و مباحث پیرامون آن بدل گشته است. فضایی که حتی چهره های صاحب نام و نخبگان قدرت را به خود جذب کرده و نام این برنامه را بیش از پیش بر سر زبان ها انداخته است.
این موضوع در کنار به حاشیه رفتن صداوسیما و عدم اقبال آن در بحث اطلاع رسانی اخبار انتخابات و رویگردانی بخشی از جامعه از این رسانه برای پیگیری اخبار مرتبط، بار دیگر این سوال را مطرح ساخته است که آیا شبکه های اجتماعی می توانند به عنوان جایگزینی برای رسانه ای مانند تلویزیون در ایران محسوب شوند؟
علیرضا شریفی جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا به توضیح جایگاه تلویزیون و شبکه های اجتماعی پرداخت که در ادامه آمده است.
ایرنا: این روزها شاهد این موضوع هستیم که رسانه ای مانند تلویزیون در بحث انتخابات همچون گذشته محل وثوق نیست و شبکه هایی اجتماعی مانند کلاب هاوس محملی برای بیان آرا و اندیشه ها و حضور چهره های مختلف از نخبگان قدرت و … شده است؛ این جابجایی رسانه‌ای را چگونه می تواند تحلیل کرد؟ آیا با حضور شبکه اجتماعی جدید، رسانه هایی قدیمی تر مانند تلویزیون کارکرد گذشته خویش را از دست داده یا می دهند؟
شریفی در پاسخ اظهار کرد: این اتفاق در همه دوران تاریخ رسانه طی یک صد و پنجاه سال اخیر همیشه افتاده است؛ یعنی همیشه رسانه ای بوده است که رسانه ای عام محسوب می‌شده و پشت سر آن رسانه دیگری آمده که جذاب تر بوده و به همین دلیل ضریب نفوذ آن رسانه جدید بالا رفته است. از روزنامه شروع کنید تا برسد به رادیو و پس از آن تلویزیون و اینترنت و امثال اینها تا شبکه های اجتماعی.
دلیل جذابیت شبکه های اجتماعی اولا این است که به دلیل گروهی بودنشان، قابل قیاس با رسانه های شنیداری یا دیداری نیستند. رسانه های دیداری و شنیداری مانند رادیو و تلویزیون رسانه ای جمعی هستند یعنی بخش کثیری از یک جامعه را مورد خطاب قرار می دهد. این رسانه ها معمولا یکسویه هستند یعنی چنین رسانه‌ای صرفا گوینده است و حالت آبشاری دارد؛ در چنین شرایطی این دست از رسانه‌ها برای این که ضریب ارتباط را بالا ببرند، بعضا خط تلفنی هم در اختیار قرار می دهند و یا پیامکی هم می شود برایشان فرستاد اما این روش ارتباط بسیار با شبکه های اجتماعی متفاوت است که مهمترین ویژگی آن به مسئله قدرت انتخاب باز می گردد.
وی افزود: دومین مورد از دلایل جذابیت شبکه‌های اجتماعی این است که یک شبکه اجتماعی، رسانه‌ای جمعی نیست بلکه گروهی است یعنی گروهی از افراد آنجا هستند.
سوم این که این گروه ها برحسب علاقه دور هم جمع می شوند و ویژگی بارز و برجسته آنان توان تعامل و گفتگوی برابر و مناسب بین همه افراد است که تقریبا در یک سطح هستند.
این جامعه شناس ادامه داد: ویژگی بعدی این است که شبکه های اجتماعی شائبه سانسور و فیلتر کردن و حذف برخی از سخنان را ندارند و هرکسی که دلش می خواهد می تواند آنجا هرحرفی (درست و غلط، صحیح و ناصحیح) را بزند.
نکته بعدی که در مورد شبکه های اجتماعی مهم است و این که آنان را اساسا بر شبکه های شنیداری و دیداری در همه جای دنیا ارجح می سازد، این است که معمولا در شبکه های اجتماعی وقتی شما حرف و سخنی را مطرح می کنید، این حرف و سخن شما ماندگاری بلندی دارد یعنی افراد با جستجوکردن می توانند تا مدت های مدید آن را نگه دارند، استفاده و بازبینی کنند.
شریفی یزدی یادآور شد: این که چرا سلبریتی ها در این فضا بیشتر خودشان را نشان می دهند، به دلیل ضریب نفوذ رسانه است؛ یعنی ضریب نفوذ شبکه های اجتماعی این روزها قابل قیاس با رسانه های شنیداری و دیداری نیست و بسیار بیشتر است و طبیعتا افراد در جایی این کار را انجام می دهند و حضور پررنگتری دارند که صدایشان بیشتر شنیده شود.
موضوع دیگر این است که شما برای اداره کردن و ایجاد رادیو و تلویزیون امکاناتی می خواهید؛ مثلا جایی ثابت، دستگاه هایی بزرگ، وقت آزاد و … درحالی که شبکه های اجتماعی در موبایل و همراه شما یا در لپ تاپ و تبلت شما حضور دارند و هرلحظه که اراده کنید ولو با زمانی کم، می توانید به آنان ورود کرده و در آن فضا حضور داشته باشید.
وی تاکید کرد: در مورد کلاب هاوس باید گفت که این شبکه اجتماعی تقریبا همان مسیری را می رود که در دوره ای اینستاگرام، فیس بوک و … می رفت و هرکدام از این سیستم های جدیدی که می آیند هم به دلیل نوبودن و هم به دلیل امکانات جدیدی که برایشان فراهم است، تعدادی افراد را به خود جذب می کنند تا بعد از مدتی که عادی می شوند و رسانه دیگری جایشان را پر می کند.
ایرنا: بر این اساس آیا شما فکر می کنید که این شبکه های اجتماعی در درازمدت قدرت کنارزدن رسانه ای مانند تلویزیون را داشته باشند؟
شریفی گفت: یقینا نمی تواند جای آن را بگیرد اما بخش بزرگی از مخاطبان رسانه دیداری را می تواند به خود جذب کند یا این که میزان استفاده از رسانه دیداری مانند تلویزیون که قبلا ساعات طولانی در روزهای طولانی بود را بشدت کاهش دهد، کمااین که این کار را هم انجام داده است.
واقعیت این است که تلویزیون قابلیت خاص خودش را دارد و بر این اساس ماندگار خواهد بود. زمانی که تلویزیون آمد بسیاری بر این عقیده بودند که جای رادیو را خواهد گرفت اما این گونه نشد. تلویزیون توانست میزان استفاده از رادیو را کاهش دهد ولی هرگز نتوانست رادیو را تعطیل کند.
