بیست‌وهشتم خردادماه ۱۴۰۰ خورشیدی سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار و طی آن حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سیدابراهیم رئیسی به عنوان هشتمین رییس‌جمهوری ایران اسلامی و انقلابی انتخاب شد.
بعد از برگزاری مراسم تحلیف در چهاردهم مرداد ۱۴۰۰ خورشیدی زمزمه‌ها و صحبت‌های مختلفی درباره انتخاب وزرای پیشنهادی دولت سیزدهم جهت کسب رای اعتماد از سوی مجلس شورای اسلامی، برنامه‌ها، رویکردها و چالش‌های موجود در حوزه‌های مختلفی که وزیران پیشنهادی با آنها مواجه خواهند بود داغ‌ترین سرخط اخبار و حتی گفت‌وگوهای میان عموم مردم را به خود اختصاص داده بود.
سرانجام مراسم آغاز رأی اعتماد به وزرای پیشنهادی کابینه دولت سیزدهم از شنبه (۳۰ مرداد ۱۴۰۰) آغاز و در روز چهارشنبه (سوم شهریور) با رأی اعتماد اعضای خانه ملت به ۱۸ وزیر از ۱۹ وزیر پیشنهادی رئیس‌جمهوری دولت سیزدهم، شاکله، ماهیت و ساختار اجرایی، اداری و برنامه‌ریزی امور کشور در تمامی بخش‌های دولت سیزدهم مشخص شد.
هرچند تا پیش‌از آغاز روند رأی اعتماد و در روزهای پایانی منتج به آغاز این روند، بسیاری صاحب‌نظران، کارشناسان و دست‌اندرکاران بخش‌های مختلف و مربوط به هر حوزه وزارتی نظرها مطالبات را در فضای رسانه‌ای منتشر و بازگو کرده بودند؛ با مشخص شدن وزیران و انتشار برنامه‌های آنها که از روز پنجشنبه (چهارم شهریور) بر صندلی وزارتخانه متبوع خود تکیه داده‌اند رویکرد بیان مطالبات، درخواست‌ها، پیشنهادها و در نهایت انتظارات دست‌اندرکاران و فعالان حوزه‌های مختلف جنبه‌ای عینی‌تر، ملموس‌تر و شفاف‌تر به خود گرفته‌است.
در حوزه فرهنگ و هنر دو وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان دو موتور پیش‌ران فعالیت‌های گسترده خانواده فرهنگ و هنر شناخته می‌شود. حال با مشخص شدن تصدی‌گری سکان اداره این دو وزارتخانه به‌ترتیب در دستان دکتر محمدمهدی اسماعیلی و مهندس سیدعزت‌الله ضرغامی، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در گفت‌وگو با دست‌اندرکاران، فعالان، اهالی فرهنگ و هنر تلاش می‌کند به فراز و فرودهای پیش‌رو حوزه تخصصی فعالیت‌شان؛ دغدغه‌ها و مطالبات این فعالان را به دو وزیر منتخب، معاونان و مدیران آنها بازتاب دهد.
در دومین گام به سراغ محمدرضا اربابی نویسنده و مترجم، مدیرعامل انجمن صنفی مترجمان تهران و رئیس کارگروه ویژه ترجمه رسمی و حقوقی فدراسیون جهانی مترجمان رفتیم و از زبان او ضمن رصد آسیب‌ها و مشکلات حرفه‌ای و معیشتی اهالی قلم به ویژه مترجمان کشور طی سال‌های اخیر، نقد سیاست‌های معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران به عنوان بازوی اجرایی این معاونت در حوزه چاپ و نشر کتاب در دولت دوازدهم؛ درباره رویکردها و راه‌کارهای پیشنهادی وی به عنوان نماینده صنف مترجمان و خانواده گسترده فعالان این حوزه از اهالی قلم در مسیر بهبود شرایط، رفع آسیب‌ها و تقویت نقاط قوت این حوزه به گفت‌وگو پرداختیم.
عملکرد برخلاف شعار چابک‌سازی
محمدرضا اربابی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا پیش از پرداختن به مطالبات جامعه مترجمان از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم و ارائه پیشنهادها و راه‌کارها در مقام مدیرعامل صنف مترجمان در حوزه رفع آسیب‌ها و تقویت نقاط قوت موجود، ارزیابی وی از عملکرد معاونت فرهنگی دولت پیشین و بازوی اجرایی آن در حوزه کتاب یعنی خانه کتاب و ادبیات ایران گفت: به دلیل رویکردهای سلیقه‌ای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دوازدهم و مدیران عرصه فرهنگی آن در سیاست‌گذاری راهبردی و عملیاتی برنامه‌های‌شان اتخاذ کردند، طی چند سال اخیر شاهد ناامیدی خاصی در بخش فرهنگی کشور به ویژه میان اهالی قلم بودیم.
وی با بیان آنکه برخلاف شعار چابک‌سازی نظام مدیریت فرهنگی و رسیدگی به مشکلات خانواده نشر و اهالی قلم به عنوان یکی از محوری‌ترین شعارهای معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دوازدهم، شاهد تنبلی مدیریتی و اجرایی در سیستم مدیریت معاونت فرهنگی و خانه کتاب و ادبیات ایران بودیم و طی هشت سال گذشته بارها نقدهای خود را به عنوان نماینده اهالی صنف به مسئولان وقت بازگو کردم خاطرنشان کرد: همچنان نیز بر بیان همان نقدها و آسیب‌هایی که پیشتر بارها در قالب گفت‌وگوها و نشست‌های رسانه‌ای به مدیریت فرهنگی دولت پیشین وارد دانستم، استوارم.
سه آسیب عرصه مدیریت کتاب، نشر و اهالی قلم
رییس انجمن صنفی مترجمان تهران یادآور شد: مهمترین نقد به فعالیت بدنه مدیریت فرهنگی و مسائل حوزه چاپ و نشر به این مهم بازمی‌گردد که طی هشت سال گذشته برخلاف شعارهای مسئولان وقت، هیچ تلاشی برای سامان دادن به بازار پخش کتاب در کشور انجام نگرفت. معتقدم این مهمترین معضل حوزه نشر است که از قضا ارتباط مستقیمی با معیشت اهل قلم دارد.
دومین آسیب مهم و تاثیرگذار در رشد منفی نمودار مدیریت فرهنگی در عرصه کتاب، چاپ و نشر لاینحل ماندن مسئله کاغذ در دولت گذشته است. آسیبی که برای مرتفع ساختنش نه تنها کار عینی و ملموسی صورت نگرفت که مدیریت و رفع این معضل تنها در حد حرف بسنده شد.
اربابی در بیان سومین آسیب کلان وارده به مدیریت فرهنگی در حوزه کتاب، چاپ و نشر گفت: یکی از مهمترین اتفاقاتی که دولت دوازدهم می‌توانست برای کمک به اهالی قلم و حتی ناشران برای برطرف ساختن آن اقدام کند اما توفیقی برای مسئولان وقت در پی نداشت، تسهیل‌گری در سامان‌دهی چرخه اقتصاد نشر کشور است. بحرانی که اگر درست مدیریت و رفع می‌شد از بارزترین تبعات آن سامان‌دهی وضعیت معیشتی اهالی قلم به‌ویژه مترجمان بود. نکته مهم‌تر و شاید بدتر از همه، بی‌توجهی به تمام نصایح و راهنمایی‌هایی بود که صنوف و دغدغه‌مندان این حوزه به دولت ارائه می‌کردند و کمتر گوش شنوایی بود.
رئیس کارگروه ویژه ترجمه رسمی و حقوقی فدراسیون جهانی مترجمان تصریح کرد: امیدواریم در چهار سال پیش رو با نگاهی متفاوت در حوزه سیاست‌گذاری، اجرا و نظارت در عرصه مدیریت حوزه کتاب، چاپ، نشر و حمایت از اهالی قلم مواجه باشیم.
دولت در اقبال مخاطب کتاب‌خوان به آثار ترجمه در مقابل تالیفی نقشی ندارد
نویسنده کتاب تاریخ شفاهی ترجمه در پاسخ به این پرسش که برخلاف صحبت‌های وی مبنی بر عدم توجه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اهالی قلم به ویژه خانواده مترجمان کشور، رییس انجمن صنفی داستان‌نویسان تهران – آتوسا زرنگارزاده– معتقد است در دولت‌های یازدهم و دوازدهم حمایت معاونت فرهنگی و خانه کتاب و ادبیات از مترجمان بیشتر از جامعه مولفان و نویسندگان کشور بود و آیا این نکته در مقابل نقدهای شما قرار می‌گیرد را قبول دارد یا خیر؟ خاطرنشان کرد: دوستان و همکاران ما در انجمن داستان‌نویسان با بیان و مطرح کردن چنین نظراتی تلاش کردند دستاوردی برای خود حاصل کنند. آن دستاورد این بود که درصد یارانه ارائه شده در طرح‌های فصلی را جا به جا کرده و سهم آثار تالیفی را بیشتر کنند.
در حقیقت تلاش کردند چرخه طبیعی اقتصاد نشر را دست کاری کنند. هر چند در دو، سه دوره به شکل محدود توفیقی نیز داشتند در سایه اعتراض مخاطبان و خوانندگان کتاب و اعتراض انجمن صنفی مترجمان به این چرخه ناسالم و ناعادلانه، مسئولان خانه کتاب که خود این تغییر را ایجاد کرده بودند، بار دیگر شرایط تخصیص یارانه را به شکل عادلانه میان آثار تالیفی و ترجمه برقرار کرده و این حق انتخاب برای نوع اثر را به مخاطبان و دوستداران یار مهربان واگذار کردند.
مدیر مسئول نشر منتشران اندیشه با تاکید بر آنکه مولفه‌هایی که باعث توجه هر دو قطب بازار کتاب یعنی ناشران و مخاطبان کتاب به عرصه ترجمه شده است، دست دولت‌مردان نیست اظهار داشت: آن مولفه که سبب این اقبال شده تمایل خوانندگان کتاب به آثار ترجمه در بازار کتاب ایران است. این مساله‌ای انکار شدنی نیست و دلایل آن به موارد متعددی اشاره دارد که جای طرح آن در این مجال و مقال نیست.
وی افزود: شاید همین امر یکی از دلایلی باشد که باعث شده در حوزه داستان‌نویسی رشد بالایی نداشته باشیم و توفیقات ما در این عرصه به تک چهره‌ها و نویسندگان درخشانی است که تمام بار توفیق به آثار تالیفی بر عهده آنهاست. البته در این میان به هیچ وجه منکر زحمات دوستان و همکاران‌مان در انجمن داستان‌نویسان نیستیم و امیدواریم تلاش‌های‌شان در ترغیب جامعه کتاب‌خوان به آثار تالیفی در قیاس با آثار ترجمه روز به روز بیشتر و بیشتر شود.
به گفته اربابی تنها کار و وظیفه دولت در امر افزایش اقبال عموم مردم به کتاب و کتاب‌خوانی و افزایش درصد جمعیت کتاب‌خوان تسهیل‌گری است که متاسفانه مدیریت حوزه کتاب طی هشت سال گذشته در این مهم اقدام خاص و جریان‌سازی انجام نداده است. حتی در هیات خرید کتاب نیز به عنوان بازویی برای حمایت از نویسنده، مترجم، ناشر و در نگاه کلان، کمک به اقتصاد نشر شاهد توفیقی نبودیم. این مهم را می‌توان در میزان خرید آثار ترجمه و تالیفی طی سال‌های گذشته رصد کرد.
دکتر اسماعیلی، برآمده از تشکیلات نشر در کشور است
اربابی در ادامه این گفت‌وگو درباره حضور دکتر محمدمهدی اسماعیلی به عنوان سکان‌دار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم و بیان مطالبات اهالی قلم از وی گفت: بدیهی است در گام نخست آقای دکتر اسماعیلی و معاونت فرهنگی وزارتخانه باید ضمن اندیشیدن و رصد موانعی که باعث کند شدن چرخه حوزه نشر و آسیب به اقتصاد نشر کشور شده است، برنامه‌ای راهبردی، اجرایی و عملیاتی را تدوین کنند که حاصل آن به برطرف شدن آن موانع منتج شود.
مدیرعامل انجمن صنفی مترجمان تهران با یادآوری آنکه برخی شاید بدانند و شاید هم نه که آقای دکتر اسماعیلی برآمده از تشکیلات نشر کشور است خاطرنشان کرد: وی از جمله مدیرانی است که گام‌های تحکیم‌بخش و جریان‌ساز توفیقاتش در مدیریت فرهنگی را در مجمع ناشران انقلاب اسلامی برداشت که آن دوران از درخشان‌ترین برگ‌های مدیریت فرهنگی وی شناخته و از آن یاد می‌شود. بی شک همین تجربه در دولت حاضر، نقش و تاثیر بسزایی در عرصه توفیق وی در مدیریت حوزه فرهنگی خواهد داشت.
صاحب امتیاز، مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه صنعت ترجمه تصریح کرد: این به آن معنی است که انتظار اهالی نشر و خانواده اهل قلم آن است که دکتر اسماعیلی مسائل و آسیب‌های حوزه نشر را در تمام بخش‌ها بشناسد. این خود نقطه امیدوارکننده‌ای‌ست که با سرعت بیشتر شاهد رفع آسیب‌های موجود در بدنه اقتصاد نشر و مدیریت کتاب کشور، هیاهوهای برآمده از آن نواقص که بی شک اغلب آنها نیز به جا و درست هستند تحت مدیریت وی باشیم. همچنین امیدواریم همان کارنامه موفق مدیریت دکتر اسماعیلی باعث شود موتور پیش‌ران فرهنگ، با تدبیر بهتری حرکت کند.
ضرورت توجه سریع به دو حوزه کاغذ و سامان‌دهی فروش کتاب
اربابی در بیان مطالبات و دغدغه‌های اهل قلم از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم و نگاه وی در انتخاب معاون فرهنگی وزارتخانه گفت: اولین چالش جدی و دغدغه مهم خانواده نشر و اهالی قلم باید ورود پرقدرت، سریع و انقلابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کاغذ و در ادامه و با همان سرعت سازماندهی و سامان‌دهی فروش کتاب باشد چرا که این دو اتفاق در کشور ما کاملاً دولتی است.
وی ادامه داد: مساله بعد آن است که دولت در صدور دو مجوز نشر و چاپ کتاب دخالت و نظارت مستقیم دارد؛ اما در حوزه پخش و توزیع نقشی ندارد. در حالی که حضور دولت در این بخش البته نه به‌صورت مستقیم که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالفعل جاری می‌تواند سامان‌بخش چرخه معیوب شبکه پخش و توزیع کتاب باشد.
نویسنده کتاب مترجم خود باشید بار دیگر با تاکید بر لزوم سازماندهی و سامان‌دهی موثر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه کاغذ و جلوگیری از ایجاد رانتی جدید توسط بدنه قلیل سودجو و منفعت‌طلب شرایط بحرانی کاغذ نشر در کشور گفت: این یکی از مهمترین مطالبات ناشران از مدیریت قبلی حوزه فرهنگ بود که متاسفانه توجهی به آن نشد. یک بار همیشه مشخص و صریح گفته شود که تزریق یارانه برای کاغذ و تامین کاغذ دولتی در حیطه مدیریت فرهنگی و دولتی کشور باشد یا نباشد.
توزیع ناعادلانه کاغذ باعث شده بخشی از ناشران صددرصد کتاب‌های‌شان را با کاغذ دولتی به چاپ برسانند و یخشی دیگر از ناشران نتوانند حتی پنج درصد کتاب‌های خود را با کاغذ دولتی چاپ کنند. نتیجه این وضع مشاهده قیمت‌های عجیب‌وغریب در بازار کتاب است. اینکه ناشری کتاب ۳۰۰ صفحه‌ای خود را ۱۰۰ یا ۲۰۰ هزار تومان می‌فروشد و ناشری دیگر، کتابی با همان میزان صفحه را با ۲۰ هزار تومان به مخاطب ارائه می‌کند.
وزارت فرهنگ موظف به تحقق شعارهای ریاست جمهوری در حوزه فرهنگ باشد
اربابی با اشاره به سخنان آیت‌الله دکتر سیدابراهیم رییسی پیش از انتخابات و در دوران مناظرات انتخاباتی مبنی بر اینکه مهمترین مساله دولت بحث فنی است و نه صرفا اتکا بر بحث ایدئولوژیک، تصریح کرد: انتظارمان از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آن است که یک معاون فرهنگی پویا، چالاک و اجرایی انتخاب کند. به تبع چنین انتخابی در معاونت فرهنگی مسلم است که ملاک انتخاب تمامی مدیران ذیل بخش‌های معاونت فرهنگی نیز متکی بر افرادی کاری خواهد بود تا مدیرانی صرفا تئوریسین و در بحث مدیریت اجرایی خنثی!
وی افزود: درباره مؤسسات وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه فرهنگ به‌ویژه آن‌هایی که با اهل قلم در ارتباط هستند، انتخاب مدیران باید از بطن خانواده اهالی قلم باشد.
همچنین طبق سخنان آقای دکتر رییسی در دوران انتخابات که آزادی بیان و آزادی اندیشه را حقی مسلم برای آحاد مردم ذکر کرده بودند، وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آن است که در حوزه نظارت و ارزشیابی کتاب نیز، شعار رییس‌جمهوری کشور را مد نظر داشته باشد.
پرهیز از نگاه سلیقه‌ای و استفاده از تمام ظرفیت اصناف حوزه فرهنگ
رییس کارگروه ویژه ترجمه حقوقی و رسمی فدراسیون جهانی مترجمان در برشمردن دیگر مطالبات و دغدغه‌های اهالی فرهنگ و کتاب از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم اظهار داشت: پرهیز از اعمال نظر سلیقه‌ای در مدیریت خورد و کلان در حوزه سیاست‌گذاری، اجرا و نظارت قوانین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی ذیل این وزارتخانه از دیگر خواسته‌ها و مطالبات به حق و مهم اهالی قلم و خانواده نشر کشور است.
اربابی در پایان گفت: نکته مهمی که در برنامه‌های دکتر اسماعیلی قابل رصد و استناد است، تاکید وی بر بهره‌گیری از تمام ظرفیت صنوف در حوزه فرهنگ و هنر است. وزیر فرهنگ می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های تمام اصناف، چه آنها که مجوزشان را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته و چه آنها که ذیل کارگروه سامان‌دهی انجمن فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه مجوز فعالیت صنفی خود را دریافت کرده‌اند به بیشترین توفیقات و بهره‌مندی در حوزه خدمات به خانواده نشر و اهالی قلم در کوتاه‌ترین زمان ممکن برسد.
