نخستین بار به طور رسمی اول اسفند سال ۹۸ ورود کرونا به کشور اعلام شد و کام همه را تلخ کرد؛ ویروسی که با خود محدودیت‌ها و دوران قرنطینه را به همراه آورد، دورانی که در کنار شرایط تحریم و فقر اقتصادی، ساعات تماس زوج ها و مدت زمان تعامل آنها را با یکدیگر بیشتر کرد و اختلافات زناشویی افزایش یافت و آتش خشم در خانه‌ها را شعله‌ور ساخت چنانکه شرایط خاص کرونا موجب شده تا روزانه چهار هزار تماس با صدای مشاور بهزیستی کشور از ساعت هشت صبح گرفته شود و باعث شده مداخلات اورژانس اجتماعی نیز در این زمینه افزایش یابد و این همه موجب نگرانی و دغدغه مسئولان بهزیستی شده است.
خشونت براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، عبارت است از استفاده عمدی از زور یا قدرت فیزیکی، تهدید دیگران یا خود، علیه یک گروه یا جامعه که به احتمال زیاد منجر به جراحت، مرگ، آسیب روانی، رشد نامناسب یا محرومیت شود. خشونت خانگی در ایران اغلب به موارد اعمال زور و تضییع حق از سوی یکی از اعضای خانواده (اغلب مرد) نسبت به دیگر اعضا (اغلب زن و کودک) اطلاق می‌شود و عموما در اصطلاح عامه به ضرب و شتم زن و کودک می‌پردازد.
خشونت و آزار خانگی نقض حقوق بشر است که به سلامت جسمی و روح و روان قربانی و اطرافیان او آسیب می‌رساند و گرچه زنان و مردان هر دو تحت تأثیر خشونت خانگی قرار می‌گیرند، میزان بروز و شدت آن در زنان بسیار بیشتر است به گونه‌ای که سازمان جهانی بهداشت اخیرا تخمین زده که یک سوم زنان در سراسر جهان در طول زندگی خود خشونت خانگی یا سوءاستفاده را تجربه می‌کنند.
عواملی که به گسترش خشونت‌خانگی دامن می‌زنند از فقر اقتصادی و فرهنگی تا اعتیاد و ویژگی‌های شخصی و ساختارهای جامعه متفاوت هستند. اما آنچه مردم کمتر درباره آن آگاهی دارند این است که بحران‌های بهداشت عمومی و اپیدمی یک بیماری همانند کرونا نیز موجب گسترش خشونت‌های خانگی می‌شود آنچنانکه مقالات علمی نیز در این زمینه وجود دارد و یکی از مقالات مجله پزشکی انگلیس بی. ام. جی در ماه می سال گذشته به اثرات اختلال اقتصادی در هنگام شیوع همه‌گیری بیماری، قرنطینه و محدودیت‌ها و دسترسی کمتر به خدمات قانونی پرداخت.
اپیدمی کرونا و قرنطینه، خانواده‌ها را بیشتر کنار هم قرار می‌دهد و با توجه به اینکه سبک زندگی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی، تغییراتی را در کانون خانواده ایجاد می‌کند، طبیعی است که پررنگ‌ترین اثر آن در خانواده و سپس در اجتماع پدیدار می‌شود.
برخی موارد خشونت‌های خانگی در دوران کرونا مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفتند از آن جمله در موردی که پیرمرد ۸۰ ساله‌ای که همسر ۲۲ ساله خود را به بهانه وجین نکردن مزرعه عدس با سیخ داغ مورد ضرب و شتم فجیع قرار داد یا زنی که همسرش که او را از سقف آویزان کرده و با شوکر شکنجه می‌کرد و اینها مشتی از خروار است که مسائل مختلفی مانند اعتیاد، بیکاری، عدم تفاهم، فقر فرهنگی، انعطاف ناپذیری، توهین و تهدید، عدم تفاهم و مشکلات روان در دوران کرونا به آنها دامن زد.
دو خط تلفنی برای رسیدگی به مشکلات خانوادگی
میزان بروز خشونت خانگی در دوران کرونا نه تنها در ایران که در سطح جهانی افزایش یافته است و بروز خشونت خانگی در تمام جوامع در کنار سایر ناملایمات و نابرابری ها با وضوح بیشتری آشکار شده است. بنابراین لازم است که برنامه‌ریزی‌های لازم برای مقابله با خشونت‌خانگی در دوران کرونا تدوین شود و در این راستا، پاسخ جامعه در برابر آن باید چند بخشی باشد.
سازمان بهزیستی کشور آمار دقیقی از میزان خشونت‌های خانگی منتشر نکرده و اساسا انتشار آمار دقیق نیز پیچیدگی‌های خاص خود را دارد زیرا احتمال دارد افشای خشونت یا سوءاستفاده برای قربانیان به دلایل مختلف مانند ترس از انگ اجتماعی به ویژه در سوءاستفاده‌های جنسی از سوی اعضای خانواده، ترس از دست دادن پشتوانه اقتصادی به واسطه وابستگی به پول طرف مقابل یا نداشتن مهارت، شرم و احساس گناه یا ترس از خشم و عصبانیت طرف مقابل هنگام افشای خشونت، ناآگاهی از سازمان‌های حمایت یا سن کم یا دیگر علت‌ها، صورت نگیرد.
در ایران دو شماره تماس مشاوره ۱۴۸۰ و اورژانس اجتماعی ۱۲۳ با هدف کاهش آسیب و مداخله در خشونت‌های خانگی در اختیار خانواده‌ها قرار گرفته تا مشکلات خانوادگی را با این خط‌ها مطرح کنند. ارائه خدمات مشاوره تلفنی ۱۴۸۰ با هدف ارتقای سطح سلامت و بهداشت روان آحاد جامعه، کاهش آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی صورت می‌گیرد. مشکلات مدنظر اورژانس اجتماعی در درجه اول خشونت‌های خانگی به‌ویژه کودک‌آزاری و سپس همسر آزاری است و البته به موارد سالمندآزاری و معلول‌آزاری نیز می‌پردازد.
درکنار این حمایت‌ها، خانه امن بهزیستی نیز به منظور فراهم‌سازی محیطی مناسب برای زنان و دختران آسیب دیده و در معرض خشونت، ایجاد شده است و شرایط بازگشت امن به دامن خانواده از طریق خدمات روانشناختی، مددکاری و حقوقی صورت می‌گیرد.
رشد همسرآزاری
به گفته وحید قبادی دانا رئیس سازمان بهزیستی کشور اورژانس اجتماعی در سال ۹۸ به یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر خدمات رسانده و در ۹ ماهه ۹۹ نیز این خدمات رسانی به بالغ بر ۹۰۰ هزار نفر انجام شده است.
وی در سخنانی با اشاره به رشد آمار خشونت‌های خانگی از جمله همسرآزاری افزود: این رشد هرچند هم که ناچیز باشد بهزیستی در ارتباط با خانواده‌های ایران وظیفه دارد، حتی اگر این آسیب‌ها یک مورد باشد، مداخلات تخصصی انجام دهد و امیدواریم دستگاه های دولتی و غیردولتی در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی به وظایف خود عمل کنند.
قبادی دانا درباره ضرورت کاهش موارد خشونت علیه کودکان نیز گفت: با تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، وظایف اورژانس اجتماعی سنگین تر و مشخص تر شده و نیاز به تقویت دارد. اورژانس اجتماعی برای اجرای قانون حمایت از اطفال و نوجوانان باید مورد توجه قرار گیرد و تشکیل پلیس اطفال نیز در اجرای قانون بوده است.
سرپرست دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: در حال حاضر ۳۶۰ مرکز اورژانس اجتماعی در سراسر کشور فعالیت دارند؛ همچنین ۲۵۶ پایگاه خدمات اجتماعی در ۳۱ استان کشور فعال است و خط تلفن فوریت‌های اجتماعی ۱۲۳ به‌صورت رایگان و شبانه‌روزی فعالیت دارد که این خط می‌تواند می‌تواند در شرایطی که فرد، اطرافیان، دوستان یا همسایگان در وضعیت مخاطره‌آمیز قرار دارند، مداخله کند.
محمود علیگو نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: بیشترین تماس‌های این مرکز در حوزه خشونت مربوط به آزار است مانند کودک‌آزاری، همسرآزاری و معلول‌آزاری و به طورکلی خشونت‌خانگی که بالاترین میزان تماس‌های ما را به خود اختصاص می‌دهد.
وی درباره اهمیت مساله تاب‌آوری در کاهش خشونت خانگی نیز به ایرنا گفته بود که اجرای فعالیت‌های مشاوره باید به سمت فعال تر شدن ظرفیت اجتماعی و افزایش میزان تاب‌آوری خانواده برود اما متاسفانه تا رسیدن به نقطه مطلوب، فاصله زیادی داریم.
ضرورت همکاری همه دستگاه‌ها برای کاهش خشونت خانگی
بی‌تردید ارائه راهکارهایی مانند آموزش‌های تاب‌آوری، توانایی حل مساله، بهبود شرایط اقتصادی و کنترل تورم، مهار کرونا از طریق واکسیناسیون یا اقدامات پیشگیرانه و ارائه خدمات تلفنی حمایتی می‌تواند در کاهش موارد خشونت خانگی تاثیرگذار باشد اما همه اینها بدون همکاری و همیاری دستگاه‌های دولتی و غیردولتی محقق نخواهد شد.
به‌طورکلی برآوردهای حاصل از تماس با خطوط تلفنی حاکی از آن است که میزان بروز خشونت خانگی در طی دوران کرونا افزایش یافته است. سازمان بهزیستی کشور از طریق دو خط تلفنی ۱۴۸۰ و ۱۲۳ و دیگر مراکز حمایتی خود در حد توان خود به آمار افزایشی خشونت‌ها پاسخ مناسب را اعمال کرده‌اند اما در کنار بهزیستی به حمایت‌های قضائی، انتظامی، رفاهی و اقتصادی و بهداشتی و درمانی نیز نیاز است.
