به گزارش خبرنگار مهر، با تغییر رویکرد سرانه مصرف فراورده‌های نفتی از سوخت به مواد شیمیایی، بسیاری از صاحبان صنایع پالایشی دنیا طرح‌های چندساله اخیر خود را به جای احداث پالایشگاه به صورت پتروپالایشگاه تعریف کرده‌اند تا بخشی از فراورده‌های پالایشی به جای سوخت به مواد پتروشیمیایی تبدیل شود.
حاشیه سود یک پالایشگاه در حالت مطلوب، حدود ۶ تا ۷ دلار به ازای هر بشکه است؛ درحالی‌که برای مدل پتروپالایشگاهی، این سود می‌تواند تا حدود ۱۲ تا ۱۴ دلار نیز افزایش یابد. علاوه بر این با احداث پتروپالایشگاهها می‌توان طیف وسیعی از محصولات پالایشی و پتروشیمیایی (بیش از ۳۰ نوع فرآورده مایع و جامد با قابلیت انبارش راحت‌تر نسبت به نفت خام) را تولید کرد.
دسترسی به خوراک و البته بازارهای رو به گسترش مواد شیمیایی در آسیا موجب شده است تا اغلب طرح‌های پتروپالایشی دنیا، در این قاره تعریف شوند. به گفته مرکز تحقیقاتی وود مکنزی، بیش از نیمی از ظرفیت پتروپالایشی که از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۷ به جریان می‌افتد در آسیا اضافه می‌شود و ۷۰ تا ۸۰ درصد از آنها روی مواد شیمیایی و پلاستیک متمرکز می‌شوند. اغلب کشورهای اطراف ایران نیز رویکرد احداث پتروپالایشگاهها و تولید مواد شیمیایی ذیل آنها را پیش گرفته‌اند.
در این گزارش به‌عنوان نمونه، سیاست‌های کلان دو کشور چین و عربستان که جزو کشورهای پیشرو در حوزه توسعه ظرفیت پتروپالایشی هستند تشریح شده است.
چین غول پتروپالایشی جهان
کشور چین با ظرفیت پالایشی ۱۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ تا سال ۲۰۲۱ بزرگترین پالایشگر نفت جهان خواهد شد. شرکت پتروچاینا و شرکت ساینوپک، عمده عملیات پالایش را در این کشور بر عهده دارند و روی هم رفته ۳۱ درصد از سهم پالایشی را به خود اختصاص داده‌اند.
به نقل از بلومبرگ، چین ۱۰ میلیارد دلار برای ساخت چهار پالایشگاه بزرگ جدید با ظرفیت پالایش ۱.۴ میلیون بشکه نفت خام در روز هزینه می‌کند آن هم در شرایطی که انتظار می‌رود تقاضا برای سوخت در این کشور طی ۵ سال به اوج برسد و پس از آن رو به کاهش رود.
چین از ابتدای ۲۰۱۹ یک میلیون بشکه در روز به ظرفیت پالایشگاهی خود اضافه کرده است. این ظرفیت‌های جدید پالایشگاهی محصولات پتروشیمیایی و پلاستیک بیشتری تولید خواهند کرد. شرکت ملی نفت چین پیش بینی می‌کند تقاضای سوخت پس از ۲۰۲۵ رو به افول برود چون خودروهای برقی مصرف را کاهش خواهند داد. از این‌رو پالایشگاه‌های جدید در دست احداث قرار است نفت خام را مستقیماً به محصولات پتروشیمی و پلاستیک تبدیل کنند.
مهم‌ترین عوامل موفقیت صنایع پتروپالایشی چین را می‌توان عوامل زیر در نظر گرفت:
۱- سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری مؤثر دولت: ارائه برنامه‌های ۵ ساله توسعه توسط دولت، استفاده دولت از ساز و کارهای کمیسیون نظارت و مدیریت دارایی‌های دولتی و کنترل استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مالی
۲- رقابت میان شرکت‌های خصوصی، دولتی و خارجی: شرکت‌های پتروشیمیایی اعم از دولتی، خارجی و خصوصی در چین هرکدام بر مجموعه فعالیت‌های خود تمرکز کرده‌اند و برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی برای فعالیت‌ها انجام داده‌اند که بازار را رقابتی کرده‌است.
۳- ادغام وظایف شرکت‌های ملی نفت و پتروشیمی چین: یکپارچه سازی در وظایف شرکت‌های ملی نفت و پتروشیمی چین در سال ۱۹۹۸ و افزایش دسترسی به منابع مالی، اعتبار بین‌المللی و رقابت‌پذیری خود
۴- مکانیابی مناسب: اغلب پارک‌های شیمیایی چین در مناطق جزیره‌ای و ساحلی قرار گرفته‌اند. تا علاوه بر اینکه به تأمین منابع آب ارزان‌قیمت کمک کند به دلیل دور بودن از سکونت‌گاه‌های شهری، دارای کمترین خطرات زیست‌محیطی باشد.
۵- بازار داخلی مناسب: داخلی بودن بخش زیادی از تولید و مصرف صنایع پتروشیمیایی چین حاصل کامل بودن زنجیره‌های تولید این صنایع در داخل کشور است که سبب شده بیشتر محصولات به شکل کالای نهایی درآمده و سپس مصرف و یا صادر شود.
رویکرد پتروپالایشگاه‌سازی عربستان؛ مهم‌ترین رقیب منطقه ایران
این کشور دارای ۹ پالایشگاه نفتی با مجموع ظرفیت ۲.۹ میلیون بشکه است. شرکت آرامکو به صورت انحصاری تعداد ۶ پالایشگاه از این تعداد را در اختیار گرفته‌است و بقیه به صورت سرمایه گذاری مشترک می‌باشند.
عربستان سعودی علیرغم آنکه برای صادرات نفت با هیچ محدودیتی مواجه نیست و همچون ایران، هیچگاه با مساله تحریم نفتی نیز روبرو نبوده اما برنامه مدونی برای کاهش خام فروشی نفت و توسعه پتروپالایشگاهها دارد. پروژه‌های پالایشی جدید عربستان نشان می‌دهد همه آنها با هدف تولید مواد پتروشیمیایی از نفت و تکمیل زنجیره ارزش مواد به صورت احداث پارک‌های شیمیایی ذیل پتروپالایشگاهها تعریف شده‌است.
پارک شیمیایی پتروپالایشی آرامکو / سابیک به ارزش ۲۰ میلیارد دلار، پارک شیمیایی پتروپالایشی رابغ به ارزش ۱۸ میلیارد دلار و پارک شیمیایی پتروپالایشی الجبیل (SATORP) به ارزش ۱۰ میلیارد دلار برخی از سرمایه‌گذاری‌های کشور عربستان برای توسعه ظرفیت پترووپالایشی و تکمیل زنجیره ارزش در این کشور هستند.
برخی عوامل مؤثر در رشد سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت پتروپالایشی عربستان عبارتند از:
۱- توجه به یکپارچه‌سازی صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی از طریق احداث پتروپالایشگاه
۲- توسعه زیرساخت‌ها نظیر احداث مناطق ویژه صنعتی، انتقال انرژی و خوراک پتروشیمی به این مناطق، تأمین آب و نیرو و احداث و گسترش بنادر و شبکه راه‌های زمینی
۳- فراهم کردن انرژی و خوراک فراوان و پایدار
۴- وضع مشوق‌های سرمایه‌گذاری دولت عربستان برای تشویق سرمایه‌گذاری در صنایع پتروپالایشی و تعهد به کاهش بروکراسی در تمام سطوح و تلاش برای حمایت از سرمایه‌گذاری
۵- مکانیابی مناسب مجتمع‌های پتروپالایشی در نزدیکی سواحل و بنادر مهم این کشور در خلیج فارس و دریای سرخ و تمرکز در شهر صنعتی جبیل و ینبع
لزوم اتخاذ سیاست‌های تنظیم‌گر و مشوق برای توسعه پتروپالایشگاهی در ایران
بررسی سیاست‌های دو کشور یاد شده در توسعه ظرفیت پتروپالایشی و تکمیل زنجیره ارزش نشان می‌دهد توجه به سیاست‌های تنظیم‌گری و تشویقی زیر می‌تواند نقش مهمی در تسهیل توسعه ظرفیت پتروپالایشی در کشور ما داشته باشد:
۱- مکانیابی مناسب: بررسی قطب‌های پالایشی و پتروشیمی کشورهای دنیا نشان می‌دهد بسیاری از آنها با تمرکز و تجمع در سواحل مهم توسعه یافته‌اند. گسترش احداث واحدهای پایین‌دستی نفت و مجتمع‌های پتروشیمیایی در سواحل جنوبی کشور ما با وجود مزایای فراوان تاکنون در ایران مورد غفلت قرار گرفته است. این در حالی است که سواحل جنوبی کشور از جمله مناطقی مثل بندر گناوه، منطقه ویژه پارسیان، بندرعباس و بندر جاسک مناطق مستعدی برای توسعه صنایع پایین دستی نفت و پتروشیمیایی هستند. در این میان بندر جاسک که در کنار سواحل عمان (مکران) و اقیانوس هند واقع شده است به دلیل موقعیت خود دارای مزایای فراوانی است که به نوعی می‌توان از آن به عنوان گنج پنهان صنایع نفتی ایران یاد کرد.
۲- اعمال مشوق‌های سرمایه‌گذاری: پتروپالایشگاهها صنایع سرمایه‌بری هستند و دولت‌ها به تنهایی توانایی تأمین مالی آنها را ندارند. از این‌رو لازم است با در نظر گرفتن مشوق‌های سرمایه‌گذاری، کاهش بروکراسی در صدور مجوزها و در نظر گرفتن ضمانت نامه‌ها مسیر مشارکت سرمایه‌های خصوصی در توسعه پتروپالایشگاهها را هموار کرد.
۳- یکپارچه‌سازی پالایشگاه و پتروشیمی: وجه مشترک دیگر قطب‌های پتروپالایشی، توسعه پتروشیمی‌ها ذیل پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاهها به دلیل برخورداری از مزیت نسبی خوراک پایدار و در دسترس و صرفه‌جویی در هزینه‌های انتقال خوراک است. تمرکز واحدهای پتروپالایشی و شیمیایی به دلیل برخورداری از فرصت‌هایی نظیر دستیابی سریع و کم‌هزینه به خوراک از طریق ارتباط و نزدیکی واحدها، سرعت بالای استقرار و راه‌اندازی فعالیت‌ها در پارک و البته صرفه جویی قابل ملاحظه در هزینه‌های سرمایه و جاری موجب جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌شوند.
