خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها- سکینه اسمی: تغییر اقلیم و کاهش بارندگی در سال‌های اخیر موجب تنش آبی در منطقه شمال غرب شده است.
یکی از منابع مهم برای کشورها بهره مندی از حقابه آبهای مرزی است موضوعی که طی سال‌های اخیر موجب غفلت و بی توجهی مسئولان کشور قرار گرفته است. ایران نیز که بخش بزرگی از مساحت سرزمینی آن، مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی را شامل می‌شود از این قاعده مستثنا نبوده است به طوری که اختلاف بر سر بهره‌برداری، تعیین حقابه یا تعیین حدود مرزی (تعیین حاکمیت) رودخانه‌های مرزی آن، یکی از اختلافات مهم این کشور با همسایگان خود در ۱۰۰ ساله اخیر بوده است.
اگرچه رویه و عملکرد دولت‌ها نسبت به رودخانه‌های فرامرزی با یکدیگر متفاوت است و دستورالعمل‌های مختلفی نیز برای بهره‌برداری از چنین رودخانه‌هایی در سطح بین‌الملل وجود دارد، اما با این حال بر طبق حقوق بین‌الملل آب‌ها، رودخانه‌هایی که از یک کشور سرچشمه می‌گیرند و از میان دو یا چند کشور می‌گذرند، مشمول رودخانه‌های بین‌المللی قرار می‌گیرند و هیچ دولتی بدون عقد قرارداد قانونی خاص و بدون موافقت دولت‌های مشترک دیگر (در آبهای یک رودخانه بین‌المللی)، حق ندارد مسیر آن را تغییر دهد یا آبهای آن را به نحوی که نسبت به دولت‌های ذی‌نفع دیگر زیان داشته باشد مورد استفاده قرار دهد.
با توجه به این قوانین نه‌تنها دولت‌ها از متوقف کردن یا تغییر مسیر آب رودخانه‌ای که از خاک آنها می‌گذرد و وارد خاک دولت دیگری می‌شود، بازداشته می‌شوند، علاوه بر این استفاده از آبهای این رودخانه‌ها به نحوی که موجب زیان دولت همجوار آنها شود یا مانع استفاده مناسب آن دولت از آبهای آن قسمت از رودخانه – که در اراضی آن جریان دارد – شود نیز ممنوع است.
در سال‌های اخیر احداث سدهای پی در پی بدون رعایت حقابه از سوی برخی کشورهای مرزی به چالش اساسی در کشور تبدیل شده موضوعی که نشان می‌دهند مسئولان کشور به صورت جدی و قانونی تاکنون با آن برخورد نکرده‌اند و اثرات این سدسازی که منجر به ایجاد کانون‌های گرد و غبار می‌شود، در استان‌های شمال غربی نظیر آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی نیز در آینده قابل مشاهده است.
کشورهای همسایه به خصوص حق آبه مرزی را رعایت نمی‌کند
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در خصوص عدم رعایت حقابه مرزی ایران توسط کشورهای همسایه به خبرنگار مهر گفت: همه کشورهای از آبهای مرزی حقابه کشاورزی و زیست محیطی دارند و این موضوع جدی برای تمامی کشورها تلقی می‌شود.
در سال‌های اخیر کشور ترکیه با احداث سدهای متعدد بر رودخانه‌های مرزی بدون رعایت کوچک‌ترین حق آبه کشورهای همسایه از جمله ایران، عراق و سوریه اقدام کرده که این امر اثرات مخربی بر محیط زیست، کشاورزی و حتی معیشت مردم کشورهای همسایه دارد جلال محمودزاده با بیان اینکه در سال‌های اخیر برخی کشورها به خصوص ترکیه حق آبه ایران از آبهای مرزی را رعایت نمی‌کنند، افزود: در سال‌های اخیر کشور ترکیه با احداث سدهای متعدد بر رودخانه‌های مرزی بدون رعایت کوچک‌ترین حقابه کشورهای همسایه از جمله ایران، عراق و سوریه اقدام کرده که این امر اثرات مخربی بر محیط زیست، کشاورزی و حتی معیشت مردم کشورهای همسایه دارد.
وی با اشاره به احداث سد ایسلیو توسط کشور ترکیه بر رودی رودخانه مرزی منطقه عراق و سوریه عنوان کرد: در آینده نزدیک این سد ۷۰ درصد آب تالاب هورالعظیم را خشک و موجب ایجاد اثرات تخریبی زیست محیطی در کشور به خصوص ایجاد گرد و غبار در کشورهای ایران و عراق می‌شود.
نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی همچنین با اشاره به احداث سد کارا کورت بر رودی رودخانه مرزی ارس را مورد اشاره قرار داد و اضافه کرد: این سد چهار برابر سد کرخه است و نزدیک به ۶۰ الی ۷۰ درصد ورودی رودخانه ارس را کاهش می‌دهد.
محمودزاده گفت: متأسفانه پروژه‌های سدسازی غیرقانونی و بدون توجه به معاهدات بین‌المللی ترکیه در آینده باعث کاهش شدید ذخیره آب سدهای ارس، خدآفرین و قیز قلعه سی شده و در نتیجه دشت‌های وسیع و حاصلخیز در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل نظیر پارس‌آباد، مغان و دشت اردبیل با کمبود شدید منابع آب مواجه خواهند شد. همچنین امنیت غذایی، محیط‌زیست و به‌طور کل اکوسیستم حوضه رودخانه ارس دچار صدمه خواهد شد.
وزارت امور خارجه سهم ایران در آبهای مرزی را پیگیری کنند
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کشورها حق دارند به اندازه عرف بین الملل از آبهای مرزی حوزه خود بهره مند شوند، افزود: نادیده گرفتن این حق از سوی کشورهای همسایه تهدید جدی بر محیط زیست، کشاورزی و زندگی مردم منطقه است و موجب مهاجرت روستاهای مناطق مرزی می‌شود.
محمودزاده تاکید کرد: لازمه جلوگیری از تهدیدات زیست محیطی این است مسئولان وزارت امور خارجه این موضوع را از طریق نهادهای نظارتی و بین المللی باید پیگیری کنند، چرا که در این زمینه پروتکل‌های متعددی وجود دارد و عدم پیگیری در آینده تأثیرات سویی در کشور به دنبال دارد.
لازمه جلوگیری از تهدیدات زیست محیطی این است مسئولان وزارت امور خارجه این موضوع را از طریق نهادهای نظارتی و بین المللی باید پیگیری کنند، چرا که در این زمینه پروتکل‌های متعددی وجود دارد و عدم پیگیری در آینده تأثیرات سویی در کشور به دنبال دارد نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: سوال اصلی اینجاست آیا این موضوع توسط کمیسیون امنیت ملی مجلس در دستور کار قرار دارد؟ آیا وزارت امور خارجه موضوع سد سازی بر روی رودخانه‌های مرزی توسط کشورهای همسایه را از مجاری بین المللی پیگیری کرده است؟
وی ادامه داد: احداث سد بر روی رودخانه‌های مرزی توسط کشورهای همسایه به خصوص ترکیه نه تنها اثرات مخرب زیست محیطی بر کشورهای همسایه دارد بلکه خود مردم ترکیه نیز در آینده با مشکلات زیست محیطی از جمله گرد و غبار مواجه بوده و این روند بر زیست محیط، معیشت و کشاورزی استان‌های مرزی ترکیه نیز تأثیر مخربی خواهد داشت.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از غفلت و بی توجهی وزارت امور خارجه به سهم ایران از آبهای مرزی گفت: این موضوع توسط کمیسیون امنیت ملی مجلس در حال پیگیری است که امیدواریم هر چه سریع‌تر از طریق پروتکل‌های بین المللی بتوانیم حقابه و سهم ایران از آبهای مرزی را پیگیری کرده و به نتیجه برسانیم.
احداث سدهای بزرگ و پی در پی ترکیه بر روی رودخانه‌های مرزی منطقه
نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران آسیب‌های جبران ناپذیری است که دولت ترکیه با سدسازی و بی توجهی به منافع کشورهای حوزه دجله و فرات عامل آن شده است.
سد ایلیسو گنجایش ۴۳ میلیارد متر مکعب آب یعنی سه برابر سد کرخه (بزرگترین سد ایران) دارد و پس از سد آتاتُرک دومین سد بزرگ ترکیه محسوب می‌شود و دولت آنکارا امید دارد که بتواند با استفاده از آن ۱۲۰۰ مگاوات برق تولید کند.
این سد در ۶۵ کیلومتری مرز عراق و با طول ۱۸۲۰ متر و به ارتفاع ۱۳۵ متر بزرگترین سدی است که بر روی رود دجله ساخته شده و عرض آن در قله ۱۵ متر و در پایه آن ۶۱۰ متر است و حوضچه پشت سد آن ۳۰۰ کیلومتر مربع می‌باشد.
به گفته کارشناسان همچنین کشور ترکیه با بهره برداری از سد کاراکورت و سدهای در دست برنامه ریزی خود به نام‌های سویملز و توزلوجا بر روی رودخانه ارس میت‌واند تأثیرات جدی بر روی میزان آب رودخانه ارس و کشورهای ارمنستان خصوصاً جلگه ایروان، آذربایجان و بویژه ایران داشته باشد.
مسلماً بیشترین اثرات این سدسازی‌ها بر روی کشور ما خواهد بود. زیرا حجم ذخیره آب در سدهای ارس و خداآفرین و قیز قلعه سی که مصارف کشاورزی مناطق حاصلخیز کشور را بر عهده دارند بشدت کاهش خواهد یافت از این رو دشت‌های وسیع و حاصلخیز استان‌های شمال غربی یعنی آذربایجان شرقی و اردبیل نظیر پارس آباد، مغان و دشت اردبیل در آینده نزدیک با کمبود شدید منابع آب مواجه خواهند شد. ضمناً امنیت غذایی، محیط زیست و کلاً اکوسیستم حوضه رودخانه ارس دچار صدمه خواهد شد.
