کاهش منابع آب برای تمامی بخش های مصرف کننده اعم از صنعت، کشاورزی، شرب همچنین رشد روز افزون تقاضا برای تولیدات صنعتی و محصولات کشاورزی انگیزه ای قوی برای بهره برداری از تمام پتانسیل های آبی برای استفاده در بخش های مختلف است.

در این میان استفاده از منابع آبهای سطحی در دسترس که بتوان بدون استفاده از پمپاژ آن را مهار و مورد استفاده قرار داد، فرصت مغتنمی است که نمی توان آن را به آسانی از نظر دور داشت.

در سال های اخیر گرمایش کره زمین موجب کاهش سطح آبهای زیر زمینی شده است که با توجه به شرایط اقلیمی ایران و بحران جدی آب، مدیریت و اصلاح الگوی منابع آبی کشور بیش از گذشته اهمیت یافته است.

این در حالی است که استفاده برخی صنایع از آب شرب شاید مهمترین نقد را به آنها وارد کرده که خوشبختانه در سال های اخیر با توجه به کمبود منابع آبی بسیاری از صنایع به این مساله توجه ویژه ای داشته و استفاده از پساب و یا ایجاد سد خاکی برای مهار آبهای سطحی و استفاده از آن در موارد نیاز را در برنامه کاری خود قرار داده و موفق نیز بوده اند که شرکت آلومینای ایران به عنوان یکی از کارخانجات پیشرو در این رابطه وارد عمل شد تا با احداث سیل بند تغذیه ای خاکی، نقش مهم و اثر گذاری در پایداری فرآیند تولید شرکت داشته و در کنار کمک به حفظ منابع، آب مورد نیاز این صنعت را نیز به این روش تامین کند.

شرکت آلومینای ایران با وجود قرار گرفتن در نقطه کم آب شهرستان جاجرم یکی از شرکت های موفق در این اقدام بوده که با توجه به محدودیت منابع آبی در منطقه در سال های اخیر استفاده از آب های سطحی با ایجاد سیل بند تغذیه ای خاکی را مورد توجه قرار داده و امسال در شرایط نسبتا خوبی قرار گرفته است.

کمبود آب، مهمترین چالش پیش روی صنایع
مدیر مهندسی، بازرسی ساخت، خودکفایی و انرژی شرکت آلومینای ایران به عنوان مجری این پروژه در این رابطه اظهار داشت: شرکت آلومینای ایران جهت بهره برداری بهتر از منابع آبی اقدام به بازسازی، مرمت و بهسازی سیل بند تغذیه ای خاکی خود نمود تا در راستای استفاده از منابع آبهای سطحی با مصرف بهینه آب، سبب تداوم منابع آبهای زیر زمینی، احیای محیط زیست منطقه و فعالیت کشاورزان گردد.

مهندس حمید مرادی افزود: پروژه ایجاد سیل بند تغذیه ای خاکی و در ادامه مرمت و بازسازی آن در سه مرحله از سال ۱۳۹۷ (۱۲/۰۹/۱۳۹۷) شروع شده است که با اتمام عملیات جانبی آن تا مورخ ۰۳/۰۷/۱۴۰۳ ادامه دارد و هزینه اجرا و بهره برداری از آن حدود ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد گردیده است.

وی گفت: این شرکت اجرای پروژه مرمت و بازسازی سیل بند تغذیه ای خاکی را با هدف جمع آوری آب های سطحی موجود در بند تغذیه ی مصنوعی از اهداف مهم خود قرار داده تا با کنترل سیلاب های منطقه و ذخیره آنها، چالش محدودیت آب را برطرف نماید به طوری که پس از وقوع هر سیلاب و ذخیره بهینه آن امکان برداشت ۶۰۰ هزار متر مکعب آب برای مجتمع آلومینای ایران وجود خواهد داشت و بخش قابل توجهی از آب مورد نیاز برای ساخت شیر آهک مجتمع از این منبع تامین خواهد شد.

وی خاطرنشان ساخت: شرکت آلومینای ایران به عنوان یک بنگاه اقتصادی، متعهد به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار منطقه است که مدیریت صحیح روان آبها و سیلاب ها، گامی مهم در راستای تحقق این تعهد خواهد بود.

وی یادآور شد: بارش های اخیر بهاره در منطقه، فرصتی ارزشمند برای شرکت آلومینای ایران فراهم آورده است تا با مدیریت صحیح روان آبها و سیلاب ها، ضمن حفظ محیط زیست، به توسعه پایدار منطقه نیز کمک کند ضمن اینکه جمع آوری و ذخیره سازی این روان آبها می تواند به تقویت سفره های زیرزمینی و تامین آب شرب و کشاورزی منطقه کمک شایانی کند.

مهندس مرادی افزود: همچنین، این اقدام ارزشمند می تواند از فرسایش خاک و سیلاب های مخرب جلوگیری کرده و به حفظ اکوسیستم منطقه کمک کند.

وی با بیان اینکه ایجاد تالاب ها و آبگیرها با استفاده از روان آبها می تواند به جذب پرندگان مهاجر و رونق گردشگری در منطقه بیانجامد، اظهار داشت: از مزایای مدیریت صحیح روان آبها و سیلاب ها که در شرکت آلومینای ایران و منطقه انجام گرفته می توان به تقویت سفره های زیرزمینی و تامین آب شرب و کشاورزی اشاره کرد زیرا که جمع آوری و ذخیره سازی روان آبها می تواند به افزایش سطح آب سفره های زیرزمینی و تامین آب شرب و کشاورزی منطقه کمک شایانی کند.

مدیر مهندسی، بازرسی ساخت، خودکفایی و انرژی شرکت آلومینای ایران متذکر شد: همچنین نمی توان فوایدی از قبیل جلوگیری از فرسایش خاک و سیلاب های مخرب، حفظ تنوع زیستی، جذب پرندگان مهاجر و رونق گردشگری و ایجاد اشتغال را نیز نادیده گرفت چرا که روان آبها و سیلاب ها می توانند موجب فرسایش خاک و تخریب اراضی کشاورزی و زیرساخت ها شوند و مدیریت صحیح این منابع می تواند از این خسارات جلوگیری کند.

فرود پرندگان مهاجر در سیل بند تغذیه ای خاکی

وی اظهار داشت: روان آبها و سیلاب ها زیستگاه بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری هستند که با مدیریت صحیح این منابع و ایجاد تالاب ها و آبگیرها و استفاده از روان آبها می توان به جذب پرندگان مهاجر و رونق گردشگری در منطقه و حفظ تنوع زیستی منطقه کمک کرد چنان که این روزها نیز شاهد فرود پرندگان مهاجر در سیل بند تغذیه ای خاکی احداثی شرکت آلومینای ایران هستیم.

وی افزود: این در حالی است که مدیریت صحیح روان آبها و سیلاب ها می تواند به ایجاد اشتغال در زمینه های مختلف مانند کشاورزی، گردشگری و حفاظت از محیط زیست نیز کمک شایانی داشته باشد.

احداث ۱۳ بند گابیونی به منظور کنترل فرسایش خاک

مهندس مرادی با تاکید بر اینکه مدیریت صحیح روان آبها و سیلاب ها باعث شده تا شرکت آلومینای ایران به عنوان یک الگوی نمونه برای سایر صنایع در منطقه عمل کند و به توسعه پایدار و حفظ محیط زیست کمک کند، اظهار داشت: این شرکت اقدامات شایانی را در زمینه حفاظت از محیط زیست انجام داده است که محدود به احداث سیل بند تغذیه ای خاکی نمی شود ؛ به طوری که ۱۳ بند گابیونی به منظور کنترل فرسایش خاک، حفظ منابع آبی، جلوگیری از ورود رسوب سیلاب ها به داخل مخزن و افزایش بهره وری با همکاری اداره منابع طبیعی شهرستان جاجرم ایجاد شده و ساخت ۱۱ بند دیگر نیز در دستور کار قرار دارد.

وی از مهمترین اهداف احداث پروژه سیل بند تغذیه ای خاکی را کنترل سیلاب های فصلی و جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از ورود سیلاب ها به داخل مجتمع، جلوگیری از آسیب به لوله خروجی پساب کارخانه به سد باطله، جلوگیری از آسیب به زمین های زراعی پایین دست مجتمع، تامین بخشی از آب مورد نیاز فضای سبز مجتمع، تامین بخشی از آب مورد نیاز ساخت شیر آهک فرایند، تغذیه آبخوان محدوده طرح، دشت جاجرم و تقویت سفره های زیرزمینی و کمک به حفظ محیط زیست و اکوسیستم منطقه اعلام کرد.

وی افزود: در این میان از دلایل موفقیت در این راه، مدیریت صحیح، اقدام به موقع و عملیاتی و مدیریت زمان و شناخت وضعیت موجود، دسترسی به موارد فوق الذکر بوده که در صورت عدم برنامه ریزی و آینده نگری، هیچ یک از اهداف و نتایج فوق حاصل نمی شد زیرا که دستیابی و بهره برداری از پروژه بند خاکی مستلزم انجام حجم بالایی از خاکبرداری، خاکریزی، بازسازی، ساخت سازه و فعالیتهای متعدد بسیاری است که با مدیریت مدبرانه جناب آقای دکتر شه بخش، مدیرعامل و همت و تلاش پرسنل شرکت آلومینای ایران محقق گردید که با بارشهای بهاری، روان آبها و سیلاب در آن ذخیره گردید.

ذخیره ۵۵۰ هزار مترمکعب آب
مهندس مرادی یادآور شد: از ابتدای سالجاری تا کنون، مجموعاً ۵۵۰ هزار متر مکعب آب ناشی از بارش های اخیر در دو نوبت در بند تغذیه ای شرکت آلومینای ایران ذخیره شده است.

وی افزود: برای دستیابی به این هدف اقدامات سخت و بسیاری توسط تیم مجرب صورت گرفته که که از جمله مهمترین آنها خاکبرداری دیواره تخریب شده ضلع جنوبی به طول تقریبی ۴۴۰ متر و بخشی از دیواره غربی به حجم تفریبی ۳۵۰ هزار متر مکعب، خاکریزی ، رگلاژ و کمپکت دیواره ضلع جنوبی به طول تقریبی ۴۴۰ متر و ارتفاع متوسط ۶ متر ، خاکریزی ، رگلاژو کمپکت دیواره ضلع غربی به طول تقریبی ۱۷۰متر و ارتفاع ۴ متر و خاکریزی ، رگلاژ و کمپکت دیواره ظلع شرقی به طول تقریبی ۴۵۰ متر و ارتفاع ۷ متر بوده است.

وی بازسازی و فرم دهی دیواره شمالی به طول تقریبی ۱۵۰ متر، فرم دهی تمامی دیواره های بدنه سیل بند با رعایت شیب شیروانی ۴۰ درجه در قسمت داخل و ۵۰ درجه در قسمت بیرون دیواره های خاکی مخزن، اجرای لایه ترنزیشن توسط مصالح فیلتر درشت دانه به ضخامت ۲۰ سانتی متر در جناح داخلی و ۳۰ سانتی متر در جناح بیرونی دیواره های مخزن و هم چنین اجرای یک لایه مصالح خشکه چین (ریپ رپ)به ضخامت تقریبی ۴۰ سانتی متردر جناح داخلی مخزن جهت جلوگیری از شستگی خاک بدنه دیواره ها را از دیگر اقدامات برشمرد.

وی اظهار داشت: همچنین ساخت سازه گابیونی و سنگ وملات ورودی مخزن، ساخت سازه سرریز، ساخت تاسیسات برداشت آب به وسیله دو حوضچه بتنی و اجرای لوله خط انتقال به طول تقریبی ۱۰۰ متر و بتن ریزی پیرامون لوله اجرا شده وتهیه و نصب شیرآلات مورد نیاز و برداشت رسوبات کف مخزن به حجم ۳۵۰ هزار متر مکعب توسط همکاران معدن نیز به همین منظور انجام گرفته است.

با امید به روزی که با الگو قرار دادن اقدامات این چنین توسط سایر صنایع به ویژه صنایعی با نیاز آبی بالا بتوانیم تا حدودی مدیریت درست تری بر منابع آبی داشته و با وجود تنش های آبی موجود، آیندگان ما کمتر دچار چالش شوند.