به گزارش خبرنگار ایبِنا؛ یکی از نخستین اصول در روابط بین‌الملل، تکیه بر منافع متقابل است. یعنی هر کشوری در مناسبات خود منافع ملی را در اولویت قرارداده و رفتارش را در نسبت با منافع سایرین بهینه می‌کند. در حوزه اقتصادی هم چنین فضایی حکم‌فرماست و دولت‌ها بر اساس مزیت‌ها و سیاست‌های خود، درباره برقراری روابط تجاری با کشورها تصمیم‌گیری می‌کنند.
اما مبادلات تجاری همیشه در بستر اقتصادی پیش نمی‌رود و گاهی مسائل سیاسی و فضاسازی‌های رسانه‌ای بر دیدگاه‌های کارشناسی سایه می‌اندازد. به عنوان مثال کشور پهناور ما ۱۵ همسایه و به‌طور کلی جمعیتی بیش از نیم میلیارد نفر را در پیرامون خود دارد که با کمترین هزینه حمل و نقل می‌تواند با آنها مراودات تجاری برقرار کند. علاوه بر این، همبستگی‌های سیاسی، مذهبی و ملی هم از ظرفیت‌هایی است که زمینه را برای تعمیق این همکاری‌ها فراهم می‌کند، اما بواسطه رویکرد سیاسی که در سال‌های متمادی نسبت به روابط با همسایگان وجود داشته، این ظرفیت عظیم را مغفول گذاشته است.
این برخورد سیاسی با تجارت خارجی که در دستگاه اجرایی اراده و در فضای رسانه‌ای ترویج می‌شد باعث گردید حجم تجارت خارجی ما با همسایگان در سطح پایینی باقی بماند و اثرگذاری تحریم‌های اقتصادی بیشتر شود.
بازار فراموش‌شده همسایه شمالی
یکی از نمونه‌های آشکار مغفول ماندن ظرفیت‌های منطقه‌ای، مورد روسیه است. ایران با روسیه مرز آبی دارد و از مسیر زمینی هم فاصله‌ای کوتاه بین دو کشور وجود دارد. روسیه با جمعیت تقریباً ۱۵۰ میلیون نفری ۲۴۰ میلیارد دلار واردات دارد که بیش از ۲۰ میلیارد دلار آن محصولات کشاورزی است اما بر اساس آمار سال ۹۹، صادرات ایران به این کشور ۵۰۰ میلیون دلار بوده است، یعنی تنها ۰.۰۲۵ درصد از بازار ایران کشور در اختیار ماست. حجم کل تجارت دو کشور کمتر از ۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود که در این بین سهم واردات ما بسیار بیشتر از صادرات بوده و لذا تراز تجاری منفی داریم.
البته در ۹ ماهه سال جاری اوضاع کمی بهتر شده ولی هنوز تا تکمیل ظرفیت‌های موجود فاصله هست. بر اساس اعلام گمرک، تجارت دو کشور در ۹ ماهه سال ۱۴۰۰ از سه و نیم میلیون تن و ارزش یک میلیارد و ۶۵۶ میلیون دلار گذشت و نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۲ درصد در وزن و ۴۱ درصد در ارزش، افزایش داشته است.
تراز تجاری منفی ایران در حالی است که ظرفیت‌های صادراتی بزرگی در بخش‌های محصولات الکترونیک، محصولات شیمیایی، مواد پلاستیکی و محصولات دامی در روسیه وجود دارد که عموما کشور ما سهمی از آن ندارد. در همین زمینه، کاظم جلالی؛ سفیر ایران در روسیه می‌گوید: حدود ۵ میلیارد دلار واردات لبنیات روسیه است که ما در این بخش ظرفیت صادراتی داریم. حدود ۷۰ درصد از نیاز خرمای روسیه را ایران تأمین می‌کند که امکان افزایش دارد. در کشمش، انجیر و همچنین فرش، چرم، کیف و کفش هم می‌توانیم نقش داشته باشیم. علاوه بر این اکنون در سرامیک، کاشی و سنگ ایران حرف برای گفتن دارد. در حوزه ماهی، میگو، صیفی‌جات و خشکبار نیز می‌توانیم به روسیه صادرات داشته باشیم.
چنانچه پیداست افزایش صادرات در این حوزه‌ها نیاز به تکنولوژی پیجیده‌ای ندارد و تنها با سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه‌های کشاورزی و صنعتی قابل دستیابی است.
درآمد ترانزیتی از کریدور شمال-جنوب
ظرفیت توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه اصلا محدود به تبادل مستقیم کالا و خدمات نیست. موقعیت ویژه ایران در مسیر کریدور شمال-جنوب که از مبادی چین و هند شروع شده و از مسیر دریای عمان و بندر چابهار در ایران به سمت روسیه و شمال اروپا ادامه می‌یابد، ظرفیت کم‌نظیری برای درآمدهای ترانزیتی کشورمان فراهم نموده است. روسیه مشتاق سرمایه‌گذاری برای توسعه این بندر اقیانوسی ایران است و با تکمیل این پروژه که مورد نیاز بسیاری از کشورها همچون هند و چین است، دسترسی ایران به بسیاری از بازارهای شرق و غرب ارتقا می‌یابد.
جالب است که روسیه خود با ۱۴ کشور همسایه است و ۲۱۱ میلیارد دلار از کل تجارت ۵۴۰ میلیارد دلاری این کشور با همین همسایگان انجام می‌شود. ما با قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال-جنوب و اتصال به روسیه، می‌توانیم به همسایگان روسیه که با ما همسایه نیستند، مراودات تجاری داشته باشیم.
چندجانبه‌گرایی به‌جای یکجانبه‌گرایی
با وجود چنین ظرفیت بزرگی که می‌توانست در این سال‌ها مراودات تجاری ایران را متحول و دور زدن تحریم‌ها را آسان‌تر کند، اساساً توسعه روابط اقتصادی با شرق در قاموس دیپلماسی دولت قبل جایگاه قابل توجهی نداشت.
اما دولت سیزدهم اولویت خود را از تمرکز بر تجارت با کشورهای معدود، به سمت همسایگان تغییر داده و طی همین چند ماه در این رابطه برخوردی کاملا عملگرایانه داشته است. تدارک نخستین سفرهای رئیس‌جمهور به مقصد همسایگان شمالی و تأکید بر پیمان‌های منطقه‌ای همچون شانگهای و اکو نشانه‌های آشکار تغییر نگاه دولت به سمت بازارهای منطقه‌ای است.
این چرخش سکان سیاستگذاری، خیلی زود اولین نتایج خود را نشان داده است؛ دائمی شدن عضویت ایران در پیمان راهبردی شانگهای، اجرای قرارداد سوآپ گازی بین ترکمنستان-ایران-آذربایجان که نیاز استان‌های شمالی ایران به گاز زمستانی را برطرف کرد و همچنین رشد محسوس ۴۲ درصدی تجارت ایران با کشورهای همسایه در ۹ ماهه نخست امسال، از جمله دستاوردهای اولیه این تغییر رویکرد بوده است.
سفر اخیر سیدابراهیم رئیسی؛ رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه که با دعوت رسمی ولادیمیر پوتین؛ رئیس جمهور این کشور صورت گرفته، چشم‌اندازهای مثبتی برای ادامه روند صعودی تجارت خارجی ایران ترسیم کرده است. امید می‌رود با توسعه این قبیل روابط تجاری که متضمن منافع ملی کشور و بی‌اثر کردن تحریم‌های اقتصادی است، مسیر پیشرفت اقتصادی کشور سریع‌تر طی شود.