به گزارش تجارت گردان به نقل از صدا و سیما سعید محمد دبیر شورای عالی مناطق آزاد اقتصادی کشور با حضور در برنامه «صف اول» به بررسی و تحلیل مسائل و راهکار‌های ارتقای مناطق آزاد پرداخت.

 محمد ابتدا به سابقه تاسیس مناطق ازاد درنیا پرداخت و گفت بعد از جنگ جهانی دوم که رکورد اقتصادی در اروپا برای این ایجاد شد که تولید کننده با هزینه‌های پایین‌تر تولید خود را انجام دهند. به همین منظور نقاطی را در کشور‌ها در نظر گرفتند که بتوانند در آنجا تولید خود را داشته باشند و از یکسری معافیت‌ها برخوردار باشند. اینکه می‌گوییم منطقه آزاد یعنی اینکه آزاد از یکسری قونین و مقررات سرزمین اصلی. یعنی معاف از مالیات. در اکثر مناطق آزاد دنیا معافیت مالیاتی وجود دارد. معافیت گمرکی و تسهیل در رفت و آمد اتباع بیگانه و خارجی در نظر گرفته می‌شود، امکان تملک اراضی توسط کشور‌های خارجی در نظر گرفته می‌شود. این‌ها تسهیلاتی است که در مناطق آزاد داده می‌شود. بنابراین شرکت‌ها وقتی نوپا هستند، در مناطق آزاد هزینه هایشان حداقلی است، مالیات و گمرکی ندارند و می‌توانند پا بگیرند.

۵۷۰۰ منطقه آزاد در دنیا وجود دارد
محمد افزود: ۵ هزار و ۷۰۰ منطقه آزاد و ویژه اقتصادی در دنیا داریم که بخش عمده‌ای از آن در چین هستند و ۷۵ درصد تجارت چین در مناطق آزاد انجام می‌شود. متوسط منطقه آزاد در دنیا حدود ۵، ۶ هزار هکتار است. در بین ۵ هزار و ۷۰۰ منطقه آزاد دنیا، ما بزرگترین منطقه آزاد را داریم، ماکو با ۴۰۰ هزار هکتار بزرگترین منطقه آزاد دنیاست. خیلی از کشور‌های منطقه، وسعت مناطق آزادشان کم است، امارات در دو سه ماهه اخیر اعلام کرد زمین رایگان با ۹۰ درصد تسهیلات ارزی به فعالان اقتصادی ایران می‌دهند که کار و کاسبی و تولید را راه اندازی کنند. کارکرد مناطق آزاد ارزآوری، انتقال دانش و فناوری، سرمایه گذاری و صادرات است.

مناطق آزاد در ایران از فلسفه اصلی خود دور شده اند.
اما اگر بخواهیم ایران را با کشور‌های موفق دنیا در بحث مناطق آزاد مقایسه کنیم باید گفت ایران بر خلاف سایر نقاط دنیا فلسفه اصلی استفاده و کاربرد مناطق آزاد را نداشته است. مثلاً وجود سکونتگاه در مناطق آزاد به صلاح نیست، امروز اکثر مدیران ما در مناطق آزاد به جای اینکه به فکر تجارت باشند، گرفتار این هستند که می‌خواهند مسائل مردمی که در داخل سکونتگاه‌های مناطق آزاد زندگی می‌کنند را حل و فصل کنند. ما مقداری از کارکرد مناطق آزاد دور شده ایم، این‌ها دست به دست هم داده که ما نتوانیم در مناطق آزادمان اهداف تولید، سرمایه گذاری، صادرات، آوردن دانش‌ها و فناوری‌ها نوین و ارز آوری برای کشور را پیش ببریم. این‌ها کارکرد مناطق آزاد است. طبق اعداد و ارقام ما در سه دهه گذشته متاسفانه ناکام بوده ایم و نتوانستیم آن اهداف را محقق کنیم. از همه مهم‌تر راهبرد و استراتژی‌هایی است که میبایست برای مناطق آزاد تبیین می‌شد. هنوز هشت منطقه موجود ما به ظرفیت و موفقیت نرسیده اند و هفت منطقه جدید هم متاسفانه به آن اضافه شده است.

استاندارد‌های ۷ منطقه جدید آزاد جهانی تعریف شده است
در قدم اول برای کل هفت منطقه جدید آزاد، اندازه و استاندارد‌های جهانی تعریف شده است. دوم اینکه در داخل مناطق آزاد جدید حتی المقدور سکونتگاه نباشد، سوم اینکه مشاورینی را استخدام کردیم که برای هر منطقه طرح جامعی را تعریف کنند. دنیا در مناطق آزاد هفت نسل را تجربه کرده است، نسل اول تجارت محور، نسل دوم تولید محور، نسل سوم مناطق آزاد جامع بوده که همه انواع و اقسام را داشته مناطق آزاد خدمات محور، خدمات پولی، بیمه‌ای … داده می‌شد. ما تقریبا هنوز در نسل اول مانده ایم و مسائل و مشکلاتی که در مناطق ما بوده باعث شده نتوانیم رشد کنیم و به نسل‌های بعدی ارتقاء پیدا کنیم.

حدود ۱۵ میلیارد دلار صادرات و ۵ میلیارد دلار واردات از مناطق آزاد داشتیم
وی افزود: صادرات یکی از موضوعات مهمی است که به میزان سرمایه گذاری و تولید در مناطق اتفاق می‌افتد. با توجه به سامانه‌هایی که در دبیرخانه مستقر است تمامی واردات، صادرات، ثبت سفارش ها، ثبت آماری که انجام می‌دهیم همه این‌ها دقیق و کنترل شده است. طبق این آمار در سال ۱۴۰۰ خصوصا در ۶ ماه دوم تلاش کردیم آن را بهبود ببخشیم. این بود که سال گذشته جمعا یک میلیارد و ۹۶ میلیون دلار صادرات از مبدا مناطق آزاد به خارج از کشور داشتیم و در مناطق ویژه ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار که سرجمع ۱۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار سهم مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی در بحث صادراتی بوده است. در بحث واردات هم در مناطق آزاد در سال گذشته یک میلیارد و ۱۰۶ میلیون دلار واردات داشته ایم و سه میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار هم واردات در مناطق ویژه داشتیم که سرجمع ۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است. اگر بخواهیم تراز مناطق آزاد و ویژه اقتصادی بگیریم جمعا ۱۱ میلیارد دلار مثبت است. مناطق آزاد ما همه ساله تراز تجاری اش منفی بوده که رفته رفته رو به بهبود است و در سال ۱۴۰۰ منفی ۱۰ میلیون دلار است که برای سال ۱۴۰۱ برنامه ریزی کرده ایم که تراز مناطق آزاد مثبت شود. تراز مناطق آزاد ویژه بخاطر لحاظ شدن صادرات نفتی مثبت است، اما مناطق آزاد ما عموماً غیر نفتی هستند.

اشتغال خوبی در مناطق آزاد ایجاد شده است
سرزمین اصلی نیاز به واردات دارد که چه از مناطق آزاد و جا‌های دیگر باید تامین شود. محل درآمد زایی مناطق آزاد این است که اگر وارداتی برای سرزمین اصلی لازم است انجام دهند و بتوانند از منافع این واردات استفاده کنند. امروز موفق شدیم ۸۲ طرح عمرانی، صنعتی و کشاورزی را در ۵ منطقه آزاد ارس، ماکو، انزلی، قشم و کیش و همینطور هفت مناطق ویژه را شاهد باشیم. ارزش این پروژه‌های صنعتی، تولیدی و کشاورزی تقریبا حدود ۶ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان بود و ۸ هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم اشتغال ایجاد کرد. اشتغالی که در مناطق ازاد توانسته ایم ایجاد کنیم ۳۶۰ هزار نفر و در مناطق ویژه ۱۷۱ هزار نفر بود که جمعا ۵۳۰ هزار نفر اشتغال در مناطق آزاد ایجاد شده است.

۴۶۶ مجموعه دانش بنیان در مناطق آزاد راه اندازی شده است
تعداد زیادی هم مجموعه‌های دانش بنیان و مراکز نوآوری و فناوری را در مناطق آزاد راه اندازی کردیم که قریب به ۴۴۶ مجموعه هستند. رویکرد این است که با توجه به اینکه شعار سال تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین است، فعالیت‌هایی که در مناطق شکل می‌گیرد در همین چارچوب باشد. وی افزود: سهم اشتغالی که مناطق ایجاد می‌کنند روز به روز بیشتر و سرمایه گذاران خیلی خوبی اضافه می‌شوند.

۱۴ هزار شرکت صوری مناطق آزاد را فیلتر کردیم
آقای محمد گفت: در ارتباط با فعالیت‌های شرکت‌های سوری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قریب به ۲۴ هزار شرکت ثبت شده داشتیم که وقتی فیلتر و پایش کردیم دیدیم که ۱۴ هزار از این شرکت‌ها سوری هستند. اکنون همکاری خوبی بین دبیرخانه و سازمان ثبت اتفاق افتاده و رصد می‌کنیم، تعداد شرکت‌هایی که هستند رصد می‌شوند.

قوانین خلق الساعه به سرمایه گذاری آسیب میزند
قانون چگونگی اداره مناطق آزاد را داریم ما قانون ۶۵ احکام دائم توسعه کشور را داریم که در آنجا و منطقه آزاد این اختیار را داده که کلیه امورات در داخل منطقه آزاد در اختیار رئیس منطقه باشد. فرصت‌های سرمایه گذاری خیلی شفاف با طرح توجیه اقتصادی در سایت دبیرخانه گذاشته ایم، هر کدام از سرمایه گذاران که علاقمند باشند می‌توانند مطالعه کنند. مشکل اساسی ما عدم رعایت معافیت و مشوقاتی است که در مناطق وجود دارد. یعنی عملا سرمایهگذار‌ها وقتی با بعضی از وعده‌هایی که به آن‌ها داده شده و عملی نمی‌شود، انگیزه سرمایه گذاری را از دست میدهند. وقتی به یک فعال اقتصادی وعده می‌دهید و می‌گوییم ۲۰ سال معافیت مالیاتی دارید و این فعال اقتصادی یک توجیه اقتصادی برای خود پیدا می‌کند و برای سرمایه گذاری می‌آید. وقتی سال پنجم و ششم فعالیت این سرمایه گذار قانونی وضع می‌شود که باید مالیات دهید، که قطعا در توجیه اقتصادی آن سرمایه گذار دیده نشده است و این امر سرمایهگذار را دچار آسیب و ورشکستی می‌کند. متاسفانه ماده ۶۵ اجرا نمی‌شود و عملا رئیس منطقه مشکلات متعددی را دارد و با قوانین خلق الساعه‌ای که توسط سایر دستگاه‌ها اتفاق می‌افتد و به فعالان اقتصادی آسیب می‌زد.

اصل رقابت جهانی و منطقه‌ای در جذب سرمایه گذاری را بپذیریم
آقای محمد گفت: در یک فضایی زندگی می‌کنیم که پیرامون ما کلی رقابت است. در کشور امارات ۵۰ سال معافیت مالیاتی و در ترکیه هم همینطور. ما در این فضای رقابتی قرار داریم. اگر نتوانیم معافیت مالیاتی دهیم طبیعی است که شاهد کوچ سرمایه گذاران به کشور‌های منطقه باشیم. در جلسات مکرر در شورای عالی مناطق ازاد که متشکل از ۱۴ اعضای هیات دولت و با ریاست رئیس جمهور تشکل می‌شود همه این موضوعات را مطرح کردیم. اصل بر این است که مناطق ازاد را داشته باشیم دوم اصل بر این است که قوانین مترقی که اجرا نشده را با همکاری دستگاه‌ها بتوانیم قوانین را اجرایی کنیم. کارگروهی را رئیس جمهور تعریف کرده اند که بند به بند موضوعات مرتبط فی مابین دستگاه‌ها را تبیین و اجرایی می‌کنیم. اگر یک همدلی بین دولت و مجلس باشد ظرف مدت کوتاه سه چهار ماهه می‌توانیم همه این‌ها را تعریف کنیم و کار خوبی در مناطق آزاد اتفاق بیفتد.
وی افزود: سهم واردات ما در سال ۱۴۰۰ تقریبا یک میلیارد و ۱۰۶ میلیون دلار سهم واردات خود منطقه بوده که شکست آن به این صورت است که این رقم ۵۰ درصد آن مواد اولیه مورد نیاز تولید کنندگان بوده و الباقی بخشی کالای همراه مسافر بوده و یکسری خرید‌های کالا‌های اساسی مورد نیاز سکونتگاه‌های در داخل منطقه بوده است. عدد ۱/۱ دهم واردات نسبت به کل واردات کشور در سال ۱۴۰۰ عدد زیادی نیست که تقریبا ۲ درصد از واردات کل کشور در مناطق اتفاق می‌افتد.

با زمینخواری در مناطق آزاد برخورد جدی کردیم
در مناطق ازاد با توجه به اینکه محصور بودن را ندارند مثلا منطقه‌ای که ۴۰۰ هزار هکتار است برای قاچاق کنترل آن سخت است. یکی از موضوعاتی که خیلی به آن پرداختیم، انعقاد قرارداد‌هایی بوده که در سنوات گذشته با افراد و سرمایه گذارانی انجام شده که در اصل سرمایه گذار نبودند. یکسری افراد سودجو بودند که به اسم فعالیت اقتصادی و سرمایه گذاری قرارداد‌هایی را منعقد کردند و زمین‌هایی را گرفتند که در آن‌ها تولیدی اتفاق نیفتاده و صرفا این‌ها را به صورت سوداگری گرفته اند. تقریبا در ۶، ۷ ماه گذشته موفق شدیم خیلی از این‌ها را شناسایی و پرونده حقوقی برایش تشکیل دهیم و برای بازگرداندن آن‌ها پیگیری کنیم. در این مدت کوتاه موفق شدیم ۱۰ میلیون و ۸۰۰ متر مربع از این اراضی را به سبد بیت المال برگردانیم که ارزش روز آن‌ها حدود ۸۳ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان است. پرونده خیلی بزرگی را هم امسال به نتیجه رسانده ایم، پرونده‌ای به نام گل شرق در بهترین منطقه کیش وجود دارد که ۲۳۰ هکتار از اراضی به یک فرد کلاهبردار داده شده است.

مناطق آزاد در حوزه خدمات پولی و بانکی بازار سرمایه عقب است
یکی از کارکرد‌های مناطق آزاد این است که ما خدمات پولی و بانکی و همینطور در بازار سرمایه بتوانیم ایجاد کنیم، این کارکرد مناطق آزاد تقریبا می‌شود گفت هیچ اتفاق خاصی در آن نیفتاده است. جلسات خوبی را با عزیزان در بانک مرکزی داشتیم برای تاسیس بانک افشور و در بورس در ارتباط با راه اندازی بورس بین الملل، ساز و کار‌ها و ابزار‌های مالی که مورد نیاز سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی است، بررسی شده است و خوشبختانه توفیقات خوبی را هم داشتیم.

مجوز تاسیس بانک اف شور را گرفتیم
در این مدت کوتاه موفق شدیم مجوز تاسیس بانک اف شور را در مناطق ازاد از بانک مرکزی بگیریم، شیوه نامه اداره آن تحت نظارت بانک مرکزی دردست تدوین است و به دنبال سهام داران صاحب صلاحیت هستیم که بتوانند سهام دار بانک اف شور شوند. بانک آف شور، بانکی است که وابستگی به بانک مرکزی ندارد. البته بانک مرکزی بر روی آن نظارت دارد، این بانک با توجه به استقلالی که از بانک مرکزی دارد سهام دارانش می‌توانند خارجی و بین المللی هم باشند.

موافقت تاسیس بورس بین الملل را گرفتیم
در خصوص بورس بین المللی جلسات خوبی را در بورس داشته ایم موافقت اولیه را گرفته ایم و درحال احصا چارچوب‌های آن هستیم. خارجی‌ها علاقمند هستند در این فضا ورود کنند و این باعث می‌شود شرکت‌هایی که امروز در سرزمین اصلی فعالیت می‌کنند، اگر می‌خواهند سهام شان را در بورس بین المللی عرضه کنند، مجبور شوند خودشان را ارتقاء دهند و گزارشات مستند خوبی را ارائه کنند. البته با کنترل‌هایی که روی میزان عرضه سهام آن‌ها در بورس بین الملل اتفاق خواهد افتاد مراقبت می‌شود که مشکلی ایجاد نشود.

مناطق آزاد ما میتواند هاب درمانی بشود
امروز گردشگری در دنیا متنوع شده است. صرف گردشگری سیاحت نیست، بلکه توریسم سلامت داریم، توریسم آموزشی و ورزشی داریم که در ابعاد مختلفی گردشگری شکل گرفته است. در حوزه بهداشت و درمان کشور‌های منطقه علاقمند هستند که از امکانات کشور ما استفاده کنند. اگر بتوانیم در مناطق آزاد «هاب درمانی» ایجاد کنیم، در جنوب شرق، جنوب غرب، جنوب این امکان وجود دارد. سایت جامعی می‌خواهیم به نام «دهکده سلامت» که صفر تا صد انواع خدمات را به بیماران دهد و حتی در آنجا بیمار بتواند دوره نقاهت خود را طی کند و سیستم هتلینگ و خدمات رفاهی داشته باشد.