باج افزارها یکی از انواع بدافزارهای نوظهور و خطرناک هستند که فعالیت آنها در سال های اخیر رو به افزایش داشته و مقابله با آنها نیز مشکل شده است. این دسته از بد افزارها پس از رخنه به رایانه فرد قربانی و رمزنگارهای فایل های مهم موجود بر روی آن دسترسی کاربر را به فایل های اصلی خود و محتوای آنها محدود می کند و پیام هایی را مبنی درخواست وجه برای رمزگشایی فایل ها به قربانی نمایش می دهد و بازه زمانی را به منظور پرداخت باج برای او تعیین می کند.

به طور معمول باج افزارها از طریق اجرای فایل های آلوده الصاق شده به نامه های الکترونیکی یا بازدید از وب سایت های آلوده به سیستم قربانی راه می یابند و برخی از اوقات این عمل از طریق انتخاب فرد قربانی و از طریق مهندسی اجتماعی رخ دهد، از جمله باج افزارهای شناخته شده می توان به Reveton, Cryptolocker,Cryptowall, Dharma,Cerber اشاره کرد.

باج افزارها معمولا اقدام به رمز نگاری فایل ها با پسوند های خاص و مهم مثل PDF,DOC,DOCX,PPT,JPG,TXT, JPEG که از اهمیت بیشتری برای کاربران برخوردار هستند، می کنند تا از این طریق قربانیان را مجبور به پرداخت باج کنند.  باج افزارها به منظور جلوگیری از ردیابی، مبلغ درخواستی از قربانیان را به صورت بیت کوین یا سایر ارزهای مجازی دریافت می کنند.

برابر گزارش های مراکز رسمی بین المللی مقابله با جرایم سایبری، باج افزارها در سال ۲۰۱۶ خسارتهای مادی و معنوی بسیار بالایی به کاربران حقیقی و حقوقی در فضای سایبر وارد ساخته اند و اصلی ترین اهداف نسل جدید باج افزارها را سازمان های دولتی، موسسات مالی و بانکی، مراکز آموزشی، مراکز درمانی و شرکت ها تشکیل می دهند زیرا از این طریق مبالغ بیشتری نصیب مجرمان سایبری می شود.

به گفته کارشناسان پلیس فتا باج افزارها دارای مکانیسم پیچیده ای هستند و بهترین راه مقابله با آنها جلوگیری از آلودگی سیستم های رایانه ای و مسدود کردن راه های نفوذ آنها به سیستم است. تهیه نسخه پشتیبان از همه داده های حساس، استفاده از آنتی ویروس و نرم افزارهای ضد بد افزار و به روز رسانی آنها، فعال کردن دیواره آتش و پیکربندی صحیح آن، باز نکردن نامه های الکترونیکی و پیوست های مشکوک و ناشناس، عدم بازدید از وب سایت های ناشناس و آلوده و بروز رسانی سیستم عامل و نرم افزارهای مورد استفاده از راه های مقابله با باج افزارها است.

پلیس همواره از کاربران و قربانیان اینگونه بد افزارها خواسته که از پرداخت باج به مجرمان سایبری خودداری کنند زیرا در صورت پرداخت باج نیز تضمینی برای رمزگشایی فایلها وجود ندارد.  

به عنوان مثال روز ۱۲ می ۲۰۱۷ (۲۲ اردیبهشت ۹۶) یک نمونه جدید از باج افزار Ransome.CryptXXX) wannacrypt) به طور گسترده‌ ای تعداد زیادی از ارگان‌ها و سازمان‌ها به ویژه در اروپا را تحت تاثیر قرار داده و آلوده کرد، این باج افزار داده‌ها را رمز کرده و سپس درخواست ۳۰۰ دلار در قالب بیت‌کوین در قبال رمز گشایی آن و اجازه دسترسی صاحبان اطلاعات کرده و سپس عنوان کرد که اگر تا سه روز مبلغ پرداخت نشود میزان درخواستی آنها دوبرابر خواهد شد و اگر مبلغ تا هفت روز پرداخت نشود، داده‌های رمز شده حذف خواهند شد.

تعدادی از سازمان‌ها که بیشتر آنها در اروپا بودند متاثر از این باج افزار شدند.  در زیر نوشته یک پزشک از یکی از بیمارستان‌های لندن که تحت تاثیر این باج افزار قرار گرفته آمده است: همه چیز از کار افتاده است، هیچ نتیجه آزمایشی نداریم، هیچ گروه خونی در دسترس نیست، تمام عمل‌های جراحی کنسل شده است.

در آن زمان، رمزگشای این باج افزار ممکن نبود و در همان ساعات اولیه فعالیت باج افزار بیش از ۷۴ کشور عمدتا در اروپا و آسیا را تحت تاثیر قرار داد و به سرعت در حال گسترش بود به گونه ای که به تمامی قاره‌ها نفوذ پیدا کرد.

امروزه بدافزارها توسط هکرهای کلاه سیاه و دولتها برای سرقت اطلاعات شخصی، مالی یا تجاری مورد استفاده قرار می گیرند. نرم افزارهای مخرب گاهی اوقات به طور گسترده علیه وب سایتهای دولتی یا شرکت ها برای جمع آوری اطلاعات محافظت شده یا به طور کلی مختل کردن عملکرد آنها استفاده می شود. با این حال بدافزارها می توانند برای به دست آوردن اطلاعاتی از جمله شماره شناسایی شخصی یا جزئیات، شماره بانکی یا کارت اعتباری و رمزهای عبور در اثر ناآگاهی کاربران وارد گوشی های هوشمند شوند.

در سال ۲۰۲۰، استفاده از بدافزار توسط مجرمان اینترنتی افزایش یافته است. ویژگی های خاص بدافزارها باعث شده است که به استفاده از تکنیک های پیچیده تر روی آورده اند. در حال حاضر راه حل های آنتی ویروس فقط قادر به جلوگیری از حدود ۴۰٪ حملات بدافزار هستند. علاوه بر این، بدافزارها در حال گسترش زمینه اهداف خود هستند و اکنون از آن ها علیه تلفن های همراه و دستگاه های هوشمند استفاده می شود.

بخش نگران کننده بدافزارها، افزایش بدافزار به عنوان سرویس است که حتی افرادی با توانایی های اندک در زمینه حملات سایبری نیز می توانند به راحتی با استفاده از این سرویس در راستای رسیدن به اهداف مجرمانه خود، اقدام به جرم کنند. این بدان معناست که مشاغل باید با جدیت بیشتری بدافزارها را مورد توجه قرار دهند و منابع و سرمایه گذاری را برای دفاع از خود در برابر آخرین تهدیدات بدافزار در سراسر جهان انجام دهند.

اولین نکته ای که باید توجه داشته باشید این است که شدت حملات بدافزار در حال افزایش است. سازمانهایی که توسط بدافزار تحت تأثیر قرار می گیرند می توانند آسیبهای زیادی ببینند و علاوه بر خسارت های فراوان مالی به اعتبار آنها نیز خدشه وارد می شود.

چگونگی حملات باج افزارها

بدافزار قادر است به طرق مختلف و با سرعت گسترش یابد.  برخی از رایج ترین آنها به عنوان حملات فیشینگ رخ می دهد. جایی که کاربران فریب برنامه یا وب سایت را در یک ایمیل می خورند. همچنین برای مجرمان معمول است که به اصطلاح براندازی نرم افزار را انجام می دهند، به عبارت دیگر آنها برنامه ها و نرم افزارهایی که توسط توسعه دهندگان وب استفاده می شود را به طور غیرمستقیم یا از طریق وب سایت ها و شبکه های رایانه ای آلوده می کنند.

بدافزار همچنین می تواند توسط هکرهایی که به شبکه دسترسی پیدا می کنند و سپس آن را از راه دور کنترل می کنند، گسترش یابد. حتی برخی از کارمندان و سایر افراد داخلی برای جاسازی بدافزار در شبکه از مجرمان اینترنتی رشوه می گیرند.

راه های پیشگیری از انواع باج افزار ها 

کارشناسان پلیس فتا همواره تاکید دارند که برای جلوگیری از حملات باج افزار و بدافزارها، باید نکاتی را مد نظر قرار دهیم که در ذیل به آن اشاره می شود:

مدبران، کارشناسان و مدیران آی تی و مدیران امنیتی در خصوص آخرین و جدیدترین نوع باج افزارها و نحوه عملکرد آنها آموزش مداوم و متناوب داشته باشند.

اجرا نکردن فایل های ناشناس و ایمیل های مشکوک و لینک های جعلی

نصب آنتی ویروس و آنتی باج افزار بروز شده از منابع اصلی

آخرین وصله ها و پچ های امنیتی از منابع معتبر و قابل اعتماد شرکت های مربوطه را به روز کنند

تهیه نسخه های پشتیبان رمز نگاری شده در بازه های زمانی مختلف از اطلاعات مهم و ذخیره سازی روی حافظه های مختلف 

استفاده از سیستم های تشخیص نفوذ مانند IDS ها و IPS ها که قابلیت شناسایی رفتارهای غیرعادی و مشکوک شبکه و سیستم ها را داشته باشند

چگونگی حذف بدافزارها و ویروس‌ها از تلفن همراه

کارشناسان پلیس فتا توصیه می کنند تا کاربران فضای مجازی چندین نکته را به منظور حذف بدافزارها و ویروس ها بیاموزند تا در دام شیادان گرفتار نشوند.  

– تا زمانی که ویژگی‌های خود را پیدا نکردید، تلفن همراه خود را خاموش کنید. پس از اطمینان از اینکه تلفن شما توسط بدافزار مورد حمله قرار گرفته است، دکمه پاور را پایین نگه دارید و تلفن را کاملاً خاموش کنید. ممکن است جلوی خسارت بدافزارها را نگیرد، اما می‌تواند این مشکل را بدتر کند و ممکن است تلاش‌های مخرب برای دسترسی به شبکه‌های مجاور را متوقف کند.

خاموش کردن نیز به شما فرصت می‌دهد تا فکر کنید و تحقیق کنید. آیا برنامه آلوده خاصی را که بدافزار را به دستگاه شما وارد کرده است می‌دانید؟ آیا می‌دانید چه نوع نرم‌افزار دیگری ممکن است بدون رضایت شما بارگیری کند؟. اگر نتوانید برنامه را در ریشه مشکل پیدا کنید، نمی‌توانید آن را حذف کنید.

 برنامه‌های ضد بدافزار می‌توانند به شناسایی مواردی که باعث ایجاد مشکلات شما می‌شوند کمک کنند و حتی ممکن است نرم افزارهای آلوده را برای شما حذف کنند. با این وجود، این کار نیاز به بازگرداندن دسترسی مجدد تلفن به اینترنت دارد.

– در حین کار به حالت امن / اضطراری بروید. وقتی دستگاه خود را مجددا روشن می‌کنید و برای جدا کردن برنامه مشکل ساز، وارد برنامه می‌شوید، ابتدا به حالت ایمن بروید. این کار به محدود کردن خسارت‌هایی که برنامه آلوده می‌تواند انجام دهد کمک خواهد کرد. برای اکثر دستگاه‌های اندروید، می‌توانید با نگه‌داشتن دکمه پاور برای چند ثانیه وقتی دستگاه روشن است، به حالت ایمن بروید، سپس روی گزینه Power off ضربه بزنید و نگه‌دارید. این باید چند گزینه قدرت را ایجاد کند، از جمله گزینه Reboot to safe mode. این حالت را انتخاب کرده و منتظر بمانید تا دوباره تلفن خود را راه‌اندازی کنید. اگر نمی‌توانید یک حالت امن پیدا کنید، به جای آن، حالت هواپیما را فعال کنید تا دستگاه شما از هر شبکه قطع شود. معمولا می‌توانید آن گزینه را در بالای سایه اعلان‌های خود پیدا کنید.

– به تنظیمات بروید و برنامه را پیدا کنید. از تنظیمات دستگاه اندروید خود بازدید کنید. تنظیمات معمولا دارای یک نماد چرخ دنده‌ای شکل است، اما این به موضوع و ترتیب شما بستگی دارد.  اگر در یافتن مکان مناسب مشکل دارید، آن را جستجو کنید. در تنظیمات تا زمانی که بخشی به نام برنامه‌ها را مشاهده کنید، حرکت کنید. به دنبال لیستی از تمام برنامه‌های فعلی خود باشید – برای یافتن لیست کامل ممکن است لازم باشد مدیر برنامه را انتخاب کنید. هنگامی که در آنجا هستید، حرکت کنید تا برنامه آلوده را در مرکز مشکلات خود پیدا کنید.

-برنامه آلوده و سایر موارد مشکوک را حذف کنید. به سادگی حذف را انتخاب کنید و دستگاه  اندروید شما باید برنامه مورد نظر را حذف کند. همچنین ایده خوبی است که لیست برنامه های خود را مرور کنید و بارگیری‌های مشکوک دیگر را حذف کنید، اگر قبلاً به این لیست نگاه نکرده‌اید، ممکن است از برخی موارد عجیب دستگاه شما روی آن تعجب کنید.

– برخی از محافظت از بدافزار را بارگیری کنید. در هر دستگاه اندرویدی تعدادی برنامه امنیتی وجود دارد که می‌توانید برای محافظت از تلفن خود، اسکن ویروس‌ها  و خلاص شدن از شر پرونده‌های ناخواسته و هرگونه نرم‌افزار آلوده، بارگیری کنید. هنگامی که برنامه حذف برنامه دستی را به صورت دستی تمام کردید، یک برنامه امنیتی را بارگیری کنید تا به مراقبت از هرگونه مسائل آینده کمک کند.

خطر انتشار بدافزارها در فضای مجازی

سرهنگ داوود معظمی گودرزی رئیس پلیس فتا پایتخت نیز چندی پیش نسبت به روند انتشار بدافزارها در فضای مجازی هشدار داد و گفت: مجرمان در فیشینگ تلفنی تلاش می‌کنند به اطلاعات بانکی کاربران دست یابد.

وی افزود: مجرمان فضای مجازی با تکنیک‌های مهندسی اجتماعی اقدام به سرقت اطلاعات کاربران و برداشت‌های غیرمجاز از حساب‌های بانکی طعمه هایشان می‌کنند.

رئیس پلیس فتا پایتخت ادامه داد : هکرها در این روش از طریق تلفن با طعمه های خود ارتباط برقرار می‌کنند و ضمن اینکه خود را نماینده بانک، شرکت معتبر و یا سازمانی که شما می‌شناسید معرفی می‌کنند از شما می خواهند جهت دریافت جایزه اطلاعات بانکی خود را در اختیارشان قرار دهید.

سرهنگ گودرزی گفت: برای واریز هر گونه وجه به حساب شما اعم از جایزه، پاداش و مزایا نیازی به اعلام رمز بانکی شما نخواهد بود. برای مقابله با هکرها و حملات فیشینگ این نکته را فراموش نکنید.  

باج افزارها و روش های رمزگشایی اطلاعات

سرهنگ علی نیک نفس معاون فنی پلیس فتا ناجا درباره باج افزارها و روش های رمزگشایی اطلاعات توضیحاتی ارائه کرد.

وی گفت: حملات باج افزاری (Ransomware) این روزها بیشتر رایج شده و هیچ شرکتی نیز از این حملات مصون نیست.  باج افزار، نرم افزاری مخرب است که سیستم قربانیان را برای اخاذی و اغلب درخواست وجوه در قالب ارزهای دیجیتال، رمزگذاری کرده و از دسترس کاربران خارج می کند، این حملات پرونده های مهم، شخصی و یا داده های ارزشمند شما را قفل می کند و تا زمان اخذ باج گرو نگه می‌دارند.

معاون فنی پلیس فتا ناجا ادامه داد: این کار می تواند با وسوسه کردن و تحریک کاربران به دانلود یک پیوست یا باز کردن یک لینک آلوده صورت می‌گیرد، بدین گونه که با دانلود و بازکردن پیوست مربوطه بدافزار(باج افزار) را بر روی دستگاه خود نصب می‌کنید.

نیک نفس گفت: طبق بررسی های صورت گرفته آمار رخدادها و حملات باج افزاری از طریق نفوذ به پروتکل ها و ابزارهای دسترسی از راه دور نیز روز به روز در حال افزایش است.

وی در رابطه با اینکه یک حمله باج افزاری چگونه کار می کند، بیان کرد: یک حمله باج افزاری معمولا از طریق ضمیمه یک ایمیل یا لینک دانلود ارسالی در شبکه های اجتماعی یا پیام رسان ها رخ می دهد که فایل مربوطه می تواند یک فایل اجرایی، آرشیو یا حتی یک تصویر باشد. در نتیجه بدافزار در سیستم کاربر بارگذاری می‌شود.

این مقام سایبری یکی دیگر از روش های رخنه بدافزار در دستگاه‌های کاربر را  استفاده از وب سایت های نامعتبر برشمرد و گفت :  بدین صورت هنگامی که یک کاربر به طور ناخواسته از یک وب سایت بازدید و اقدام به دانلود فایل ها می کند، سیستم کاربر آلوده می‌شود.

سرهنگ نیک نفس در رابطه با راهکارهای مقابله با باج افزارها؛ داشتن یک برنامه روتین و مستمر جهت تهیه نسخه پشتیبان امن از سیستم­ها، فایل ها و داده های مهم، استفاده از سیستم‌ عامل‌ و نرم‌افزارهای بروز و مطمئن، عدم دانلود و باز کردن پیوست ها و لینک های نامطمئن و عدم بازدید از وب سایت های نا امن، مشکوک و یا جعلی، استفاده از آنتی ویروس‌های معتبر و داشتن ابزارهای امنیتی و پیکربندی صحیح و  بروزنگهداری مکانیزم‌ های امنیتی شبکه همچون IPS، IDS، Malware Detection و …را به کاربران توصیه کرد.

وی با اشاره به ‌روش‌های پیچیده و متنوع مورد استفاده مجرمان برای آلوده کردن سیستم‌های هدف، عنوان کرد: یکی دیگر از مهم‌ترین روش‌های آلودگی، اتصال تجهیزات جانبی آلوده مانند فلش مموری به سیستم‌ها و رایانه هاست، در این روش به محض اتصال تجهیزات، فایل‌های اجرایی موجود اقدام به آلوده کردن سیستم هدف می‌کنند.

این مقام مسئول عدم بازدید از صفحات و وب سایت‌های آلوده، دانلود و اجرای نرم افزارهای مشکوک و فایل‌های آلوده را بسیار مهم دانست و اظهار داشت : برخی از باج افزارها در هنگام بازدید از صفحات غیر مجاز، غیر اخلاقی و فریبنده به سیستم قربانی نفوذ کرده و اهداف مجرمانه خود را دنبال می‌کنند.

معاون فنی پلیس فتا ناجا ادامه داد: دانلود و اجرا کردن فایل‌های آلوده که به نامه‌های الکترونیک ضمیمه شده‌اند و یا کلیک کردن بر روی لینک‌های کوتاه و ارائه شده در شبکه‌های اجتماعی یا دانلود برنامه‌های مختلف از منابع نا معتبر از دیگر راه‌های نفوذ باج افزار به سیستم‌های قربانیان است.

وی در خصوص راهکار بازگشایی اطلاعات رمز شده توسط باج افزار نیز ضمن اشاره به پیچیدگی فنی زیاد این رمزگشایی گفت: پلیس فتا ایران ضمن مشارکت در پروژه جهانی (No More Ransome) و همکاری با یوروپل(پلیس اتحادیه اروپا) صفحه فارسی این کمپین را در آدرس اینترنتی www.nomoreransome.org/fa/index.html  راه اندازی نموده است که شامل راهنمای گام به گام مقابله با باج افزارها است.

این مقام مسئول افزود : در این سایت امکان رمزگشایی داده های رمز شده توسط بیش از ۱۴۰ باج افزار رایج که توسط شرکت های امنیتی یا پلیس های سایبری با کار فنی سخت و پیچیده تحلیل و بازگشایی شده اند، فراهم شده است و کاربران به راحتی امکان استفاده از این سایت را به زبان فارسی دارند؛ همچنین نکات پیشگیرانه، سوالات متداول و ابزارهای آفلاین رمزگشایی باج افزارها نیز امکانات مفید دیگری است که در این سایت برای عموم قابل دسترس است.

معاون فنی پلیس فتا با تاکید بر عدم پرداخت باج توسط کاربران گفت: با این کار اغلب نه تنها داده های شما بازیابی نمی شود بلکه مجرمان تشویق به تکرار اقدامات خود خواهند شد.

نیک نفس در توصیه به هموطنان تاکید کرد: مجرمان سایبری برای عملی کردن اهداف مجرمانه خود، از جملات جذاب و شیوه‌های مختلف مهندسی اجتماعی استفاده می‌کنند. بنابراین در صورت مواجهه با هر درخواست مشکوک از انجام خواسته‌های آنان خودداری کنید.

این مقام انتظامی از عموم مردم درخواست کرد: با اطلاع رسانی موضوع به پلیس فتا از طریق سایت اینترنتی www.cyberpolice.ir  خدمتگزاران خود را در مقابله با مجرمان سایبری و پیشگیری از وقوع جرم علیه سایر هموطنان یاری کنند.

از: معصومه نیکنام