به گزارش خبرنگار مهر، خشکسالی تالاب هامون و عدم دسترسی به منابع آبی پایدار در چند سال اخیر معضلاتی همچون کاهش شدید رونق کشاورزی و صیادی، بیکاری و مهاجرت مردم بومی را در پی داشته و به طور کلی چهره این منطقه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که وضعیت کنونی مردم این مناطق، ریشه در بالا گرفتن تب مناقشه آبی میان ایران و افغانستان طی سالهای اخیر دارد.
ماجرا از این قرار است که حکومت افغانستان طی سالهای گذشته با سدسازی بی‌رویه از انتقال حق‌آبه هیرمند ممانعت کرده و قراردادهای قدیمی خود با ایران را زیر پا گذاشته و در ازای اعطای این حق قانونی، تلویحاً خواسته‌های گزافی را از کشورمان طلب کرده است.
در همین زمینه محمد اشرف غنی، رئیس جمهوری افغانستان سالهای قبل با اشاره به لزوم تجمیع آب و سدسازی در کشورش با کنایه گفته بود: هرقطره آب افغانستان نسبت به نفت همسایه‌ها با ارزش تر خواهد بود. این در حالی است که در یک قرن گذشته چندین قرارداد با افغانستان با موضوع هیرمند منعقد شده که تاریخ آخرین قرارداد به سال ۱۳۵۱ بازمی گردد؛ در این قرارداد مقرر شد تحت هر شرایطی افغانستان ۳۲ متر مکعب آب در ثانیه (معادل ۹۰۰ میلیون متر مکعب آب در سال) حق‌آبه هامون را تأمین کند. اما به عنوان مثال در سال آبی ۱۳۹۷ فقط ۳ میلیون مترمکعب آب از رودخانه هیرمند وارد کشور شد که نسبت به ۹۰۰ میلیون متر مکعب حق آبه توافق شده، رقم ناچیزی محسوب می‌شود.
دهن کجی دولت افغانستان به تعهدات خود درباره هیرمند
طبق اعلام نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی و همچنین وزیر نیرو، افغانستان تاکنون به تعهدات خود برای تأمین حق‌آبه ایران مندرج در معاهده ۱۳۵۱ آب هیرمند عمل نکرده است؛ این در حالی است که به استناد تصاویر ماهواره‌ای، مخزن سد کجکی در بالادست رودخانه مرزی هیرمند چندین سال است که کاملاً پرآب بوده و دائماً در حال افزایش حجم آب است.
دولت افغانستان از یک سو بدون توجه به مردم سیستان و حتی مردمان خود در ولایت نیمروز افغانستان و از سوی دیگر با تخریب محیط زیست تالاب‌های بین المللی و مشترک هامون صدمات جبران ناپذیری را به امنیت آبی منطقه وارد کرده است.
فداحسین مالکی نماینده مردم زاهدان و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، ماه گذشته ضمن هشدار به دولت افغانستان درباره مسئله هیرمند، گفته بود: خطی که دولت افغانستان در پیش گرفته است، متأثر از مهمان ناخوانده آمریکایی است و آن‌ها نباید فراموش کنند که بیش از ۳ میلیون مهاجر افغانی پای سفره ایران نشسته است.
تأمین آب با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، باج‌دهی به افغانستان ممنوع!
ایران سالیان سال است که با وجود مشکلات فراوان کم‌آبی، طرح‌های مختلفی برای مدیریت آب و خاک در منطقه سیستان جهت تأمین آب شرب و کشاورزی به‌منظور تأمین آب با میزان ۸۲۰ میلیون مترمکعب به‌اجرا گذاشته و در این راستا موفقیت‌های خوبی در شرایط سخت طبیعی سیستان بدست آورده است.
از جمله مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به پروژه انتقال آب تصفیه شیرین شده از دریای عمان به زاهدان، انتقال آب از طریق چاه‌نیمه‌های هیرمند به زاهدان، استحصال و تصفیه فاضلاب شهری زاهدان برای آبیاری فضای سبز شهری و نیز پهنه آبرفتی گزک-حرمک که در مواقع اضطراری منبع مهمی برای تأمین آب است؛ اشاره کرد.
در ماه گذشته، وزارت نیرو مذاکراتی را با طرف افغانستانی آغاز کرده است و احتمالاً با ادامه این مذاکرات زیاده‌خواهی دولت افغانستان برای دادن حق قانونی ایران افزایش خواهد یافت. بنابراین لازم است دولت بدون توجه به مطالبات ناحق افغانستان، با تکیه بر ظرفیت داخلی برای تأمین آب مردم سیستان اقدام کند.
دریای عمان برگ برنده ایران برای تأمین آب سیستان
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، یکی از ابزارهای مهم حل کم‌آبی سیستان، طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان است. هدف این طرح که در سال ۹۷ به تصویب رسیده است، رفع مشکلات ناشی از کمبود آب مناطق مختلف استان سیستان و بلوچستان از طریق شیرین سازی و انتقال آب دریا به مناطق بحرانی استان و با اولویت شهرهای زاهدان و زابل است.
درحال حاضر کشورهای حاشیه خلیج فارس و ازجمله عربستان سهم بالایی از شیرین سازی آب دریا را به خود اختصاص داده‌اند. در حالی که سهم ایران در این زمینه تنها ۲ درصد است. در قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه در ماده ۳۶ نیز به استفاده از پتانسیل آب دریا جهت تأمین آب آشامیدنی مناطق جنوبی اشاره شده است و مقرر شده تا پایان اجرای قانون برنامه ششم توسعه حداقل ۳۰ درصد آب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور از طریق شیرین کردن آب دریا تأمین شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید کرده است، اگرچه شیرین‌سازی و انتقال آب ممکن است برخی مشکلات زیست محیطی را نیز به همراه داشته باشد، اما وضعیت آب مناطق شرقی و جنوب شرقی به حدی بحرانی است که حفظ امنیت آبی این منطقه از اولویت بالاتری برخوردار است زیرا امنیت آبی، امنیت منطقه را به دنبال خواهد داشت.
محمد حسن اسدی، مدیرعامل شرکت مجری طرح انتقال آب عمان گفته است که با توجه به نیاز مبرم چابهار و ساحل نشینان مکران به آب در فاز کوتاه مدت و سریع تا سال ۱۴۰۱، ۱۰۰ هزار مترمکعب آب در اختیار صنایع و مردم مکران قرار می‌گیرد و تا ۱۴۰۴ پروژه در سه استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی تکمیل می‌شود.
افزایش «ریزگردها» و «کشت خشخاش» نتیجه بازی دو سر باخت افغانستان
از طرف دیگر کارشکنی دولت افغانستان در زمینه تأمین حق‌آبه هامون، منجر به آلودگی آب و افزایش حجم ریزگردها در پایین‌دست حوضه در ولایات نیمروز و فراه در افغانستان و همچنین منطقه سیستان ایران شده است و به نوعی یک بازی دو سر باخت را برای دو کشور ایجاد کرده است.
پس از اینکه آب هامون خشکیده شد و در دل آن تنها ترک‌های خشکیده برجای ماند، وزش بادهای ۱۲۰ روزه شدت گرفته است و سبب شده تا به جای هوای مطبوع، ذرات گرد و خاک و شن از بستر هامون به نواحی اطراف حرکت کند به طوری که با هر وزش باد در این منطقه طوفانی شدید به قول مردم بومی منطقه طوفان «سرخ و سوز» (سرخ و سبز) ایجاد شود.
ایجاد سدها و بندهای مختلف در مسیر رودخانه هیرمند موجب توسعه اراضی زیر کشت خشخاش در افغانستان شده است؛ بستن دریچه‌های سد کجکی در حدود ۸۰۰ کیلومتری مرز ایران در ولایت هلمند نیز موجب شده مسیر طبیعی آب مسدود و پدیده خشکسالی بر مناطق پایین دست این رودخانه در کشور افغانستان و ایران غالب شود.
در عین حال بسیاری از آب‌های تجمیع شده هیرمند توسط قاچاقچیان افغانی صرف کشت خشخاش می‌شود. موضوع کشت خشخاش در افغانستان از معضلات بین المللی بوده و ایران زیان‌های جانی و مالی بسیاری را در این باره متقبل شده است. بر اساس آمار، بیش از ۹۰ درصد مواد مخدر جهان در افغانستان تولید می‌شود و حدود ۵۰ درصد درآمد طالبان از قاچاق مواد مخدر به دست می‌آید.
لازم به ذکر است که وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه آن متعلق به افغانستان است.
به گزارش خبرنگار مهر، تأمین پایدار منابع آبی برای سیستان باعث حفظ جمعیت ساکن و مانع مهاجرت مردم از این مناطق خواهد شد. چنانچه مشکلات ناشی از خشکسالی این مناطق مرتفع نشود، با افزایش مهاجرت و خالی شدن مرزها از سکنه و بروز مسائل امنیتی مواجه خواهیم شد.
