خلیج فارس با حدود ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر طول و ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر عرض دارای مساحتی بیش از ۲۳۹ هزار کیلومتر مربع است. حداکثر عمق آن بین ۹۰ تا ۱۰۰ متر در اطراف جزیره تنب بزرگ، ابوموسی، لاوان و فارسی و عمق متوسط آن حدود ۳۰ متر است، پس یعنی دریایی کم عمق است، بیش از هزار و ۶۰۰ گونه ماهی (حدود ۵۰۰ گونه در خلیج فارس و هزار و ۱۴۲ گونه در دریای عمان) ۱۵ گونه میگو، ۱۰ گونه پستاندار دریایی، پنج گونه لاک پشت دریایی و بیش از ۹۰ گونه پرنده و تنوع بسیار زیادی از پلانگتون‌ها است.
حدود هشت درصد از کل آبسنگ‌های جهان با بیش از ۵۰ گونه در خلیج فارس و دریای عمان یافت می‌شوند که دو سوم آن به علت آلودگی نفتی در معرض خطر و نابودی قرار دارند، تخمین زده شده که سالانه جمعیتی بیش از ۲۲ میلیون قطعه پرنده هر سال زمستان را در این منطقه می‌گذرانند.
دو گونه از جنگل‌های «مانگرو» با نام‌های حراء و چندل در خلیج فارس هستند که مامن هزاران پرنده آبزی و کنار آبزی‌اند.
همه اینها بخشی از مزایای خلیج فارس است، در کنار آنها شاهراه بودن این پهنه آبی برای تردد کشتی‌ها به ویژه کشتی‌های نفتکش غول پیکر، آن را به مسیری سوق‌الجیشی و حساس در دنیا تبدیل کرده و آمارها نشان می‌دهد سالانه حدود ۴۰ هزار فروند کشتی در خلیج فارس تردد می‌کند که در کنار مزایای اقتصادی و حمل و نقلی می‌تواند عواقب سخت محیط زیستی هم برای این دریای نیمه بسته به همراه داشته باشد چون با تردد این تعداد کشتی که بخش زیادی از آنها را نفتکش‌ها تشکیل می‌دهند سالانه دو میلیون تا دو میلیون و ۲۰۰ تن مواد نفتی وارد خلیج فارس می شود که خطر بزرگی برای زیستمندان این پهنه آبی است.
در کنار آلودگی نفتی عواملی مانند تغییر اقلیم و آب توازن کشتی‌ها نیز زیستمندان و محیط زیست خلیج فارس را تهدید می‌کند، با وجود این تهدیدات اما خلیج فارس همواره صحنه کشمکش و منازعات زیادی بوده و به تبع آن، زندگی سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه نیز از این کشمکش ها متاثر شده است.
این آبراه ارزشمند و حساس که دارای منافع بزرگ اقتصادی و موقعیت سوق‌الجیشی و سیاسی است، از روزگاران بسیار دور تاکنون، کشورهای غربی و استعمارگران را تشنه حضور و کسب مالکیت در این منطقه کرده و باعث شده تا آنها بکوشند سیاست‌های خود را بر کشورهای حاشیه تحمیل کنند.
همچنین در چند سال اخیر تلاش‌های زیادی از سوی برخی کشورهای همسایه برای تحریف نام خلیج فارس صورت گرفت بر این اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی، روز دهم اردیبهشت را که روز اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز در قرن شانزدهم میلادی است، به عنوان روز ملی خلیج فارس نامگذاری کرد.
دنیا می‌داند که خلیج فارس دارای موقعیت خاص جغرافیایی است زیرا تنگه هرمز، پل ارتباطی این آبراه با اقیانوس هند و آبهای آزاد است و این موضوع، باعث شده تا منطقه از لحاظ تجاری و نظامی، به خلیج فارس وابسته باشد. از سوی دیگر، ذخایر نفتی و غنای آب خلیج فارس از لحاظ مواد معدنی و غذایی نیز، بر ویژگی‌های استثنایی آن افزوده و موجب شده است که چشم طمع بسیاری از کشورهای منطقه و قدرت‌های فرا منطقه ای، به سوی آن جلب شود که وظیفه ما پاسداری همه جانبه از این پهنه آبی ارزرشمند است که حفاظت از محیط زیست وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست است که جزو برنامه‌های اصلی آن است.
محمود رضایی مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: آلودگی نفتی یکی از تهدیدات زیست محیطی خلیج فارس است که باید به درستی مدیریت شود تا کمترین آسیب به محیط زیست منطقه وارد شود.
وی افزود: بر این اساس در زمینه آلودگی نفتی تعامل خوبی با وزارت نفت و به تبع آن شرکت نفت فلات قاره داریم. بازرسی محیط زیستی از سکوها و تاسیسات نفتی را در سال‌های اخیر آغاز کردیم و همکاران ما از این سکوها و تاسیسات بازرسی سالیانه دارند و در صورت وقوع آلودگی نفتی و به محض دریافت گزارش وقوع آلودگی نفتی موارد در اسرع وقت به سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان متولی مقابله با آلودگی نفتی اطلاع داده می شود و با همکاری استان‌ها بر روند پاکسازی و رفع آلودگی نفتی نظارت داریم.
مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به تغییر اقلیم عامل دیگر آسیب‌رسان به محیط زیست خلیج فارس اشاره کرد و گفت: یکی از تبعات اصلی تغییر اقلیم گرم شدن آب دریاها و سفید شدن آبسنگ‌های مرجانی است، با توجه به اینکه خلیج فارس در زمره گرمترین دریاهاست و زیستگاه مرجانی نیز دارد لذا امید اکثر زیست شناسان برای حفظ بقای مرجان‌ها، همین مرجان‌های خلیج فارس است که با دمای بالای آب سازگار شده‌اند.
رضایی ادامه داد: بنابراین پایش و حفاظت از آبسنگ‌های مرجانی و همه زیستمندان خلیج فارس بعنوان گونه های مقاوم و سازگار با دمای بالای آب در دستور کار معاونت دریایی و دفتر بررسی و مقابله با آلودگی دریای سازمان محیط زیست قرار دارد و چون خلیج فارس به دلیل دارا بودن بخش عظیم ذخایر نفتی جهان و تردد هزاران کشتی و نفتکش، یکی از دریاهای با ریسک بالای آلودگی نفتی است، این دفتر در حال پژوهش بر روی ماهیان خلیج فارس و دریای عمان و اثرات آلودگی نفتی بر روی تولید مثل ماهیان است تا مبادا آلودگی نفتی بر تولید مثل این ماهیان اثر منفی داشته باشد.
وی افزود: این پژوهش با همکاری دانشگاه تهران در مراحل پایانی است، نمونه‌برداری‌های لازم از انواع ماهیان خلیج فارس و دریای عمان صورت گرفته و در حال انجام آزمایشات بر روی بافت، کبد و مغز ماهیان هستیم که با اتمام فرآیند آزمایشات، نتیجه مطالعات منتشر خواهد شد.
مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: همچنین آب توازن کشتی ها نیز عامل دیگر تهدید محیط زیست خلیج فارس است چون سالانه تعداد زیادی کشتی از این آبراهه مهم تردد می کند و ممکن است گونه‌های غیر بومی و گاها مهاجم را از آبهای دیگر وارد این پهنه کند که می‌تواند به مرور مشکلاتی را برای آبزیان بومی خلیج فارس به وجود آورد.
معمولا کشتی های بزرگ برای برقراری تعادل و یا دلایل دیگر مخازنی دارند که حجم زیادی آب در آن ذخیره می شود که زمان پهلو گرفتن باید تخلیه شود تا توازن برقرار شود که در روند عملیات آب توازن ممکن است گونه‌های مهاجمی از آب مبدا در این مخازن وارد شده باشند که با تخلیه وارد آب مقصد (خلیج فارس) شوند که هر کدام ممکن است خطرات مهمی برای محیط زیست دریایی به دنبال داشته باشد.
وی اظهار داشت: در این خصوص بازرسی از بنادر برای بررسی وضعیت تاسیسات دریافت آب توازن را انجام دادیم و آزمایشگاه‌های توانمند سنجش آب توازن را در استان‌ها مشخص و به سازمان بنادر و دریانوردی معرفی کردیم زیرا آب توازن به عنوان یکی از عوامل ورود گونه‌های مهاجم به خلیج فارس است که با ایجاد تاسیسات دریافت آب توازن این خطر به حداقل کاهش می‌یابد.
از: کیمیا عبدالله‌پور