پایش، نظارت، کنترل و سنجش واژه های مختص زندگی مدرنیته اند، واژه هایی که در راستای عملکرد نادرست انسان با طبیعت و محیط اطرافش آن شکل گرفته اند، زمانی که دودکش های بلند و سر به فلک کشیده صنایع در هر شهری به نشو و نما پرداختند و از بالا به انسان هایی که به آنها شاخ  و بال دادند نگاه می کردند، قطعا احساس فتح و پیروزی می کردند چون نتیجه آن امروز در زندگی بشریت دیده می شود.
مرگ و میر هزاران نفر در سراسر دنیا، افزایش بیماری های قلبی و تنفسی و بروز انواع سرطان ها به علت آلودگی هوا برخی از مشکلاتی است که دامن انسان به اصطلاح مدرن را گرفته است، در این وانفسای زندگی، مسولان وقت به این نتیجه رسیدند که باید این وضعیت کنترل شود و اگر همین گونه افسارگسیخته پیش رود دیگر قابل کنترل نخواهد بود، بر این اساس به مرور پایش کیفی هوا شکل گرفت که در آن آلاینده هایی مانند ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و منواکسید کربن در دستور کار قرار گرفت.
همچنین در این راستا به تدریج سطوح مختلف آلودگی هوا شکل گرفت و به هوای پاک، قابل قبول، ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای تمام گروه ها، بسیار ناسالم و خطرناک تقسیم شد که برای مشخص کردن این شرایط ایستگاه های سنجش آلودگی هوا ایجاد شده است.
در این میان وضعیت کلانشهرهای ایران به ویژه تهران از لحاظ آلودگی هوا روبه وخامت گذاشت و بنا به گفته متخصصان، آلودگی هوا در تهران به‌طور متوسط موجب کاهش ۵ سال از عمر تهرانی‌ها شده‌ است، در واقع بنابر نظر برخی از کارشناسان محیط زیست، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران، در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد و بیانیه ” هوای تهران ۷۴” منتشر شد و برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک ” بحران ملی” که راه مقابله با آن ” عزم ملی” است، نام برده شد.
از آن زمان تاکنون ۲۵ سال می گذرد و سوال این است که چه اقداماتی برای بهبود وضعیت هوا صورت گرفته است که به نظر می رسد نه تنها شرایط بهتر نشده بلکه روز به روز نیز وضع بدتر شده است، البته در این میان شرکت کنترل کیفیت هوا در ۲۶ تیر ماه ۱۳۷۲ توسط شهرداری تهران با هدف برنامه‌ریزی، پژوهش و تحقیق در زمینه کاهش و کنترل آلودگی‌های زیست محیطی هوا و صدا در محیط‌های شهری و صنعتی تاسیس شد.
اما با توجه به اهمیت موضوع هوا و تاثیر آن بر سلامت انسان ها حدود سال ۱۳۷۵ دفتر امور آزمایشگاه‌ها در سازمان حفاظت محیط زیست ایجاد شد که بعدها به عنوان دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست تغییر نام داد که امروزه به طور روزانه وضعیت هوا در شهرهای بزرگ، صنعتی، پرجمعیت و کلانشهرها را پایش می کند، این دفتر امروزه با ۲۱۶ ایستگاه، سنجش آلودگی هوای کشور را برعهده دارد که بنا به گفته هلیا کعبی مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست عمر مفید بسیاری از این ایستگاه‌ها تمام شده ضمن اینکه امکان اضافه شدن ۲۰۰ ایستگاه جدید سنجش هوا توسط صنایع بزرگ و مناطق آزاد اقتصادی نیز وجود دارد.
وی گفت: ۲۱۶ ایستگاه سنجش آلودگی هوا در شهرهای مختلف و با توجه به نیاز استان‌ها از نظر آلودگی هوا فعالیت می کنند، البته در این سال‌ها تلاش برای افزایش و بهبود وضعیت ایستگاه‌ها کم نبوده است.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست  اظهار داشت: بیشترین تعداد این ایستگاه‌ها در تهران، خوزستان و آذربایجان‌شرقی است و با وجود آنکه برنامه‌هایی برای افزایش ایستگاه‌ها و تجهیزات وجود دارد اما در عمل همان ۲۱۶ ایستگاه باقی مانده‌اند و این در حالی است که عمر مفید بسیاری از این ایستگاه‌ها سرآمده است.
کعبی ادامه داد: عمر مفید بسیاری از ایستگاه‌ها تمام شده است و در نتیجه وقتی جایگزین می‌شوند یا وضعیتشان بهبود پیدا می‌کند، تغییری در تعداد آنها ایجاد نمی شود، عمر مفید سنسورهای ایستگاه سنجش آلودگی هوا پنج سال است و بررسی گازهای آلاینده هم در برخی از ایستگاه‌های سنجش انجام می‌گیرد، سنجش آلودگی هوا و ایستگاه‌های موجود برای این کار از جمله موارد پرهزینه در سازمان محیط زیست است چرا که هم خریداری دستگاه‌ها پرهزینه است و هم نگهداری از آنها و همین موارد هم عاملی شده تا کار در مجموعه هوا با سختی خاص خودش جلو رود.
وی اظهار داشت: زمانی که دلار ۱۰ هزار تومان بود، اعتبار سالانه برای تجهیز و نگهداری هر ایستگاه حدود ۱۰۰ میلیون تومان برآورد می‌شد اما اعتباری که ما دریافت می‌کردیم فقط در حدود ۲۰ میلیون تومان بود و همین هم کار را سخت می‌کرد، البته اکنون هم وضعیت بر همین منوال است.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر محیط زیست افزود: با همه اینها هرچند این بخش شاهد افزایش بودجه نبوده اما اتفاق مثبت امسال به نسبت سال گذشته این بوده که به جای اسناد خزانه، پول نقد به این بخش اختصاص یافته و در نتیجه هزینه‌کرد برای این بخش هم با سهولت بیشتری عملی شده است.
وی گفت: قسمتی از کمکی که به این بخش می‌شود از سوی ستاد ملی گرد و غبار است، این ستاد بخشی از بودجه دفتر پایش را تامین می‌کند تا از این طریق این دفتر بتواند کارها را با راحتی بیشتری پی بگیرد و این درحالی است که کمبود بودجه همچنان محسوس است، همچنین اپلیکیشن جدیدی با نام Boe در دست اجرا داریم که اطلاعات به روز آلایندگی‌ها را نمایش می‌دهد، این اپلیکیشن پس از آغاز فعالیت می‌تواند تاثیرات خوبی در روند اطلاع‌رسانی داشته باشد و امیدواریم بتوانیم این کار را هرچه زودتر عملیاتی کنیم.
تلاش برای بالابردن شمار ایستگاه‌های سنجش
کعبی تصریح کرد: علاوه بر ایستگاه‌های سنجشی که سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست در شهرهای مختلف ایجاد کرده است که سازمان‌های شهرداری‌ در شهرهای مختلف با ایجاد ایستگاه‌های پایش به کمک سازمان محیط‌زیست آمده است، اطلاعات شهرداری‌ها نشان می‌دهد تبریز، البرز، شیراز و کرمانشاه هرکدام ٩ ایستگاه و قم سه ایستگاه دارند. به ‌علاوه استان البرز ٩ ایستگاه سنجش آلودگی هوا در فردیس، مترو کرج، کارخانه قند، شهرداری منطقه ۶، دانشگاه محیط‌زیست، گلسار، شهر هشتگرد، نظرآباد و اشتهارد دارد.
وی افزود: مشهد هم نمونه‌ای خوب درباره اطلاع‌رسانی کیفیت هوا است، در سامانه پایش کیفی هوای کشور نتایج اطلاعات ١۴ ایستگاه در شهر مشهد نشان داده می‌شود و در مرکز پایش آلاینده‌های زیست ‌محیطی زیرنظر شهرداری مشهد و سازمان حفاظت محیط‌زیست هم اطلاعات همین ١۴ ایستگاه نمایش داده شده است، در تهران نیز ۲۰ ایستگاه فعال است.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط‌زیست  گفت: در این میان اما کلانشهرهایی هستند که همچنان نیازمند ساخت ایستگاه‌های بیشتر و همراهی شهرداری‌ها برای این امر هستند، نمونه آن استان مرکزی و شهر اراک است که فقط چهار دستگاه موجود است، این درحالی است که هرچه میزان اندازه‌گیری و نمونه‌‎برداری ما از آلودگی هوا در نقاط مختلف شهر بیشتر باشد، می‌توانیم تصمیم بهتری در مدیریت شهری بگیریم.
مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیطزیست ادامه داد: شهرداری اصفهان نیز سال گذشته از خریداری ۱۰ دستگاه سنجش هوا و نصب ۹ دستگاه خبر داده بود و به این ترتیب این شهرداری هم به خیل شهرداری‌های کشور پیوست که به ایستگاه سنجش آلودگی هوا مجهز شده است.
وی تاکید کرد: علاوه بر حضور شهرداری‌ها در تامین دستگاه‌ها و ساخت ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا، صنایع بزرگ و مناطق آزاد اقتصادی هم از جمله دیگر بخش‌هایی هستند که می‌خواهند به این کار بپیوندند و ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا را در مناطقی که تجهیزاتش قرار دارد برپا کنند.
مدیرکل دفتر پایش فراگیر محیط زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: این اتفاق تنها در صورتی عملیاتی خواهد شد که این ایستگاه‌ها توسط سنسورهایی قابل اعتماد و صحت‌سنجی ‌شده به سامانه اصلی وصل شوند و به این ترتیب بتوان صحت اطلاعات آنها را تایید کرد، اطلاعاتی که ایستگاه‌های سنجش ثبت می‌کنند، استانداردهای دقیق و محکمی دارد و چون توسط سازمان محیط‌زیست هم منتشر می‌شود لازم است اطلاعاتی دقیق و بدون مشکل را به ما برسانند و برای رسیدن این اطلاعات هم لازم است با استفاده از نرم‌افزارهایی دقیق این داده‌ها را بسنجیم و بتوانیم به صورت دقیق از این ایستگاه‌ها اطلاعاتی را منتشر کنیم.
کعبی افزود: چنانچه صنایع بزرگ در این طرح حاضر شوند و امکانات حضور آنها و بررسی اطلاعاتشان به دست بیاید، می‌توان حدود ۲۰۰ ایستگاه جدید به مجموعه ایستگاه‌های موجود اضافه کرد و این افزایش می‌تواند اثربخش باشد، تمام تلاش ما این است که بتوانیم نرم‌افزارهایی لازم برای عملیاتی کردن این مورد و همچنین تجهیز و به روزرسانی دیگر موارد داشته باشیم و در این راستا امیدمان به اعتبارات صندوق ملی محیط زیست است تا بر اساس آن استانداردها را تدوین کنیم.
به گفته وی در شرایط اقتصادی کنونی شاید نتوان زمان دقیقی برای افزودن ایستگاه‌های جدید تعیین کرد و این زمان‌بندی تنها وقتی ممکن می‌شود که امکانات مالی و سایر هماهنگی‌ها به درستی تدوین شود.