به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، هفتم و هشتم مهر ماه بزرگداشت شمس تبریزی و مولانا جلال الدین محمد بلخی، مشهور به مولوی است. شخصیت هایی که تاریخ ادبیات و عرفان ایرانی را متاثر کرده اند و از خود، آثاری به جای گذاشته اند که زمینه ساز اندیشه ای شگرف شده است. این دو رویداد فرهنگی فرصتی شد تا با یکی از پژوهشگران و استادان حوزه مولوی شناسی و شمس پژوهی، درباره این دو ادیب و عارف بزرگ، گفت و گو کنیم.
مهدی محبتی، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی، با اشاره به کتاب خود درباره شمس تبریزی با عنوان جدال با خویشتن، نگاهی دیگر به احوال و اقوال شمس تبریزی، گفت: در این کتاب کوشیدم این مساله را تبیین کنم که ما آدم های ایرانی قرن بیست و یکم چه چیزی را از شمس تبریزی برای امروز سرمایه کنیم و به کار بگیریم، آیا صرف خواندن و تحسین کردن، کافی است؟ این نوع برخورد، ادبیات را تبدیل به اشیای موزه ای می کند که ارزشمند ولی به درد نخور هستند، سعی کردم در معرفی شمس از این نگاه فاصله بگیرم و دو سه ویژگی را در شمس برجسته کنم.
محبتی با برشمردن ویژگی های شمس اضافه کرد: یکی جرات دانستن، چون او از معدود عرفا یا طرفداران عرفان است که از فهمیدن، نمی‌ترسد و به قول کانت جرات دانستن دارد، شمس به همه جا سر می زند و هر چیز را جست و جو می کند. ویژگی دیگر او جربزه سر کشیدن است، یعنی هر چه را می فهمد، می گوید و از مخالفت ها نمی‌ترسد و این که مورد پسند قرار نمی‌گیرد، او را عقب نمی‌نشاند. بر این مبنا، نگاه تازه ای به مقالات شمس انداختم. این اثر مورد استقبال قرار گرفت و چاپ سوم آن هم اخیرا منتشر شد که نشان می دهد در این بازار کرونا و مشکلات آن، بخشی از جامعه نسبت به موضوعات ادبی حساس است و اگر کتاب تازه ای باشد آن را دنبال می کند.
یکی از ویژگی های قدرتمندی کلام شمس، تجسیم است
این استاد دانشگاه با اشاره به تفاوت های شمس و مولانا، ادامه داد: مولانا خیلی بزرگ و عزیز است اما مخاطب خود را بسیار رعایت می‌کند، همه جا متوجه است که مخاطب نرنجد، سخن خود را پایین می آورد که مخاطب بفهمد و کارهایی از این دست دارد اما شمس متفاوت با مولانا فکر می‌کند. بنیاد کتاب در جدال با خویشتن بر این بود اما مباحث دیگری هم در این کتاب مطرح شده است، تحولات زندگی شمس، مهم ترین اقوالش، معاصرانش، نسبتش با فلسفه و دانشمندان عصر خودش و مجموعه ای از آثاری که درباره شمس نوشته و پژوهش شده در این کتاب جای دارد.
وی در توضیح این که مخاطب عادی چگونه می تواند، جزئیات کلام شمس را درک کند، گفت: یکی از ویژگی های قدرت کلام شمس، تجسیم است، یعنی تجسم دادن به امر شنیداری. ادبیات زمانی کارآیی پیدا می کند که کلام، بتواند آن واقعه را در ذهن مخاطب مصور کند و پیش چشم او بیاورد. در این کتاب بخشی با عنوان نگارش خلاق وجود دارد، این عنوان دو گونه نگارش را در بر می گیرد که یک گونه آن در دانشگاه های مدرن مثل دانشگاه های آمریکا تدریس می شود، که گزارش های مهم را بتوانیم از طریق نوشتن به مخاطب منتقل کنیم.
محبتی اضافه کرد: نوع دیگر آن هم که به معنی میخکوب کردن خواننده است و من در این کتاب توضیح داده ام که یکی از رازهای موفقیت شمس همین تجسم کردن امر شنیداری است. مولانا می گوید:
گوشم شنید قصه ایمان و مست شد/ کو حظ چشم؟ صورت ایمانم آرزوست (کلیات شمس، غزل ۴۴۱)
یعنی گوشم کلمات ایمان را که شامل شهادتین است، شنید، حالا تجسم ایمان را هم نشانم بدهید. این دیدن موضوع مهمی است و شمس بخشی از این مفاهیم را مصور می کند و پیش چشم مخاطب بیاورد، مخاطب عادی هم این موارد را می فهمد، ممکن است به عمق کلام نرسد اما آن را درک می کند.
این مولوی پژوه اظهار داشت: شمس متاثر از تصویرسازی قرآن است، در آیه ۳۶ سوره یاسین آمده است: وَجَاءَ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَهِ رَجُلٌ یَسْعَیٰ قَالَ یَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ، و مردی شتابان از دورترین کرانه شهر، فرا رسید و گفت: ای قوم من، این رسولان خدا را پیروی کنید. این خود نوعی از تصویرسازی است که بر بسیاری از آثار ادبیات فارسی تاثیرگذار بوده است.
آثار پرمخاطب درباره مولوی و شمس، دور از واقعیت هستند
محبتی درباره آثاری که به عنوان اندیشه مولانا و شمس در بازار کتاب عرضه می شوند، گفت: شمس خودش می گفت مرا با این عوام کار نیست، من دنبال دانه درشت ها هستم، این کتاب هایی که می شنوم یا می بینم، بیش از ۸۰ درصد آن زاییده فکر نویسنده است، وقتی می بینند که توده ها استقبال می کنند و به روش های مختلف، کلاس هایی می گذارند، دوره های آموزشی برگزار می کنند، کتاب می نویسند و مخاطب هم دارند، به گونه ای مد روز است و مردم هم که نمی دانند خوب و بد کدام است، به دنبال آن ها راه می افتند. ناشران هم که فروش دارند و نویسندگان هم که معروف می شوند و مردم هم سرگرم شده اند، چه بهتر از این؟
وی اضافه کرد: متاسفانه در سایه کم توجهی متولی فرهنگی این آثار کم ارزش منتشر می شوند، حتی آثار مشهور هم که به چاپ ۷۰ یا ۸۰ رسیده است، یک تصویر دگرگونه و دور از واقعیت از شمس و مولانا ارایه می دهند، همان طور که از خیام، عطار، حافظ و باقی شاعران.
به گزارش ایرنا، کتاب در جدال با خویشتن، نگاهی دیگر به احوال و اقوال شمس تبریزی، همراه با مقالات برگزیده شمس، یکی از تازه ترین آثار در حوزه شمس پژوهشی به تحلیل، تعلیقات و انتخاب مهدی محبتی است که در کمتر از دو سال به چاپ سوم رسید.
مقدمات آشنایی، سنگ و آینه، اندیشه ها و اسرار، جایگاه عقل و عاقلان در مقالات، زندگی و آثار شمس و متن مقالات عناوین فصل های کتاب در جدال با خویشتن هستند.
این اثر در ۳۶۸ صفحه توسط بنگاه نشر و ترجمه کتاب پارسه منتشر شده است.
