نزد حکمای طب ایرانی، فصل بهار زمانی است که مردم سرزمین معتدل، نه به سبب سردی هوا، نیازمند به پوشش زیاد باشند و نه به سبب گرمی هوا، نیاز به خنک کردن و بادزدن خود داشته باشند.

در یک اقلیم معتدل و به نسبت دیگر فصول سال، مزاج فصل بهار، گرم و مرطوب در حد اعتدال بوده و به سبب اعتدال مزاج و لطافت، مقوی قوا می‌باشد و به دلیل اینکه این فصل، مناسب مزاج روح است، موجب تقویت آن می‌گردد.

این فصل برای همه سنین مناسب است و به‌ویژه برای پیران و صاحبان مزاج سرد و خشک، مناسب‌ترین فصل برای زندگی و سلامت می‌باشد.

در فصل زمستان، به دلیل نیاز بدن به انرژی بیشتر برای مقابله با سرما، و همچنین تقویت دستگاه گوارش، انسان غذای بیشتری می‌خورد. در نتیجه، فضولات و مواد زائد بیشتری در بدن تولید می‌شوند که به دلیل سرمای زمستان، کاهش فعالیت‌های بدنی و کاهش تعریق، امکان تحلیل و دفع پیدا نمی‌کنند. این مواد زائد، در فصل بهار به علت گرمای معتدلی که ایجاد می‌شود،  رقیق گردیده و در بدن پخش می‌شوند و اگر بدن نتواند آنها را به‌طور کامل دفع نماید، به سوی اندام‌های ضعیف مانند کشاله‌های ران و زیر پوست جاری می‌شوند و باعث تولید بیماری‌هایی مانند دمل‌ها و ورم‌های چرکی و جوش‌ها و خارش و جرب، اوریون، سرخجه، سرخک، آبله مرغان و ورم‌های حلق می‌گردند، و اگر به بطن‌های مغزی برسند، موجب بروز صرع و سکته‌ها می‌گردند و اگر به غشاهای مغزی وارد شوند، موجب بروز وسواس سوداوی می‌شوند، و اگر به بینی بریزند، موجب زکام، گرفتگی صدا، سرفه، حساسیت‌های فصلی (رینیت آلرژیک) و… می‌گردند. همچنین ریزش این مواد بد به مفاصل، باعث درد و ورم‌های مفصلی می‌شود. پس می‌توان پیش‌بینی کرد که کسانی که در زمستان به سبب پرخوری و کم‌حرکتی دچار انباشت مواد زاید در بدن شده‌اند، در بهار بیشتر بیمار می‌شوند.

تدابیر مهم تندرستی در فصل بهار

رعایت برخی نکات ساده، می‌تواند تا حدود زیادی سبب پیشگیری از عوارض گفته‌شده، به‌ویژه در کسانی که سابقه ابتلا به این مشکلات را دارند، گردد:

۱٫ پاکسازی بدن به‌ویژه با قی کردن یا استفاده از مسهل‌ها و ملیّن‌ها

بهترین زمان شروع پاکسازی بهاره در زمان آغاز بهار طبّی، یعنی روزهای پایانی زمستان و روزهای نخست فروردین‌ماه است که آب و هوا بهاری می‌شود، و اندام‌های هدف در پاکسازی بهاره، کبد، کلیه‌ها و روده‌ها هستند.

افرادی که به هیچ‌یک از شیوه‌های پاکسازی اخلاط و سموم بدن عادت ندارند نیز باید دقت کنند که در فصل بهار، مقدار غذای‌شان را نسبت به فصل‌های دیگر کمتر کنند تا مواد زائد و سموم کمتری در بدن‌شان انباشته شود.

۲٫ پرهیز از نوشیدنی‌های گرمی‌بخش و بسیار رطوبت‌آور

۳٫ پرهیز از زیاد خوردن غذاهای مولّد خون (مانند شیرینی‌ها، کیک و خامه زیاد) و کم کردن معقول مصرف انواع گوشت.

در متون طب ایرانی از غذاهایی مانند آش، بورانی اسفناج، بورانی شبدر و یونجه، کاهو سکنجبین، سمنو،‌ آش شبدر و قره‌قروت به‌عنوان بهترین و سبک‌ترین غذاهای ایرانی برای فصل بهار نام برده شده که انرژی و ویتامین زیاد و از طرفی خاصیت غذایی کمتری دارند. مصرف این غذاها موجب پاکسازی خون و تقویت اعصاب و قوای بدن می‌شود. از طرفی مصرف حبوبات فصل بهار مانند ماش، نخود فرنگی و جو نیز توسط حکمای طب ایرانی توصیه شده است. نوشیدن آب ماست، آب دوغ و ماءالشعیر سنتی که افزودنی‌های شیمیایی نداشته باشد نیز برای پاکسازی خون و تقویت کبد در فصل بهار بسیار مناسب است.

۴٫ بهترین رژیم غذایی در فصل بهار برای تقویت سیستم ایمنی و قوای جسمی کودکان، خوردن سوپ جو، ماءالشعیر طبیعی و چلو گشنیز با گوشت جوجه‌خروس (به‌جای گوشت قرمز) است. همچنین توصیه شده در این فصل، به جای آب، عرق کاسنی، عرق خرفه یا عرق شاهتره بنوشیم و به فرزندان‌مان بدهیم.

۵٫ پرهیز از مصرف غذاهای چرب و سرخ‌کردنی

۶٫ پرهیز از پرخوری، برهم‌خوری و با‌هم‌خوری

۷٫ کاهش مصرف خوراکی‌های تلخ و تند و شور و تیز که همگی مزاج گرم دارند مانند آجیل‏‌های شور، تخمه، گردو و دیگر مغزها، و همچنین ادویه تند مانند فلفل، دارچین، زنجبیل

۸٫ پرهیز از خوردن میوه‏‌های لطیف و تری‌بخش که در بدن به سرعت دچار تغییرات نامطلوب می‌شوند، مانند خیار و هندوانه

۹٫ مصرف نوشیدنی‌های خنک مانند شربت ریواس، شربت عناب، شربت تمرهندی، شربت زرشک و غوره، شربت نارنج، لیمو و به، و عرق‌های گیاهان بهاره چون شاهتره، کاسنی و خرفه

۱۱٫ پرهیز از نوشیدن آب با معده خالی و ناشتا

۱۲٫ پرهیز از جنبش‌های بیش از حد بدنی و انجام ورزش معتدل (سبک‌تر از ورزش در زمستان)

۱۳٫ پرهیز از جنبش‌های زیاد روانی، چون خشم و اضطراب

۱۴٫ پوشیدن لباس‌های لطیف و سبک مانند جامه‌های کتانی و جامه‌های پنبه‌ای و کم کردن روانداز

۱۵٫ پرهیز از حمام یا سونای خیلی گرم

۱۶٫ جلوگیری از بروز یبوست. از نگاه دانش طب ایرانی، بهترین وضعیت اجابت مزاج آن است که به ازای هر وعده غذا، یک بار دفع با قوام نرم، به راحتی صورت گیرد.

۱۷٫ رعایت بهداشت غذایی و پرهیز از مصرف میوه و سبزیجات نشسته به‌ویژه در طول سفر

حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصلی

افرادی که معمولاً با آغاز فصل بهار، دچار حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصلی می‌شوند، می‌توانند با یک رژیم غذایی ساده ۳ روزه از ابتلا به این بیماری‌ها در این فصل پیشگیری کنند، به این ترتیب که به‌مدت ۳ روز تنها از ماءالشعیری که به‌صورت سنتی و بدون استفاده از مواد شیمیایی و نگهدارنده تهیه شده، استفاده کنند و در این مدت، غذای دیگری نخورند. در پایان این رژیم غذایی ۳ روزه نیز، بیمار باید تا چند روز از سبزی‌های پخته، بدون ادویه و کم‌حجم به‌عنوان غذا استفاده کند.

خارش گلو

در بسیاری از حساسیت‌ها، فرد مبتلا به آلرژی، از خارش گلوی کلافه‌کننده شکایت دارد. برای درمان این عارضه می‌توانید چند گرم گل بنفشه و شکرتیغال را در ۲ لیوان آب ریخته و روی حرارت ملایم بجوشانید تا یک لیوان آن باقی بماند. سپس آن را صاف کرده و شب پیش از خواب میل کنید. افرادی که خارش گلوی‌شان خیلی زیاد است، می‌توانند صبح ناشتا نیز یک لیوان دیگر از این دم‌نوش گیاهی بنوشند.

عطسه بهاره

برای درمان عطسه‌های زیاد ناشی از حساسیت فصلی، می‌توانید روزی ۲بار، یک قطره روغن بنفشه را درون حفره‌های بینی خود بچکانید و با چند قطره از همین روغن، پیشانی خود را نیز ماساژ دهید. همچنین لازم است این افراد از خوردن انواع ادویه، غذاهای سرخ‌کردنی، شکلات و قهوه در فصل بهار پرهیز کنند و مصرف آنها را به حداقل برسانند.

خارش پوست

از جمله خواص گیاه خرفه، به عنوان یکی از سبزی‌های فصل بهار، تصفیه خون از فضولات و مواد زائد به‌ویژه مواد صفراوی زائد است. خوردن این سبزی به‌عنوان سبزی خوردن در وعده‌های غذایی، تأثیر بسیار زیادی در درمان خارش‌های فصل بهار و از بین رفتن تلخی دهان در این فصل دارد. نوشیدن آب این سبزی نیز در کاهش عوارض و خارش‌های ناشی از حساسیت‌های فصلی بسیار مؤثر است.

فصد و حجامت، آری یا نه؟

در صورت تشخیص لزوم پاکسازی در طول فصل بهار توسط پزشک متخصص، خونگیری (رگ زدن و حجامت)، روش‌های برگزیده هستند. صد البته توجه به این نکته لازم است که این اعمال، تنها در موارد خاص و فقط و فقط با تشخیص و تجویز پزشک زبردست باید انجام شوند و اقدام به آنها به‌طور خودسرانه یا بدون بررسی‌های لازم، می‌تواند موجب عوارض سختی گردد.