سیدسعید فیروزآبادی، استاد دانشگاه، پژوهشگر و مترجم زبان و ادبیات آلمانی، در این نشست با اشاره به اینکه اولین ترجمه‌های آثار سعدی به زبان‌های اروپایی در قرن هفدهم انجام شد، گفت: نخستین گام، ترجمه‌ای نه چندان قوی از بخشی از گلستان بود که اولین ترجمه آلمانی هم از روی آن صورت گرفت.
وی افزود: در دهه‌های بعد نیز گلستان چند بار، از جمله توسط آدام اولئاریوس، به زبان آلمانی ترجمه شد. اولئاریوس که در سده هفدهم و در عصر صفوی می‌زیست، همراه با هیاتی با هدف بررسی راه‌های تجارت با ایران و نیز تحقیق درباره نفوذ ترکان عثمانی به ایران آمده بود. ترجمه اولئاریوس این ویژگی را داشت که هم ساده و قابل فهم برای مردم عادی بود و هم ترکیبی از نظم و نثر را در خود داشت.
فیروزآبادی درباره دلیل محبوبیت گلستان در اروپا و جهان آلمانی زبان نیز گفت: در آن دوره، شاهد جنگ‌های ۳۰ ساله در اروپا بودیم که عصری از فلاکت را برای اروپاییان رقم زده بود. در چنین دوره‌ای مفاهیم اخلاقی گلستان، برای مردم اروپا جذاب و ارزشمند بود. مثلا این سخن از سعدی که «هر چه نپاید، دلبستگی را نشاید» به شعار عصر باروک تبدیل شد. همچنین اگرچه اومانیسم اروپایی، تفاوت زیادی با بشردوستی سعدی دارد، اما اروپاییان به دلیل مشابهت مفاهیم، به آثار سعدی نیز علاقمند شدند.
این استاد دانشگاه، به تاثیر سعدی بر آندریاس گریفیوس، بزرگترین شاعر آلمانی عصر باروک نیز اشاره کرد و گفت: کلیپیوس بارها از صور خیال و حتی از کلام سعدی استفاده کرده است.
وی گفت: تاثیر سعدی آنقدر ژرف بود که یوزف فون هامر، شرق‌شناس، در کتاب «تاریخ سخنوری ایرانیان»، وی را مشهورترین شاعر ایرانی در اروپا نامیده و گفته است در میان شاعران ایرانی، هیچکس مانند سعدی نکته‌های اخلاقی را مطابق طبع مردم مغرب‌زمین بیان نمی‌کند.
فیروزآبادی تاثیر گوته از سعدی را نیز حاصل مطالعه آثار هامر دانست و گفت: گوته بارها از سعدی «نقل به مضمون» کرده است.
وی با اشاره به عصر رمانتیک، یادآور شد: نگاه به شرق و ترجمه آثار فارسی در دوره رمانتیک، اوج گرفت و در همین دوره، بوستان سعدی نیز به آلمانی ترجمه شد؛ هرچند گلستان همچنان محبوب‌تر بود. در این دوره، ترجمه کارل هاینریش گراف از بوستان سعدی بسیار شاخص شد؛ زیرا او کوشید قالب شعر را نیز رعایت کند و کمابیش، همان حسی را به خواننده آلمانی بدهد که از خواندن متن اصلی به زبان فارسی حاصل می‌شود.
فیروزآبادی، سپس به بررسی سایر ترجمه‌های آثار سعدی در قرن‌های ۲۰ و ۲۱ پرداخت.
پوشکین: حکمت سعدی «زرین» و اشعار او «دُرّ» است
جان‌الله کریمی مطهر، استاد ادبیات روس و دیگر سخنران این نشست، گفت: الکساندر پوشکین، شاعر و نویسنده بزرگ روسیه، در اثری با نام «در نسیم دلنواز فواره‌ها»، از سعدی به عنوان شاعری دوراندیش و شهره آفاق یاد کرده است که حکمت زرین دارد و اشعارش دُرّ گرانبهاست و همه را شگفت‌زده می‌کند.
این استاد دانشگاه افزود: پس از کشته شدن گریبایدوف، سفیر روسیه در ایران در سال ۱۸۲۹، هیاتی از ایران به روسیه رفت تا هم جنازه را تحویل مسکو بدهد و هم جلوی جنگ‌های بعدی را بگیرد. شاعری ایرانی به نام فاضل خان گروسی، متخلص به شیدا، نیز این هیات را همراهی می‌کرد. الکساندر پوشکین در دیدار با فاضل خان، شعری را به او تقدیم کرد که با نام «تقدیم به فاضل خان» شناخته می‌شود. محتوای شعر پوشکین خطاب به فاضل خان، این است که اگرچه به کشوری (روسیه) می‌آیید که آب و هوای متفاوتی دارد، اما اینجا حافظ و سعدی، نام‌های آشنایی هستند.
وی گفت: پوشکین حتی رمان خود به نام «یوگنی اونِگین» که به عنوان اصیل‌ترین رمان روسیه از آن یاد می‌شود را نیز با کلامی از سعدی پایان داده است.
کریمی مطهر همچنین با اشاره به ایوان بونین، نویسنده و شاعر بزرگ روس که اواخر قرن ۱۹ و نیمه نخست قرن بیستم می‌زیست، گفت: بونین به بسیاری از کشورهای اسلامی سفر کرده است. وی در جایی گفته است در همه سفرهایم، ترجمه قرآن و آثار سعدی را همراه داشتم.
فرانسوی‌ها سعدی را ملک‌الشعرای شاعران پارسی‌گو و ترکی‌گو می‌دانستند
محد زیار، استاد ادبیات فرانسوی نیز در این نشست مجازی، گفت: نخستین اثری که از زبان فارسی به زبان فرانسوی ترجمه شد، منتخبی از گلستان بود که آندره دوریه، دیپلمات فارسی‌دان، عربی‌دان و ترکی‌دان آلمان، آن را پدید آورد.
وی افزود: در فرهنگ شرق‌شناسی که با نام «کتابخانه شرقی» در قرن هفدهم به زبان فرانسوی منتشر شده، از سعدی به عنوان ملک‌الشعرای شاعران پارسی و شاعران ترک یاد شده است.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: «لافونتن» بزرگترین حکایت‌نویس فرانسوی نیز یکی از کسانی است که از حکمت سعدی متاثر بود؛ به‌گونه‌ای که دو حکایت از سعدی را نیز بازنویسی کرده و به آن شاخ و برگ داده است.
به گفته زیار، اگرچه فرانسویان در آغاز، سعدی را بیشتر به عنوان یک حکیم می‌شناختند، اما عصر رمانتیک باعث شد وجه ادبی و شاعرانه سعدی نیز در فرانسه بیشتر شناخته شود. به عنوان مثال، ویکتور هوگو، نویسنده بزرگ فرانسوی، از هر فرصتی برای استمداد از اشعار سعدی استفاده کرده است. وی در کتاب خود با نام شرقیات، از شاعران ایرانی مانند سعدی، حافظ و مولانا بسیار استفاده می‌کند.
زیار با اشاره به علاقه فرانسویان به حکمت سعدی، گفت: بزرگترین فیلسوفان فرانسه در قرن هجدهم، مانند ولتر، روسو، دیدرو، مونتسکیو و غیره، متاثر از سعدی بودند.
محمد زیار در ادامه، به بررسی شماری از ترجمه‌های آثار سعدی در قرن ۱۹ و دوران معاصر پرداخت.
آندرانیک سیمونیان، استاد زبان و ادبیات ارمنی، دیگر سخنران این نشست بود و تاکید کرد که تقسیم‌بندی‌های اروپایی، در مورد تاثیر سعدی بر ادبیات ارمنی صادق نیست؛ زیرا ادبیات ارمنی و ادبیات کلاسیک ایران، درهم‌تندیدگی و پیوندهای تاریخی دارند.
وی ضمن اشاره به تاثیر سعدی در ادبیات ارمنی، به کتابی نیز اشاره کرد که با موضوع معرفی سعدی و حضورش در ادبیات ارمنستان، به‌زودی در ایران منتشر خواهد شد.
نشست آنلاین «سعدی در آینه ایرانشناسان» عصر پنجشنبه به مناسبت روز گرامیداشت سعدی و به همت انجمن ایرانشناسی برگزار شد.
