به گزارش خبرنگار سینمایی ایرنا، قدمت نخستین آثار جدی که با محوریت حج ساخته شده به سال ۱۳۴۵ و مستند خانه خدا بازمی‌گردد. در این سال، ابوالقاسم رضایی که کارگردان گمنامی محسوب می‌شد، به همراه دو مغز متفکر آن سال‌های سینمای ایران یعنی ابراهیم گلستان و جلال مقدم به عربستان می‌روند تا مستندی از نحوه رساندن مسلمانان سراسر جهان به این کشور از طریق زمین، دریا و هوا و سایر مناسک این سفر معنوی تهیه کنند. مستندی که اگرچه در آن زمان چندان دیده نشد اما به‌واسطه حضور ابراهیم گلستان به‌عنوان نویسنده و راوی و جلال مقدم به عنوان کارگردان واقعی و پشت‌پرده این کار، در سال‌های پس از انقلاب، مرمت و در چند مناسبت نمایش داده شد.

این مستند، شروع وقایع‌نگاری از خانه خدا به شکل سینمایی بود. شروعی که در ادامه، چندان با استقبال گسترده‌ای مواجه نشد و تا امروز، تولیداتی اندک با این محوریت جلوی دوربین رفته است که در ادامه، نگاهی به هر یک از آنها خواهیم داشت.

زمین آسمانی

محمدعلی نجفی در سال ۷۳، نخستین فیلم بلند سینمایی را با محوریت حج جلوی دوربین می‌برد. این پروژه که ساختار فیلم در فیلم دارد، داستان کارگردانی را روایت می‌کند که درصدد تولید فیلمی با محوریت حضرت ابراهیم (ع)، حضرت اسماعیل (ع) و هاجر برای ساخت کعبه است. فیلم با این محوریت ساخته می‌شود و می‌تواند علاوه بر روایت یک داستان امروزی که به مصائب ساخت چنین فیلم توسط گروه کارگردانی می‌پردازد، داستانی تاریخی را نیز برای مخاطب بازگو نماید. فیلم البته در آن زمان چندان قدر دانسته نشد اما در دهه‌های بعدی که در موقعیت‌های مختلف در اختیار مخاطب قرار گرفت، توانست با اقبال بیشتری دنبال شود.

از رئیس‌جمهور پاداش نگیرید

کمال تبریزی در سال ۸۷، فیلم پاداش را جلوی دوربین برد. فیلمی که به دلیل ارجاعات سیاسی که داشت، در ادامه به از رئیس‌جمهور پاداش نگیرید، تغییر نام داد. این فیلم داستان یکی از مدیران ارشد دولت وقت است که به صورت اتفاقی به سفر حج می‌رود و در این سفر، اتفاقاتی برایش رخ می‌دهد که ظاهرش خوشایند نیست اما همه این اتفاقات ناخوشایند باعث می‌شود به معنا و مفهومی از سفر دست پیدا کند. فیلم اما به دلیل ارجاعات سیاسی، توقیف می‌شود و ۷ سال پس از تولید، به صورت محدود به روی پرده رفته و با مخالفت‌های گسترده‌ای که علیه آن شکل می‌گیرد، خیلی زود از پرده پائین کشیده می‌شود.

این فیلم اما جایگاه چندانی در کارنامه تبریزی ندارد و آن استحاله معنوی که کارگردان در این فیلم به دنبال آن بوده است، زیر سایه سنگین ارجاعات کمدی سیاسی قرار گرفته و از تاثیرگذاری چندانی برخوردار نیست.

پروانگی

پروانگی را قاسم جعفری در سال ۹۰ و با بازی سعید راد و مهدی سلوکی جلوی دوربین برد. فیلم، داستان یک سیر و سلوک است و جستجوی سالکانه یک نویسنده روشنفکر ایرانی برای کشف حقیقتی گمشده را به تصویر می‌کشد. در این سفر که از پاریس تا مکه به طول می‌انجامد، داستان دگردیسی و تحول درونی، با تاثیرگذاری بالایی به تصویر کشیده می‌شود. گروه، زحمات بسیاری برای سکانس‌های مکه می‌کشند و وسواس‌های آنان سبب شده تا تاثیرگذاری آن انقلاب درونی، در سکانس‌های زیارت خانه خدا، به شکل قابل توجهی تقویت شود. پروانگی مسلما یکی از پرکشش‌ترین فیلم‌ها با محوریت حج است که اگرچه در زمان اکران، چندان تحویل گرفته نشد اما تماشای‌ آن می‌تواند مخاطب را تحت‌تاثیر قرار دهد.

وقتی همه خواب بودند

قطعا تاثیرگذارترین فیلم این فهرست، وقتی همه خواب بودند فریدون حسن‌پور است. داستان این فیلم که در سال ۸۴ ساخته شد، درباره پیرزنی به نام بی‌بی سلیمه است که آرزوی سفر به مکه را دارد و اکنون نوبت او شده است. اما از سازمان حج و زیارت خبر می‌دهند که بی‌بی به خاطر سلامتی‌اش، از سفر منع شده است. هیچ‌کس را توان آن نیست که این خبر را به بی‌بی برساند اما مش‌کریم، تصمیم می‌گیرد به او بگوید. بچه‌ها که نگران حال بی‌بی هستند، تلاش می‌کنند بی‌بی را به مکه برسانند. در این راه، بچه‌ها به همراه بی‌بی، عازم سفر خانه خدا می‌شوند. آنها که از ناتوانی و کم‌بینایی بی‌بی آگاه بودند، با پرس‌وجو، قدم به دنیای بیرون از روستا نهادند و در سفری معنوی همراه شدند اما وقتی همه بیدار شدند، بی‌بی به خواب رفته بود.

فیلم به‌واسطه حضور گلاب آدینه و محمدرضا فروتن با اقبال خوبی در گیشه مواجه شد و با چندین نمایش در شبکه‌های تلویزیونی، نظر مخاطبان این مدیوم را نیز جلب کرد.