به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات در چهل‌وچهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (۵ مرداد۱۴۰۰) به عنوان بیست‌وششمین اثر میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
منظر فرهنگی هورامان/اورامانات منطقه‌ای فرهنگی در غرب کشور بین دو استان کردستان و کرمانشاه واقع شده که دارای کوه‌های سربه فلک کشیده و رودهای خروشان است. وجود این عوامل طبیعی دره‌هایی را شکل داده که ساکنان هورامان/ اورامانات، هزاران سال در تعامل با طبیعت زندگی کرده و این تعامل را می‌توان در باغ های پلکانی، معماری پلکانی زندگی هوار نشینی (کوچ گاه های موقت)، جشن‌ها و آیین‌های اصیل، صنایع‌دستی منحصر بفرد منطقه و… مشاهده کرد.
هورامان یا اورامانات نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت، لهون است.
این منطقه دارای قدمت تاریخی با پیشینه‌ای کهن فرهنگی، آداب و رسوم و نمادهای فرهنگی ویژه‌ای است که هر کدام از این نمادها گوشه‌هایی از زوایای فرهنگ غنی و پربار این منطقه را نمایان می‌کند. پیشینه سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ بر می‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است. کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است که طبق گزارش باستان‌شناسان بیش از ۴۰ هزار تا حدود ۱۲ هزار سال قدمت دارند.
مردم اورامانات به دلیل کمبود زمین به فناوری ساختار پلکانی رسیدند
علی طالب‌نیا در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره موقعیت جغرافیایی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات اظهار داشت: منظر فرهنگی این منطقه به مفهوم مجموعه‌ای از تعامل انسان و طبیعت در طول تاریخ و همچنین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و فرهنگی در یک منطقه است، هورامان/ اورامانات شامل جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی است. این منظر فرهنگی کوه‌ها، رودخانه‌ها و جاذبه‌های طبیعی در کنار بناها و بافت‌های تاریخی و روستایی این منطقه را شامل می‌شود.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات افزود: جاذبه‌های فرهنگی مجموعه‌ای از میراث‌فرهنگی ملموس و ناملموس هورامان/اورامانات شامل بناها و بافت‌های تاریخی و سبک زندگی مردم، جشن‌ها، آیین‌ها، آداب و رسوم، شعر، موسیقی، غذا و پوشاک این منطقه ویژگی‌های خاص و برجسته خود را دارد و گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند. تصویر یک پیرمرد با لباس زیبای کردی در کنار دیوارهای سنگی خانه پلکانی یا یک باغ در یک بافت روستایی در دره یک کوهستان، همیشه منظر فرهنگی هورامان/ اوارمانات را به ذهن متبادر می‌کند.
در هورامان/ اورامانات دره‌هایی عمیق وجود دارد و زندگی مردم در دامنه کوه شکل گرفته است، در این منطقه زمین به شکل تخت و مسطح خیلی کم است. ایرانی‌ها در کویر وقتی آب کم بود به فناوری قنات رسیدند در هورامان هم از قدیم به دلیل کمبود زمین به فناوری ساختار پلکانی رسیدند، این ساختار در بافت روستایی و در باغ‌داری وجود دارد. مردم این منطقه زمین را خلق می‌کنند؛ برای باغ‌سازی سکوهای پلاکانی را با سنگ چیدمان می‌کنند و خاک را می‌آورند و روی این سکوهای سنگی می‌ریزند.
وی خاطرنشان کرد: شیوه زندگی در این منطقه بر مبنای این فلسفه که «بر روی بسترهای نامرغوب شهرها و سکونت‌گاه‌ها را شکل دهید تا بسترها و زمین‌های مرغوب برای کشاورزی و دامداری بماند» شکل گرفت است. مردم در این منطقه، بدترین و سخت‌ترین نقطه از نظر زمین‌شناسی مانند مناطق سنگلاخی را انتخاب می کنند و خانه‌های خود را می سازند تا بتوانند قطعه زمین‌ها و مراتع کوچک مسطح را حفظ کنند. ساخت‌وسازها از سنگ خود منطقه و مصالح محلی است این فرایند در طول تاریخ بوده و همچنان هم ادامه دارد.
هوارنشینان هورامان کوچ عمودی دارند
طالب‌نیا به زندگی هوارنشینی (کوچ‌نشینی) مردم هورامان/ اورامانات اشاره کرد و افزود: خانه، مکان زندگی و باغ‌های بیشتر مردم این مناطق در دره‌ها ایجاد شده است. از نیمه خرداد تا اواخر شهریور در این منطقه هوا گرم می‌شود مردم برای دسترسی به آب و هوای بهتر و مراتع مناسب دام‌های خود به ارتفاعات کوچ می‌کنند. ساختار کوچ در هورامان عمودی است و با ساختار کوچ عشایر قشقایی و بختیاری بسیار متفاوت است.
وی تصریح کرد: هوارنشینان، چادرنشین نیستند، هر کدام از آنها اگر چه در روستا زندگی می‌کنند اما در منطقه هوار خود هم یک ساختار مسکونی جداگانه، خانه و زندگی و محل سکونت مشخص دارند. آنها فقط به یک ارتفاع بالاتر کوچ می‌کنند تا در فصل گرم سال (خرداد تا مهر) در آب و هوای بهتری زندگی کنند.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات بیان کرد: مناطق هواری فاصله زیادی با روستای سکونت مردم منطقه ندارد، اما آنها با این تغیر ارتفاع، تداوم زندگی را در این مسیرها حفظ می‌کنند این شیوه زندگی از شاخص‌های تعامل مردم هورامان با طبیعت است.
جشن‌های مردم هورامان با طبیعت عجین است
طالب‌نیا به میراث ناملموس در منظر فرهنگی هورامان/ اوارامانات اشاره کرد و گفت: بیشتر جشن‌ها و آیین‌های مردم این منطقه با طبیعت عجین است. جشن‌های شکرگزاری برداشت محصول مانند انار، انجیر، توت فرنگی یا آیین پیر شالیار که ۱۵ بهمن ماه (۴۵ روز از آغاز زمستان) برگزار می‌ود نمادی از تعامل انسان و طبیعت است زیرا از فردای آن هوا رو به تغییر می‌گذارد.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات گفت: از طرف دیگر در ۱۵ اردیبهشت هر سال (۴۵ روز از آغاز بهار) که هوا رو به گرمی می‌رود تقریبا زمان کوچ فرا می‌رسد، بزرگان تعدادی روستاها در مراسم تاریخی کومسای با قدمت بیش از هزارسال، در هورامان‌تخت گرد هم جمع می‌شوند و برای هوار (کوچ) میان مردم خود تقسیم کار و وظیفه می‌کنند مثلا میراب و حافظان روستا را که باید در روستا بمانند مشخص می‌کنند.
هفت شهرستان شامل بخش‌هایی از ثلاث باباجانی، روانسر و جوانرود و شهرستان پاوه در استان کرمانشاه و بخش‌هایی از شهرستان کامیاران، شهرستان سروآباد و سنندج در استان کردستان منطقه و یک شهر بنام هورامان‌تخت که تا چند سال پیش روستا بود پهنه جغرافیایی هورامان/ اورامانات است؛ در وجه تسمیه هورامان‌تخت می‌گویند «این نقطه تخت‌گاه یا پایتخت بخشی از هورامان باستانی بوده است».
وجود ۷۰۰ سکونت‌گاه انسانی در پهنه ۴۰۰ هزار هکتاری هورامان/اورامانات
طالب‌نیا درباره ضرورت‌های توسعه گردشگری در منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات گفت: وسعت این منطقه حدودا ۴۰۰هزار هکتار است که بخشی از آن در استان کرمانشاه و بخشی هم در استان کردستان قرار دارد که بخش ایرانی این منظر است؛ مجموعا حدود ۳۵۰روستا در این منظر قرار دارد، اما با احتساب هوارها به عنوان سکونت‌گاه، حدود ۷۰۰سکونت‌گاه انسانی در منطقه هورامان/ اورامانات وجود دارد. بخش کوچکی هم در اقلیم کرستان عراق واقع شده که در پرونده ثبت جهانی لحاظ نشده است.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات تصریح کرد: از همان سال ۱۳۹۵ که پایگاه پژوهشی هورامان با هدف ثبت جهانی این منطقه راه‌اندازی شد مردم هم پای کار آمدند، قدم قدم در کنار ما بودند و در همه مراحل برای تدوین و مستندسازی و همکاری با ارزیابان یونسکو، مشارکت کردند. ارزیاب یونسکو که آمده بود مراسم استقبال و پذیرایی با شور و اشتیاق مردم بی‌نظیر برگزار شد.
شیوع کرونا محدودیت‌هایی را ایجاد کرده است، اما ضرورت دارد یک تور رسانه‌ای با حضوران خبرنگاران، عکاسان و تصویربرداران به این منطقه بیایند تا علاوه بر معرفی بیشتر ظرفیت‌ها و جاذبه‌های مظر فرهنگی و جهانی هورامان/اورامانات، شور و اشتیاق و واکنش‌های مردم پس از ثبت جهانی منطقه را رصد و مستندسازی کنند.
افزایش شور و نشاط اجتماعی بعد از ثبت جهانی هورامان
طالب‌نیا به گزارش های فعالان فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد که می گویند شور و نشاط اجتماعی که در این چند سال برای ثبت جهانی وجود داشت اکنون در چند ماه اخیر بعد از ثبت جهانی در شهرها و روستاهای منطقه هورامان/ اورامانات افزایش یافته است. وی معتقد است که این شور و نشاط اجتماعی باید حفظ، تداوم و تقویت شود تا منجر به توسعه فرهنگی و اجتماعی شود تا همه اقشار جامعه بتوانند از ظرفیت ثبت جهانی این فرهنگ و تمدن هزاران ساله بهره‌مند شوند.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات افزود: ثبت جهانی یک اثر یا یک منطقه محدودیت‌ها و مسئولیت‌هایی هم ایجاد می‌کند، اما هیچ کدام مانع توسعه در منطقه نمی‌شود، بلکه قوانین و مقرراتی است که توسعه را متوازن و پایدار پیش می‌برد.
هورامان/ اورامانات سرآمد گردشگری غرب کشور است
طالب‌نیا اظهار داشت: استان‌های کرمانشاه و کردستان و منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات، پیش از ثبت جهانی هم جزو مناطق جذاب و سرآمد گردشگری در غرب کشور بود، اکنون که جایگاه جهانی پیدا کرده است در پساکرونا باید منتظر افزایش سفر و تعداد گردشگران داخلی و خارجی به این منطقه باشیم، همین الان هم با همین محدودیت‌ها و شرایط کرونایی، براحتی نمی‌توان محل اقامت گردشگری پیدا کرد و گردشگران بسیاری به این منطقه می‌آیند.
زیرساخت‌ها و زیربنای منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات باید بر مبنای جایگاه ارزش جهانی منطقه بازسازی و تقویت شود. در چند سال گذشته بیشترین مجوزهای بومگردی‌ها در دو استان کردستان و کرمانشاه در محدوده منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات است. اما مسیرهای دسترسی به منطقه هورامان باید سامان‌دهی شود.
آموزش جوامع محلی را مهمترین موضوع توسعه گردشگری
طالب‌نیا آموزش جوامع محلی را مهمترین موضوع توسعه گردشگری دانست و افزود: آموزش فرهنگی و تاریخی و اجتماعی باید برای کودکان و نوجوانان و از مدارس ابتدایی و راهنمایی برنامه‌ریزی شود. در نظر داریم با همکاری آموزش‌وپرورش طرح همیاران میراث‌فرهنگی را اجرا کنیم. آموزش کودکان و دانش‌آموزان آینده فرهنگی جامعه را تضمین می‌کند.
مدیر پایگاه جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات افزود: با اجرای طرح همیاران میراث‌فرهنگی، کودکان و نوجوانان ۷ تا ۱۵ سال منطقه هورامان/اورامانات، می‌توانند ارزش‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی تاریخی و طبیعی منطقه خود را درک کنند و از هم اکنون حافظ منابع فرهنگی و طبیعی هوارمان باشند. همچنین در آینده از ظرفیت برند ثبت جهانی منطقه زندگی خود در چارچوب توسعه پایدار برای معیشت، اقتصاد، شغل و درآمد خود بهره‌مند شوند.
