به گزارش خبرنگار مهر، در نیمه اول سال ۱۳۹۵ با توجه به تاکید وزیر نفت مبنی بر لزوم گسترش فرآیند اکتشاف و بهره برداری، معاونت مهندسی وزارت نفت بعد از تهیه شیوه نامه ارزیابی صلاحیت شرکت‌های E&P (معروف به شرکت‌های اکتشاف و تولید) اقدام به انتشار فراخوان جهت تهیه فهرست شرکت‌های موضوع بحث کرد. البته ۱۱ آبان ماه سال ۹۴ هیأت دولت در مصوبه‌هایی شرایط عمومی، ساختار و الگوی قراردادهای جدید بالادستی نفت و شیوه نامه ابلاغی از سوی وزیر نفت در خصوص نحوه تعیین صلاحیت شرکت‌های اکتشاف، توسعه و تولید از میدان‌های نفت و گاز کشور را اعلام کرد.
نکته مهم آن است که وزیر نفت در مرداد سال ۹۵ گفته بود شرکت E&P با شرکت‌های EPC ( شرکت‌هایی که مهندسی، تأمین تجهیزات و اجرا را بر عهده دارند ) تفاوت‌های بسیاری دارند. برخی شرکت‌های EPC فکر می‌کنند می‌توانند به عنوان شرکت E&P در قراردادهای نفتی حضور داشته باشند و خود متقبل انجام پروژه شوند؛ در حالی که اجازه ندارند، شرکتی که با عنوان E&P قراردادی را منعقد می‌کند نمی‌تواند خودش بخش عملیات حفاری، ساخت تجهیزات انجام دهد و به تنهایی و مستقیماً اجازه ساخت پالایشگاه را به طور مثال ندارد یا نمی‌تواند تجهیزات تحت الارضی را لوله کشی کند. از سوی دیگر مقرر شده بود که شرکت‌های فلات قاره، ملی مناطق نفت خیز جنوب و نفت مرکزی تحت قالب قراردادهای میدان محور و عملیات محور میدان‌های نفتی به شرکت‌های واجد شرایط واگذار شود.
بسترسازی برای اجرای یک ایده غیرکارشناسی
در همین بین جهت شناسایی شرکت‌های صلاحیت دار در انجام بسته‌های عملیات محور از سوی معاونت سرمایه گذاری شرکت ملی نفت ایران، روش ارزیابی کیفی به ویژه ارزیابی توان سرمایه گذاری به شرکت‌های فرعی شرکت ملی نفت ابلاغ شد.
در نهایت بعد از شکست قراردادهای IPC در نشست مورخ ۱۹ آذر ماه سال ۹۶ هیأت مدیره شرکت ملی نفت واگذاری ۳۴ بسته سرمایه گذاری در چارچوب قراردادی EPC / EPD به همراه تأمین مالی آن و تأمین اعتباری به میزان ۷۲۴۶ میلیون دلار مصوب شد. (شماره مصوبه ۳۳۳۱۹-۲۰۴۱ مورخ ۲۰ / ۰۹ /۹۶) در بند یک این مصوبه هدف از اجرای طرح، نگهداشت و افزایش متوسط تولید ۲۸۱ هزار بشکه در طی سه سال ۱۳۹۸ الی ۱۴۰۰ نسبت به متوسط شش ماه اول تولید سال ۱۳۹۶ اعلام شده بود.
تا تیرماه ۹۵ بیش از ۳۷ شرکت مدارک خود را به وزارت نفت ارسال کردند؛ محمدرضا مقدم، معاون وقت زنگنه در تاریخ ۱۳ تیر همان سال اعلام کرد از مجموع این شرکت‌ها، تنها ۸ شرکت پتروپارس، اویک، انرژی دانا، پتروایران، مپنا، قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت توسعه نفت و گاز پرشیا توانسته‌اند حدنصاب‌های لازم را در ارزیابی‌های انجام شده کسب کنند.
سختگیری آقای وزیر در انتخاب! / یک سال گذشت…
وزیر نفت درباره این شرکت‌ها سخت‌گیری زیادی داشت بطوری که تاکید می‌شد شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی باید تنها فعالیت E&P داشته باشند و مجاز به فعالیت در حوزه‌های ساخت کالا و تجهیزات و ارائه خدمات متعارف نفتی (EPC یا OSC) نیستند.
وزارت نفتی که فکر می‌کرد قرار است اتفاق بزرگی در صنعت نفت ایجاد کند اما با رها کردن سخت‌گیری‌ها به هیچ شرکتی نه نگفت و در کمتر از یکسال ۹ شرکت دیگر را هم به لیست شرکت‌های خود اضافه کرد. برای شرکت‌های مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران، کیسون، توسعه صنعت ایران افق، شرکت مهندسی و خدمات پارس پتروزاگرس، گلوبال پتروتک کیش و حفاری شمال مجوز فعالیت به عنوان شرکت ایرانی اکتشاف و تولید صادر شد تا تعداد شرکت‌های ایرانی دارای مجوز فعالیت در این حوزه به ۱۷ شرکت برسد.
یک سال زمان از بین رفت تا وزارت نفت برای انتخاب شرکت‌ها به جمع بندی برسد؛ شرکتهایی که تنها شکل ظاهری و اسمی آنها برای حضور در قراردادهای نفتی تغییر کرده بود و عملاً از مفهوم واقعی شرکت‌های E&P بسیار فاصله داشتند.
شرکت‌هایی که لقب E&P را یدک می‌کشند در واقع همان کارهایی را انجام می‌دهند که در قراردادهای EPC و سایر قراردادها انجام می‌دادند؛ این شرکت‌ها میادین در حال تولید (Brown field) را از آن خود کرده و با حفر چاه و احداث خط لوله و پمپ‌های درون‌چاهی وکارخانجات بهره‌برداری به تولید نفت می‌پردازند. این در حالی است که اساس کار شرکت‌های E&P از مرحله مطالعات اکتشافی تا پایان تولید و جمع آوری تأسیسات است ولی وزارت نفت علاقه دارد نام شرکت‌های پیمانکاری را شرکت‌های اکتشاف و تولید بگذارد.
به گفته کارشناسان، اساساً در ایران به دلیل ساختار حاکمیتی صنعت نفت و همچنین پیوستگی و وابستگی بخش‌های مختلف این صنعت از بخش اکتشاف تا تولید و حتی حوزه پالایشگاهی، شرکتی به معنای E&P وجود ندارد و تنها می‌توان شرکت ملی نفت ایران را در شاخصه‌های این نوع از شرکت‌ها بگنجانیم.
تفاخر بی‌مایه‌ای به اسم شرکت‌های اکتشاف و تولید
در همین راستا ناجی سعدونی، مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و توسعه نفت در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: تعریف شرکت‌های اکتشاف و تولید بیشتر یک وقت کشی، اعطا درجه و رتبه بندی بدون محتوا و معنی واقعی و غیر مطابق با استاندارد جهانی و تفاخر بی مایه بود.
وی اظهار داشت: نکته جالبی برای شما بگویم. در فرانسه Total ، در روسیه Roseneft, Lukoil , Gasprom، در اتریش OMV ، در نروژ یک شرکت معروف مثل Statoil و در ایتالیا شرکت ENI ، در برزیل Petrobrus، در مالزی Petronas، در انگلستان شرکت BP، در اسپانیا شرکت Repsol و در چین یکی دو شرکت مثل CNPC و SYNOC و اخیراً Sinopec تحت عنوان شرکت‌های IOC و NOC کار E&P را انجام می‌دهند و در آمریکا هم حداکثر چند شرکت مهم و ما در ایران ظرف چند ماه ۱۷ شرکت E&P خلق می‌کنیم که اغلب آنها تا مدت‌ها بیکار بوده‌اند و در پرداخت حقوق نیروهای خود در مانده‌اند.
سعدونی با بیان اینکه تعدادی کار در قالب ۲۸ میدان و یکی دو مورد در دریا واگذار شده که ماهیتاً ربطی به مقوله E&P ندارد و همان EPC/EPD قدیمی است، اضافه کرد: پیمانکار مسئولیتی در مخزن و تولید ندارد و البته توسعه دو-سه میدان را چون اروپایی‌ها نیامدند به ناچار به دو – سه شرکت به اصطلاح E&P از نوع تعریف خودمان واگذار کرده‌ایم که البته بعد از سه سال پیشرفت خاصی حاصل نشده است. توضیح بیشتر اینکه دکل دار در حالت معمول جهانی شرکت E&P نیست و به E&P سرویس می‌دهد . شرکتی که واحد بهره برداری و خطوط لوله انتقال نفت و گاز را اجرا می‌کند یا اینکه راه و باند می‌سازد و یا مشاور است! و اساساً شرکتی که کار اجرایی نکرده E&P نیست.