معدن سرب نخلک یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین معادن سرب کشور محسوب می‌شود که بهره‌برداری از آن توسط مجتمع معدنی سرب نخلک و به صورت زیرزمینی انجام می‌شود. راهبری و بهره‌برداری از این مجتمع معدنی در پایان سال ۱۳۹۵ به بخش خصوصی واگذار شد که این امر عاملی مهم در ارتقای تولید و تسریع فرایند توسعه آن بوده است. در مجتمع معدنی سرب نخلک اقدامات مختلفی در راستای توسعه استخراج و بهره‌برداری از معادن، مسائل زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی در دستور کار قرار دارد که این امر می‌تواند نقش مهمی در ارتقای جایگاه این شرکت در زنجیره سرب کشور داشته باشد.

در سه سال گذشته، اِعمال تحریم‌های گسترده و به تبع آن، نوسانات شرایط اقتصادی بر عملکرد صنایع مختلف کشور، به‌خصوص صنعت نفت و گاز و پتروشیمی، تاثیر گذاشته است. در چنین شرایطی، صنایع معدنی و فلزی کشور از قابلیت‌های مناسبی برخوردارند تا با جذب سرمایه‌گذاری‌ها در زمینه تامین زیرساخت‌ها و تکمیل زنجیره تولید خود، در کنار جلوگیری از خام فروشی، ارزش افزوده چشمگیری ایجاد و نقشی اساسی در توسعه اقتصاد و صادرات کشور ایفا کنند. صنعت سرب یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنایع معدنی و فلزی کشور به شمار می‌رود که توسعه آن ارزش افزوده بسیار بالایی در کشور ایجاد می‌کند. چالش اساسی این حوزه رو به اتمام بودن بسیاری از معادن بزرگ سرب روباز کشور است. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که رویکرد استخراج از معادن سرب کشور باید به روش زیرزمینی تغییر کند. مجتمع سرب نخلک یکی از قدیمی‌ترین معادن زیرزمینی کشور به شمار می‌آید که در سال‌های اخیر و به دنبال برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات انجام شده، تحول بزرگی را در اکتشاف و تولید محصولات تجربه کرده است.

نقش راهبری در توسعه نخلک

در مجتمع معدنی سرب‌ نخلک، به منظور اطمینان از تداوم روند بهبود عملکرد مجتمع در حوزه‌های مختلف، اقدامات گسترده‌ای صورت گرفته است. انجام عملیات اکتشافی در معدن نخلک، استقرار شش دستگاه حفاری وایرلاین با تجهیزات حفاری و مغزه‌گیری با قابلیت حفر گمانه تا عمق ششصد متر، حفر و مطالعه ۵۷ هزار و ۶۷۳ متر گمانه، حفر ۸ هزار و ۷۸۰  متر مربع ترانشه با بیل مکانیکی و مطالعه آن‌ها، آنالیز ۱۷ هزار و ۲۶۰ مقطع کانی‌شناسی، احداث پانزده کیلومتر جاده دسترسی برای انجام کارهای اکتشافی، برداشت و تهیه نقشه‌های توپوگرافی ۳۴۲ هکتار از محوطه معدن از جمله این اقدامات است. همچنین در معدن چاه‌خربزه نیز حفر و مطالعه یک هزار و ۸۰ متر گمانه و ۳ هزار و ۳۸۰ نقطه ژئوفیزیک، آنالیز حدود ۱۹۰ نمونه به همراه مقاطع و کانی‌شناسی، تهیه نقشه‌های توپوگرافی ۱:۱۰۰۰ با استفاده از برداشت هوایی به وسعت ۳۸ کیلومتر مربع، نقشه زمین‌شناسی تونل‌های عمق نود متری، نقشه زمین شناسی ۱:۱۰۰۰ به وسعت شصت هکتار و انجام عملیات ژئوفیزیک به روش «IP-RS» نیز انجام شده است.

در نتیجه این اقدامات، دستاوردهای بسیار مهمی همچون اخذ پروانه بهره‌برداری معدن سرب چاه‌خربزه، اخذ پروانه بهره‌برداری جدید و افزایش ظرفیت استخراج سالانه از ۵۸ هزار تن به۲۵۰ هزار تن، افزایش ذخیره قطعی به میزان یک میلیون و ۵۰ هزار تن و در نهایت، ارائه گزارش پایان عملیات اکتشاف در سه محدوده معدن سرب نخلک، با مجموع ذخیره قطعی ۶ میلیون و ۴۸۴ هزار و ۸۰۵ تن، به منظور صدور پروانه بهره‌برداری برای مجتمع سرب نخلک به دست آمد. انجام عملیات مختلف در این مجتمع موجب شده است تا عملکرد تولید از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ بهبود یابد. از جمله علل این مسئله می‌توان به استفاده از ظرفیت پرعیارسازی باطله‌ها، افزایش استخراج زیرزمینی، اضافه شدن استخراج روباز، ساخت واحدهای فراوری جدید و کاهش عیار حد ورودی (حد مجاز عیار ورودی) اشاره کرد.

مجتمع معدنی سرب نخلک تا سال ۱۳۹۵ با ظرفیت تولید سالانه ۲ هزار تن کنسانتره سرب و با تعداد ۱۶۰ نفر نیروی انسانی فعالیت می‌کرد. در انتهای همین سال، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، در راستای اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، طی فرایند برون‌سپاری، راهبری بلندمدت اکتشاف، استخراج و فراوری و نیز فروش کنسانتره را در مجتمع سرب نخلک در تاریخ یکم بهمن‌ماه ۱۳۹۵به بخش خصوصی (شرکت سرب ‌و روی کیمیاگوهران) واگذار کرد که این امر تحول چشمگیری را در مجتمع معدنی سرب نخلک به همراه داشت. همچنین سرمایه‌گذاری قابل توجه بیش از یک هزار و پانصد میلیارد ریال در بخش اکتشاف، استخراج، فراوری و تولید کنسانتره در این مجتمع انجام گرفت که نه تنها باعث افزایش استخراج، تولید کنسانتره سرب و سایر بخش‌های حوزه بهره‌برداری و فنی شد، بلکه رشد ۲۹۷ درصدی تعداد نفرات شاغل در این مجتمع را به دنبال داشت که دلیل دیگر تحول چشمگیر مجتمع معدنی سرب نخلک بوده است.

چالش‌های مسیر توسعه

نخستین لازمه توسعه اقتصادی کشور اصلاح قوانین و مقررات است. برخی از قوانین در کشور، به رغم تحولات صنعتی و تکنولوژیکی، سال‌هاست که تغییر نکرده‌اند و یا بدون کارشناسی و آینده‌نگری وضع شده‌اند. در حال حاضر یکی از چالش‌های اصلی پیشِ‌روی توسعه صنعتی کشور واردات و صادرات است. برای مثال، اگرچه تحریم‌ها مشکلات فراوانی در زمینه خرید ماشین‌آلات از کشورهای خارجی به وجود آورده‌اند، چالش اصلی در این حوزه وضع قوانین و مقررات کارشناسی‌نشده، به صورت آزمون و خطاست. بسیاری از صنایع معدنی ماشین‌آلات و تجهیزات تخصصی خود را، که در کشور تولید نمی‌شوند و یا از کیفیت مناسب برخوردار نیستند، بعضا با قیمت‌های بالا از کشورهای خارجی خریداری می‌کنند، اما قوانین گمرکی و تشریفاتی و اداری، فرایندی دشوار را برای ورود این تجهیزات ایجاد می‌کند.

اقداماتی گسترده

در صنایع معدنی، مقوله ایمنی، دسترسی آسان به معادن و مکانیزه کردن فرایند استخراج بسیار اهمیت دارد. در مجتمع سرب نخلک در این راستا اقدامات مختلفی انجام شده است که تا افق دویست متری، امکان تردد ماشین‌آلات سنگین، تهویه و تردد مطمئن پرسنل را برای معدنکاری فراهم می‌کند. در این مجتمع از دی‌ماه ۱۳۹۸ نیز برای طراحی و حفر اسپیرال اقدام شد که طول تقریبی آن یک هزار و ۵۲۰ متر با شیب ۱۱ درصد و سطح مقطع ۵/۴×۷/۴ متر مربع است که تاکنون ۶۰ درصد آن تا تراز ۹۰۲ پیشرفت داشته است. اجرای طبقات فرعی در ترازهای ۹۷۴، ۹۶۲، ۹۵۰، ۹۳۸، ۹۱۴ و ۹۰۲ در طرح مکانیزه معدن و همچنین آماده‌سازی در سطوح ۸۷۸ و ۸۴۵ و مسیرهای تردد به قیف تخلیه در تراز ۹۱۴ و آماده‌سازی رگه ۳۶ برای اجرای قیف و اتصال و استخراج به این طبقه نیز انجام شده است. گفتنی است که ارتفاع از سطح زمین تا پایین‌ترین جبهه کار استخراجی (تراز ۹۰۲) ۹۶ متر اختلاف دارد.

با توجه به افزایش ذخایر معدنی در مجتمع معدنی سرب نخلک، کلنگ‌زنی ساخت کارخانه فراوری با ظرفیت ۲۰ هزار تن کنسانتره سرب در ابتدای اسفندماه ۱۳۹۹ صورت گرفت. در این مجتمع، جانمایی محل احداث کارخانه و خط سنگ‌شکن، تسطیح و خاک‌برداری به حجم ۷۰ هزار متر مکعب و زیرسازی از فروردین تا انتهای خرداد ۱۴۰۰ صورت گرفت و آماده‌سازی محل نصب تجهیزات سنگ‌شکن و مدار خردایش نیز در دست اقدام است.

مجتمع معدنی سرب نخلک، به منظور کاهش میانگین سنی ناوگان باربری و ترابری با هدف افزایش ضریب ایمنی تردد، اقدام به خرید یازده دستگاه خودروی سنگین از جمله چهار دستگاه مایلر، سه دستگاه لودر، یک دستگاه بیل مکانیکی، یک دستگاه جرثقیل، دو دستگاه بنز تک، کامیون فوتون، دو دستگاه جانبو برای حفاری اسپیرال و … کرد. دیگر اقدامات این مجتمع عبارت‌اند از خریداری و به‌کارگیری چهار دستگاه لوکوموتیو برقی به منظور کاهش آلودگی هوا و آماده به کار بودن لوکوموتیوهای دیزلی، سفارش خرید سه دستگاه لودر «LHD» و شش دستگاه سیمبا جونیور، استقرار یک دستگاه سنگ‌شکن «TEX» در طبقه ۱۶۵ متری و افزایش تعداد واگن‌های معدنی برای افزایش راندمان استخراج و بهره‌وری.

از آنجایی که معدنکاری با آلودگی‌های زیست‌محیطی همراه است، در مجتمع معدنی سرب نخلک پروژه‌های زیست‌محیطی مختلفی اجرا شده که از جمله آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی سیستم پساب مرکزی، نصب غبارگیر در واحد خردایش کارخانه فراوری، ساماندهی محوطه صنعتی، جمع‌آوری ضایعات و احداث تیکنر با قطر ۲۵ متر، طراحی و احداث تصفیه آب صنعتی و مخزن تصفیه آب، ساخت تیکنر و فیلتر پرس برای تصفیه پساب کارخانه فراوری و بازچرخانی ۸۰ درصدی آب فرایند و طرح راه‌اندازی حوضچه ایزوله اشاره کرد. همچنین دو پروژه بهره‌برداری از پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی (با هزینه بالغ بر ۵ میلیارد ریال) و نصب فیلترپرس (با هزینه ۸۰ میلیارد ریال) پیشرفت فیزیکی ۹۰ درصدی داشته‌اند.

بازسازی و تجهیز اقامتگاه‌های قدیمی، احداث زمین ورزشی، محوطه‌سازی و ایجاد ۲۵ درصد فضای سبز در مجتمع و استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای در ۳۰ درصد از آن، اخذ مجوز ساخت و به‌کارگیری واحد سوخت‌گیری پس از ۳۶ ماه پیگیری، اخذ مجوزهای لازم برای ارتقای ظرفیت انبارک‌های ناریه از ۴۰ تن به ۱۲۰ تن در انبارک اصلی و از ۵۰ متر مربع به ۱۲۰ متر مربع در انبارک فرعی و شروع به کار عملیات عمرانی و راه‌اندازی و بهره‌برداری از باسکول در مجاورت کارخانه فراوری و سوله و انبار مواد شیمیایی از دیگر اقدامات انجام‌شده مجتمع معدنی سرب نخلک در راستای مسئولیت اجتماعی بوده‌اند. دیگر اقدامات این مجتمع عبارت‌اند از راه‌اندازی دستگاه صنعتی تصفیه آب به میزان ۸۰ هزار لیتر در شبانه‌روز و کاهش و مدیریت مصرف آب به میزان ۵۰ درصد، راه‌اندازی سیستم بچینگ، اجرای طرح پژوهشی ارزیابی پایداری و تحلیل دینامیکی تونل زیرزمینی معدن سرب نخلک به روش تحلیلی و اخذ پروانه بهره‌برداری تولید کنسانتره سرب با ظرفیت سالانه ۱۵ هزار تن به نام شرکت سرب و روی کیمیاگوهران.

در مجموع، اقدامات همه‌جانبه در توسعه مجتمع معدنی سرب نخلک نقش بسزایی داشته‌ است. این مجتمع در تیرماه ۱۴۰۰، به همراه سه واحد صنعتی دیگر، از سوی استانداری و اداره کل تعاون، رفاه و امور اجتماعی استان به عنوان کارفرمای برتر سلامت‌محور و در دی‌ماه به عنوان واحد «HSEE» برتر انتخاب شد. همچنین مجتمع معدنی سرب نخلک منتخب هشتمین جایزه بهره‌وری معادن و صنایع معدنی ایران بود که نشان یک‌ستاره تلاشگران را در بهمن ماه ۱۴۰۰ از آن خود کرد.