مریم (س) ۲۴ ساله و دانشجوی رشته گرافیک که به توصیه آرایشگر آرایشگاه محل زندگی اش، از داروهای لاغری استفاده کرده و همراه با آن مکمل‌های نیروزا نیز مصرف کرده است، می گوید: از زمان مصرف این مکمل و داروها، دچار ریزش موی شدید شده ام و با مراجعه به متخصص تغذیه متوجه شدم که تمام مکمل ها تقلبی بوده و عوارض زیادی برایم داشته است. این دختر جوان که از این موضوع بسیار ابراز نگرانی می کرد ادامه می دهد: آرایشگری که برایم این داروها را سفارش کرد، هیچ تخصصی در این زمینه نداشت و به تازگی متوجه شدم که جوانان زیادی درگیر این معضلات شده اند. فارغ از این هیاهو، عوارض حاصل از مصرف این مواد غیرمجاز بسیار آهسته گریبانگیر افرادی می‌شود که بدون مجوز پزشک و به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند ودر نهایت هم چیزی جز پشیمانی عایدشان نمی‌شود. در این گزارش سعی شده است تا با انعکاس نظرات متخصصان تغذیه، برخی از متقاضیان و مخاطبان مکمل‌های هورمونی و مواد نیرو زا را با عوارض حتمی این مواد آشنا کنیم. دکتر سید علی کشاورز با اشاره به معضل استفاده از مکمل‌های هورمونی توسط برخی از جوانان و یا استفاده از آنها در برخی از آرایشگاه‌ها و اماکن ورزشی عمومی خاطرنشان می‌کند: متاسفانه هنوز اطلاع‌رسانی و فرهنگ سازی درست و کافی در مورد عوارض مصرف این دسته از مکمل‌ها در سطح جامعه ایجاد نشده و بسیاری از جوانان در مورد آنها شناخت کاملی ندارند.

  مصرف خودسرانه مولتی ویتامین هم ضرر دارد

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی می‌افزاید: هر نوع مکملی که بدون دلیل مصرف شود عوارض جبران‌ناپذیری دارد. به عنوان مثال حتی ساده‌ترین مکمل مثل مولتی ویتامین‌ها نیز که به کرات توسط مردم مصرف می‌شود می‌تواند در بدن تولید سم و انسان را مسموم کند چرا که وقتی رژیم غذایی مناسب رعایت شود، معمولا تمام ویتامین‌ها و عناصر معدنی از طریق مواد غذایی تامین می‌شود و مصرف ویتامین‌ها هیچ ضرورتی ندارد. کشاورز ادامه می‌دهد: پس با این حساب می‌بینید اگر حتی یک مولتی ویتامین ساده بی‌دلیل مصرف شود، عوارض زیادی دارد چه برسد به آنکه یک مکمل دارویی و تقویتی نیز بدون تجویز پزشک مصرف شود ضمن اینکه تمام مواد نیروزا و مکمل‌ها موادی نیستند که توسط بدنساز، مربی یا یک آرایشگر توصیه شوند.

وی با اعلام اینکه ورزشگاه‌ها معمولا زیر نظر سازمان تربیت بدنی هستند و از سوی وزارت بهداشت نظارت نمی‌شوند، یادآور می‌شود: چنانچه مکمل‌های غذایی به صورت خودسرانه و توسط افراد ناآگاه تجویز و مصرف شود، ضایعات کبدی، مغزی، کلیوی و حتی عقیمی به دنبال دارد اما متاسفانه افراد با بهانه‌هایی همچون چاق یا لاغر شدن به مصرف این مواد هورمونی و نیروزا رو می‌آورند.

 تجویز مکمل‌ها فقط با نظر پزشک متخصص

این متخصص تغذیه اضافه می‌کند: زمانی که یک ورزشکار تحت فعالیت ورزشی سنگین است و به نوعی نمی‌تواند تمام نیازهای تغذیه‌ای‌اش را در یک مدت کوتاه تامین کند، می‌توانیم استفاده از دو دسته مکمل ورزشی را به او توصیه کنیم. یک دسته از این مکمل‌های تغذیه‌ای، ویتامین‌ها، منابع آهن، کلسیم، پتاسیم و روی، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها هستند. دسته دیگر، مکمل‌های نیروزا هستند که منشأ مغذی‌شان می‌تواند کافئین، جینسینگ، کراتین و کارتینین باشد که دو مورد آخر مشتق از اسیدهای آمینه هستند. البته نکته قابل توجه در اینجا آن است که اگر استفاده بی‌رویه و نابجا از این دسته مکمل‌ها صورت بگیرد، می‌تواند اثرات منفی جبران‌ناپذیری را روی سلامت شخص به جا گذارد. وی خاطرنشان می‌کند: تجویز دارو ومکمل‌های هورمونی توسط پزشکان عمومی نیز ممنوع است، چه برسد به افراد فعال در فروشگاه‌ها یا آرایشگاه‏های زنانه و مردانه چرا که مصرف بی‌رویه این فرآورده‌های غیرمجاز عوارض فراوانی بر روی سلامتی دارند. کشاورز در ادامه با اشاره به تقلبی بودن برخی از دارو یا مکمل‌های نیروزای موجود در بازار یادآور می‌شود: هر نوع مکمل یا داروی نیروزا بعد از تجویز پزشک، باید از داروخانه‌ها تهیه شود و افراد از خریداری متفرقه و عمومی آن به صورت جدی خودداری کنند چرا که احتمال تقلبی بودن این محصولات در داروخانه‌ها بسیار ضعیف است چون مسئولان فنی موجود در داروخانه‌ها، بر کیفیت داروهای موجود نظارت دارند.

 تغذیه مناسب به جای مکمل‌های نیروزا

وی  با اشاره به مصرف مکمل‌های نیروزا یا هورمونی یادآور می‌شود: چنانچه این مکمل‌ها استاندارد و زیر نظر کارشناس و متخصص مصرف و تجویز شده باشد، مشکلی ایجاد نخواهد کرد درغیر این صورت، عوارض جبران‌ناپذیر آنها بر روی سلامت به زودی خود را نمایان خواهد کرد. وی می‌افزاید: در اکثر موارد به افرادی که از این مکمل‌های نیرو زا استفاده می‌کنند توصیه می‌شود که به جای استفاده از این مواد شیمیایی، مواد غذایی پرانرژی و طبیعی مصرف کنند به عنوان نمونه این افراد باید از میزان انرژی و کالری مواد گیاهی، پروتئینی و طبیعی آگاه باشند و بتوانند این مواد را جایگزین مواد شیمیایی و غیرطبیعی کنند. این کارشناس تغذیه خطاب به خانواده‌ها ادامه می‌دهد: به عنوان مثال ۱۰۰ گرم کاهو، ۲۰ کالری، ۱۰۰ گرم نان ۲۵۰ کیلو کالری، ۱۰ گرم آجیل ۶۰۰ کیلو کالری و دیگر مواد طبیعی و مورد نیاز بدن کالری‌های مورد احتیاج را تامین می‌کنند. پس با این حساب، ضرورتی برای مصرف مکمل‌های نیروزا احساس نخواهد شد و لازم است خانواده‌ها در این زمینه به فرزندان و جوانان خود آگاهی‌های لازم را ارایه دهند تا نوجوانان به سمت مصرف این مواد نیروزا نروند.

 مصرف خودسرانه مکمل‌ها ممنوع است

این کارشناس تغذیه تاکید می‌کند: به طور حتم بدنسازان یا ورزشکاران علاوه بر غذای روزانه به مکمل‌هایی که انرژی آنها را تامین کند، نیاز دارند. به شرط اینکه این مکمل‌ها از مراکز مجاز و مورد تایید وزارت بهداشت تهیه شده و با تایید متخصصان تغذیه و پزشکی ورزشی مصرف شوند. دکتر صفوی اضافه می‌کند: افرادی که قصد استفاده از مکمل‌های نیروزا را دارند باید با پزشک متخصص مشورت کنند و از تهیه و مصرف خودسرانه هر نوع دارو خودداری و اجتناب کنند؛ حتی مصرف غذاهای پرانرژی هم به مشورت با متخصصان نیاز دارد تا مواد مورد نیاز بدن زیر نظر پزشکان مصرف شده و عوارضی مثل چاقی افراطی در افراد مستعد اضافه وزن پدید نیاید. وی ادامه می‌دهد: توصیه تمام متخصصان تغذیه این است که اگر فردی تصمیم دارد کالری مناسب دریافت کند لازم است با غذاهای خوب و سالم شروع کند تا سلامتی اش به خطر نیفتد، در واقع جوانان باید بدانند که به جای استفاده از مواد ناشناخته و پر انرژی که بر روی سیستم ایمنی بدن تاثیر منفی دارد از غذاهای طبیعی، سنتی و خانگی استفاده کنند.

 تخم‌مرغ مفیدتر از مکمل‌ها

وی بهداشت خطاب به جوانانی که دوست دارند هیکل و اندام عضلانی داشته باشند، توصیه می‌کند: توصیه پزشکان و بسیاری از بدنسازانی که به صورت اصولی کار می‌کنند این است که به جای مصرف غذاهای آسیب‌زا و یا مکمل‌های بدون استاندارد از تخم مرغ یا مواد و غذاهای حاوی پروتئین طبیعی استفاده کنند چرا که ارزش بیولوژیکی یک عدد تخم مرغ ۱۰۰ است و انرژی مورد نیاز بدن به این واسطه تامین می‌شود. وی می‌گوید: متاسفانه در عرضه و تولید مکمل‌های نیروزا، مواد بسیار زیادی تولید و وارد شده است که عوارض جبران ناپذیری بر روی کلیه و کبد دارد که این اثرات نه تنها در بلند مدت بلکه در کوتاه مدت آشکار می‌شود.