«مجتبی همتی‌فر» رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در گفت‌وگو با ایلنا در رابطه با تعیین شهریه پیش دبستانی‌ها و معیارهایی که برای این شهریه در نظر گرفته می‌شود و تغییرات احتمالی و رصد آن توضیح داد: مجموعه خدماتی که برای کودکان زیر هفت سال داریم که با عنوان آموزش پیش از دبستان شناخته می‌شود، از بعد تولد تا ۶ سال تمام یعنی قبل از ورود به مدرسه را در برمی‌گیرد و ساماندهی و مدیریت آن برعهده سازمان جدیدی تحت عنوان سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک است که زیر مجموعه آموزش و پرورش قرار دارد. ماموریت آن اما محدود به آموزش و پرورش نیست و سازمانی ملی است و گستره فعالیت آن علاوه بر کودکستان‌ها یعنی مهد کودک‌ها، مراکز پیش دبستانی و هر مجموعه دیگری که در حوزه تربیتی این سنین کار می‌کند، توانمندسازی خانواده‌ها و ساماندهی اکوسیستم کودکی را هم در برمی‌گیرد.

او تصریح کرد: سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک تازه تاسیس است و مانند هر سازمان تازه تاسیس دیگر علاوه بر اینکه فرایند استقرار خودش را باید طی کند که طبیعی هم هست و ساختارها، قوانین، تشکیلات، تامین اعتبارات و ردیف بودجه‌ها و ملاحظات دیگر را مدنظر داشته باشد، بار سنگین دیگری هم روی دوشش گذاشته می شود و مجموعه نهادهایی که باید به آن‌ها خدمت بدهد پیش از تاسیس سازمان وجود داشته‌اند یعنی وقتی سازمان شکل گرفته، باید سازماندهی را به صورت همزمان انجام دهیم. با وجود این مسئله، دو کار به صورت همزمان در سازمان انجام می‌شود؛ اول طی کردن فرایند استقرار سازمان و شکل‌گیری آن و تدوین آیین نامه‌ها، دوم تعریف دوره گذار برای انجام ساماندهی کودکستان‌ها.

همتی‌فر با بیان اینکه کودکستان عنوانی است که برای یکپارچه کردن مجموعه مراکزی که با عناوین مختلف فعالیت می‌کنند برای تربیت، مراقبت و آموزش کودکان زیر هفت سال با هماهنگی و مشورت فرهنگستان زبان و ادب فارسی تعیین و توسط هیات امنای سازمان مصوب شده است، افزود: تدوین مجموعه آیین نامه‌های جدید که باید با رویکرد تربیتی؛ مبتنی بر مبانی تربیت اسلامی و بومی تدوین شود، زمان بر است. همزمان با تدوین آن، چارچوب‌هایی هم تعیین می‌شود تا در دوره گذار بتواند این مراکز را ساماندهی کند.

 هدف اصلی ما “کیفیت تربیت” است

رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک ادامه داد: قریب به ۱۸ ماهی که از تاسیس سازمان گذشته و البته با موانع زیادی هم در استقرار و شکل گیری مواجه بوده، ما تلاش کردیم که بخشی از آیین نامه‌های اصلی را تدوین کنیم، بخشی هم در فرایند تدوین قرار دارد و بخش دیگری هنوز در مسیر کارهای پژوهشی است، چراکه مباحث بنیادین‌تری داشته است. برای اینکه بتوانیم ساماندهی کنیم، شیوه نامه جامعی را آماده کرده‌ایم که در ۲۴ شهریورماه امسال ابلاغ شد و شامل فرایند تاسیس، تمدید مجوز و امور مرتبط با فعالیت‌های کودکستان‌هاست. همچنین بحث‌های مربوط به شهریه و محتوا را مشخص کرده است و بسته‌های مورد تایید، به صورت حضوری هم ابلاغ خواهد شد.

سازمان ملی تعلیم و تربیت اضافه کرد: از طرف دیگر بحث ضوابط نظارت، زمان آموزش و شاخص‌های مرتبط با مدیر و موسس کودکستان را تعیین کرده است. بنابراین چارچوبی است که براساس آیین‌نامه‌هایی که در مسیر تدوین هستند، ضوابط و مقررات را مشخص کردیم و ابلاغ شده و استان‌ها باید برای سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲  براساس آن عمل کنند.

او در خصوص آیین‌نامه شهریه که توسط سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در مسیر تدوین است، تصریح کرد: اصل هدف ما کیفیت تربیت است و محقق شدن تربیت با کیفیت در کودکستان، دغدغه ماست و لازمه چنین هدفی این است که نیروی انسانی توانمند، انگیزه و متخصصی به کار گرفته شود. قاعدتا ما اگر بخواهیم براساس ضوابط کشور عمل کنیم، باید پرداخت مناسبی به این افراد داشته باشیم حداقل در حد قانون کار.

خانواده‌ها باید در تامین هزینه‌های خدمات تربیتی، مشارکت کنند

همتی‌فر ضمن اشاره به اینکه فضای کودکستان‌ها غیردولتی و یا اجاره‌ای هستند یا تعداد اندکی از آن‌ها در تملک صاحبش قرار دارد و تعداد محدودی هم از فضاهای دولتی استفاده می‌کنند و از فضای مازاد در مدارس و ادارات و سایر نهادها بهره می‌برند، اظهار کرد: مبنای ما بر این است که شهریه کودکستان‌ها را مبتنی بر الگوی هزینه تمام شده محاسبه کنیم. مولفه‌های این امر احصا شده و دو مولفه اصلی آن هزینه نیروی انسانی و مکان کودکستان به علاوه هزینه امور جاری است. مجموعه این سه مولفه اسکلت و شاخص‌هایی می‌شود که الگوی شهریه را تعیین می‌کند، اما از آنجایی که فرایند تصویب آن طی نشده بود و سال تحصیلی آغاز می‌شد، نهایتا ما به این تصمیم رسیدیم که با شیبی به تدریج به سمت الگو حرکت کنیم تا سامانه‌هایش هم آماده شود و برای سال تحصیلی جاری افزایش شهریه تا سقف ۴۰ درصد مطرح شد تا بتوانیم بخشی از هزینه شهریه پایه را جبران کنیم و براساس جبرانی که صورت می‌گیرد، اداره منطقه پیشنهادش را می‌دهد و شورای برنامه ریزی و نظارت بر سازمان تعلیم و تربیت کودک در استان تایید نهایی را انجام می‌دهد و برای دریافت مبلغ ابلاغ می‌شود. این مبلغ به ازای ۲۲ ساعت فعالیت در هفته خواهد بود.

رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت یادآور شد: اگر مراکزی بیش از این خدمات ارائه کنند؛ به هر دلیلی که باشد، به طور مثال نیاز خانواده و اقتضائات و… که البته ما آن را توصیه نمی‌کنیم و نگاه تربیتی داریم نه صرفا مراقبتی، اما به هر دلیلی اگر این خدمات اضافه انجام شد، این خدمات به صورت ساعتی محاسبه می‌شود و طی توافقی که بین خانواده و کودکستان انجام می‌شود، شهریه پایه پرداخت می‌شود. هزینه جانبی مانند اقلام مصرفی، لوازم التحریر، لوازم بهداشتی مرتبط با کرونا و… بخش‌های عمومی آن برعهده خانواده است که با توافق با کودکستان‌ها تامین می‌شود. میان وعده و وعده غذایی و… نیز به همین ترتیب بود.

او در خصوص الگوی اداره کودکستان‌ها نیز اینطور گفت: در نظام آموزشی ما، تربیت کودکان زیر هفت سال رسمی و غیراجباری شناخته می‌شود و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی نیز با همین عنوان از آن یاد کرده‌اند. در عین اینکه در بند دو سیاست‌های کلی مهد کودک‌ها و پیش دبستانی‌ها حاکمیتی تلقی شده اند. پس موضوع پیش دبستانی غیراجباری و درعین حال رسمی است،شاخص‌های حاکمیتی برآن اعمال می‌شود، اما خانواده‌ها باید در تامین هزینه‌های خدمات تربیتی که دریافت می‌کنند، مشارکت کنند.

تلاش برای افزایش اعتبارات دوره پیش دبستانی در مناطق محروم

همتی‌فر با تاکید بر اینکه این مشارکت براساس میزان برخورداری و منطقه است، توضیح داد: به طوری که در مناطق محروم، عشایر و روستایی، دولت براساس قوانین موجود موظف شده است که تامین اعتبار کند. البته الان اعتبار کافی نیست، اما به اندازه اعتباری که تخصیص پیدا می‌کند، سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در مناطق روستایی و عشائری آموزش پیش دبستانی رایگان را عرضه می‌کند. البته امیدواریم با رایزنی که انجام می‌دهیم و کمک اهالی رسانه بتوانیم اعتبارات را افزایش بدهیم تا تعداد بیشتری از کودکان این مناطق از خدمات رایگان بهره‌مند شوند. به تدریج که درجه محرومیت کم می‌شود، سهم خانواده‌ها در تامین هزینه‌های کودکستان بیشتر می‌شود تا جایی در مناطق برخوردار با متوسط بار اصلی روی دوش خانواده است و خانواده باید هزینه‌های مربوطه را پرداخت کند. البته این مسئله به دلیل زیرساخت‌هایی قانونی است که برای مسئله وجود دارد و اگر اعتبارات این حوزه افزایش یابد، طبیعتا به صورت پلکانی سهم خانواده‌ها در تامین هزینه‌ها کمتر خواهد شد.

رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت خاطرنشان کرد:‌تلاش ما بر این است که بسته‌های حمایتی را در صورت موافقت نهادهای مسئول؛ دولت، قوه مجریه و سازمان برنامه و بودجه، برای کودکستان‌ها فراهم کنیم مانند بیمه، تسهیلات مرتبط با تامین ساختمان مناسب کودکستان و… و با این اتفاق، به تدریج و به شکل غیرمستقیم با بسته‌های حمایتی هزینه‌ای که خانواده پرداخت می‌کند را کاهش دهیم البته با آن نقطه فاصله داریم و مسائل مزمنی هم در این حوزه وجود داشته که باید به مرور سعی کنیم با کمک دستگاه‌های مختلف آن را حل کنیم.

کودکانی که پیش دبستانی می‌گذرانند، آمادگی بیشتری برای ورود به مدرسه دارند

همتی فر در مورد کودکانی که دوره پیش دبستانی را نمی‌گذرانند و عقب ماندن آنها در برخی حوزه‌ها از سایر کودکانی که کلاس اول را بعد از گذراندن پیش دبستانی آغاز می‌کنند، عنوان کرد: کودکانی که دوره پیش دبستانی را می‌گذرانند طبیعتا آمادگی بیشتری برای ورود به مدرسه دارند چراکه کودکی غنی‌تری را طی کرده‌اند و احتمالا فرصت‌ها و موقعیت‌های خوبی داشته اند. البته نمی‌توان این نکته را به همه تعمیم داد، ولی معمولا خدمات تربیتی که کیفیت لازم را داشته باشد و از آسیب‌ها به دور باشد، کمک می‌کند کودک وقتی وارد مدرسه و دبستان می‌شود، آمادگی بیشتری داشته و سرعت یادگیری‌اش هم بهتر شود.

او با بیان اینکه پیش دبستانی در برخی مناطق الزامی اما رایگان است، تصریح کرد: در برخی مناطق روستایی، عشایری و مرزی که امکانات کمتری دارند یا مناطق دو زبانه مثلا بلوچی، عربی، ترکی و… که کودکان قبل از ورود به مدرسه و زیر هفت سالگی در خانه کمتر به زبان فارسی صحبت می‌کنند قانون در اینجا الزام کرده است که پیش دبستانی اجباری باشد و البته اعتباراتی هم برای کمک به پوشش این مناطق دیده شده است و برای اینکه کودکان این منطقه آماده باشند و بتوانند از کتاب درسی و نظام آموزشی به زبان فارسی استفاده کنند، آموزش پیش دبستانی رایگان است. اصل ۱۵ قانون اساسی این موضوع را مطرح می‌کند و می‌گوید آموزش و کتاب درسی باید به زبان فارسی باشد و در این مناطق برای آمادگی بچه‌ها برای این امر و آموزش به زبان فارسی، پیش دبستانی رایگان شده است.

همتی‌فر گفت: به هرحال پیش دبستانی برای همه کودکان مفید است چه برای آن‌هایی که فرصت‌های یادگیری و موقعیت رشد برایشان کمتر بوده که به آن‌ها گذراندن پیش دبستانی بیشتر توصیه می‌شود و چه برای کودکانی که بازی کمتری دارند و تعداد فرزندان در خانه کمتر است، کودکستان موقعیتی را فراهم می‌کند تا بچه‌ها بتوانند در کنار هم بازی‌های هدفمند انجام بدهند و برخی مقدمات لازم به لحاظ مفهومی و حرکتی را به شکل شیب دار آموزش ببینند.

هشدار نسبت به آفت زودهنگامی ورود به فضای مدرسه

او با تاکید بر اینکه باید مراقب بود که دچار آفت زودهنگامی در ورود به فضای مدرسه نشد، توضیح داد: یکی از آفت‌های این دوره‌های آموزشی، مدرسه‌ای شدن است. در این دوره‌ها آموزش الفبا ممنوع است، زبان خارجی نباید آموزش داده شود، به طور مستقیم نباید ریاضی و علوم یاد بدهند.این عناصر مهمی است که باید به آن دقت زیادی شود و گاهی به خاطر بی‌دقتی، بچه‌ها دچار چالش می‌شوند و کودکی باکیفیتی که باید را طی نمی‌کنند و با مدرسه‌ای شدن زودهنگام مواجه می‌شویم که به دلایل مختلف بچه‌ها را دچار آسیب می‌کند.

رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودکان به تفاوت جدی بین کودکانی که دوره پیش دبستانی شرکت کرده‌اند با آن‌هایی که این کار را نکرده‌اند تاکید کرد و گفت: دوره پیش دبستانی غیراجباری است و بیشتر می‌توان به آن توصیه کرد. اگر عنوان عام را از کودکستان در بیاوریم و کودکانی که مادران توانمندی درخانه دارند یا فرصت‌های غنی در وقت گذاشتن خانواده نصیبشان می‌شود را در نظر بگیریم یا کودکانی که در برنامه‌های پاره وقت شرکت می‌کنند مثل برنامه‌های مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که فعالیت‌هایی را به شکل هنری، فکری، قصه گویی، کتابخوانی و نمایش خلاق دارد، فرصت‌های قابل تاملی را می‌بینیم که شاید عنوانش کودکستان نباشد، اما بچه‌ها مثلا سفالگری می‌کنند، کاردستی درست می‌کنند، نمایش خلاق کار می‌کنند و اعتماد به نفس به دست می‌آورند و وقتی وارد کلاس اول می‌شوند، آمادگی لازم را کسب کرده اند.

او تصریح کرد: احتمالا دیده‌ایم بچه‌ها وقتی به کلاس اول می‌روند، نگران هستند و گریه می‌کنند. یک بخشی از آمادگی ورود بچه‌ها به مدرسه، آمادگی روانی جدا شدن از خانواده است که در پیش دبستانی با فضای بی‌تکلف و صمیمی اتفاق می افتد؛ فضایی که از کتاب درسی به آن معنا خبری نیست و بچه‌ها به آن فضا احساس قرابت و شباهت به خانه دارند.

پیش‌دبستانی به یک دوره سه‌ساله تبدیل شده است

همتی‌فر درخصوص اجباری شدن پیش دبستانی توضیح داد: این موضوع که پیش دبستانی را اجباری کنیم چند وجه دارد؛ اجباری شدن به این معناست که دولت باید تا حد زیادی هزینه‌های این دوره را تامین کند. برمبنای اساسنامه سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک، پیش دبستانی به یک دوره سه‌ساله تبدیل شده است و چهار، پنج و شش‌ساله‌ها این دوره را شرکت می‌کنند. پیشتر این دوره یک الی دوساله بود. مجموع جمعیت هر پایه تقریبا یک میلیون و ۳۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است و مجموع این تعداد را اگر سه‌ساله در نظر بگیریم، حدود چهار میلیون نفر و اگر دوساله در نظر بگیریم حدود کمتر از سه میلیون نفر هستند که جمعیت قابل توجهی است. اندازه کودکستان‌ها کوچک است و تعداد مربی مورد نیازشان به نسبت سرانه تعداد کودکان بیشتر است. نمی‌توان مثل کلاس‌های دیگر با آن برخورد کرد برای اینکه کودک قرار است فعال باشد، بازی کند و مشارکت داشته باشد و رابطه صمیمی بین او و مربی ایجاد شود. بنابراین اجباری کردن پیش دبستانی حداقل الان در دستور کار نیست، هرچند توصیه می‌شود و تلاش ما این است بتوانیم در مناطقی که نیاز دارند و قانون نیز پیش دبستانی را برای آن‌ها اجباری و رایگان کرده، با تامین اعتبار لازم بتوانیم خدمات کافی را برای این اقشار و مناطق تامین کنیم.