به گزارش خبرنگار مهر، از پیش از شیوع ویروس کرونا صنعت نشر ایران به دلیل نوسانات ارز که مسائلی را پیرامون واردات کاغذ و ملزومات چاپ پیش آورد، دچار مشکلات عدیده‌ای شد. شیوع کرونا و عدم برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۳۹۹ آوار مشکلات را سهمگین‌تر کرد و نفس ناشران را به شماره انداخت. این میان اما تعدادی از ناشران توانستند با تقویت حضور خود در فضای مجازی، فروش مناسبی داشته باشند.
تداوم کرونا باعث شد تا نهادهای مسئول فرهنگ کشور برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را در دستور کار قرار دهند. اتفاقی خجسته که توانایی جذب مخاطبان از سراسر کشور را داشت، اما برخی از مشکلات زیرساختی باعث شد تا این اتفاق مهم رخ ندهد. درباره چند و چون این نمایشگاه با محمد حقی، نویسنده و پژوهشگر و مدیر انتشارات کتابستان معرفت به گفت‌وگو نشستیم.
حقی به مهر گفت: برخی آمارها از نمایشگاه‌های سال ۹۷ و ۹۸ توسط مسئولان برگزاری ارائه شد که اگر آنها را کنار هم بگذاریم به نتایجی خواهیم رسید. سال ۱۳۹۷ قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران اعلام کرد که فروش نهایی نمایشگاه ۱۳۰ میلیارد تومان بوده است. سال ۱۳۹۸ نیز قائم مقام نمایشگاه اعلام کرد که ۹۹ میلیارد تومان از طریق دستگاه‌های پوز کتاب خریداری شده است. تخمین ۱۰ درصدی فروش نقدی هم اعلام شد که مبلغ نهایی در حدود ۱۱۰ میلیارد تومان می‌شود.
اگر نمایشگاه کتاب در بهمن به صورت فیزیکی برگزار می‌شد ما باید به گردش میلیاردی می‌رسیدیم و این البته دور از ذهن و پیچیده نبود و به صورت طبیعی اتفاق می‌افتاد وی افزود: قادر آشنا آن سال گشت که فروش سال ۹۸ به نسبت سال ۹۷ رشد ۳۷ درصدی را نشان می‌دهد. هرچند که این رشد با عددهای اعلام شده نمی‌خواند اما این مساله من نیست. البته ما هر سال پس از برگزاری نمایشگاه کتاب با آمارهای رشد ۳۰ و چند درصدی به نسبت سال قبل مواجه هستیم. شاید یک دلیل این رشد ارتباط وثیق بین تورم با فروش کتاب باشد. قیمت کتاب از اردیبهشت ۹۷ تا اردیبهشت ۹۸ تا هشتاد درصد ترقی کرده بود. بنابراین می‌توان گفت که رشد فروش را مساله تورم ایجاد کرده است.
حقی ادامه داد: آمارها می‌گویند در نمایشگاه کتاب سال ۱۳۹۸ ۱۱۰ میلیارد تومان کتاب فروخته شده است. بر اساس آمارهای امروز یعنی چهارشنبه هشتم بهمن ۱۳۹۹ نمایشگاه مجازی کتاب بالای ۴۶ میلیارد تومان فروش کتاب داشته است. امروز هم خبری اعلام شد که نمایشگاه دو شبانه روز دیگر تمدید شده است. احتمال می‌رود تا پایان این روزهای تمدیدی هم نمایشگاه ۶۰ میلیارد تومان گردش مالی داشته باشد. از اردیبهشت ۹۸ تا بهمن ۹۹ ۲۱ ماه گذشته است. به عبارتی باید دو سال تورم را در این فروش در نظر گرفت. یعنی بر اساس آمارهای رسمی دو تورم ۳۷ درصدی روی فروش کتاب آمده است. بر این اساس نمایشگاه کتاب مجازی باید ۲۰۰ میلیارد تومان فروش می‌داشت. یعنی اگر نمایشگاه کتاب در بهمن به صورت فیزیکی برگزار می‌شد ما باید به گردش میلیاردی می‌رسیدیم و این البته دور از ذهن و پیچیده نبود و به صورت طبیعی اتفاق می‌افتاد.
نگرانی از عددها در کنار اتفاق خوب برگزاری نمایشگاه مجازی
مدیر انتشارات کتابستان معرفت در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اعلام این نکته که در خوشبینانه‌ترین حالت نمایشگاه مجازی کتاب تهران گردش مالی اندکی بیش از ۶۰ میلیارد تومان را تجربه کند، اشاره کرد: این درصورتی است که این گردش مالی باید ۲۰۰ میلیارد تومان باشد. به عبارتی صرفاً ۳۰ درصد از امکان فروش نمایشگاه فیزیکی در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران رخ داده است. این عدد من را نگران می‌کند، هرچن که واقعاً تشکر ویژه دارم از مسئولان و مقامات اجرایی که در این اوضاع نابسامان، نمایشگاه مجازی را راه اندازی کرده‌اند.
حقی اضافه کرد: برای من افتخار دارد که ما مدل ایرانی برگزاری نمایشگاه کتاب در فضای مجازی را شاهد بودیم. امیدوارم تجربه ما در برگزاری این نمایشگاه به کشورهای دیگر هم سرایت پیدا کند، اما من واقعاً نگرانم که نکند این اعداد و ارقام گمراهمان کند. کرونا شرایطی را ایجاد کرد که بر اثر آن ناشران به حتی ۲۰ میلیون تومان نقدینگی هم راضی می‌شوند، اما فراموش نکنیم که چه باید می‌شد و اکنون چه شده است؟ به همین دلیل من اصرار دارم که مسئولان فرهنگی کشور برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را نه به عنوان هدف بلکه صرفاً به عنوان یک گام ببینند.
اشکالات فعلی نمایشگاه مجازی برای دوره‌های بعدی رفع شوند
حقی در بخش دیگری از سخنان خود به تراز مالی منفی ناشران اشاره کرد و گفت: همانطور که اشاره کردم نمایشگاه مجازی در خوشبینانه‌ترین حالت تنها ۳۰ درصد از گردش مالی نمایشگاه فیزیکی کتاب را رقم می‌زند، این درصورتی که ناشران کسری مالی زیادی دارند. اما این تمام ماجرا نیست.
در خوشبینانه‌ترین حالت نمایشگاه مجازی کتاب تهران گردش مالی اندکی بیش از ۶۰ میلیارد تومان را تجربه کند، اشاره کرد: این درصورتی است که این گردش مالی باید ۲۰۰ میلیارد تومان باشد وی ادامه داد: من از سال ۱۳۹۰ به عنوان ناشر همیشه در نمایشگاه کتاب حضور داشته‌ام. هرسال یک رقابت عددی برای آمارهای بازدید از نمایشگاه بوجود می‌آید و مسئولان برگزاری هر سال اصرار دارند که میزان بازدید را از نمایشگاه سال گذشته بیشتر اعلام کنند. میانگین یا حتی کف این ارقام چهار میلیون نفر است و من برای نکته دیگرم همین عدد را مبنا می‌گیرم.
مدیرمسئول انتشارات کتابستان معرفت همچنین با اشاره به آمار سفارش‌های کتاب در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب، اضافه کرد: بر طبق آمارها تا پایان روز ششم، کمی بیش از ۱۱۹ هزار سفارش در نمایشگاه مجازی کتاب ثبت شد. حدوداً می‌توان برای روزهای هفتم و هشتم هم ۴۰ هزار سفارش را متصور شد. یعنی کل این سفارشات حدوداً عدد ۱۶۰ هزار را به ما می‌دهد. یعنی ۱۶۰ هزار نفر کتاب خریدند. می‌توان تخمین زد که این عدد تا پایان روز دهم به ۲۰۰ هزار برسد. نسبت ۲۰۰ هزار با چهارمیلیون، یک به بیست است.
حقی در ادامه با اشاره به این نکته که قرار بود نمایشگاه مجازی مخاطبانی به وسعت ایران داشته باشد، گفت: میزان حضور قاعدتاً با میزان فروش کتاب ارتباط دارد. اگر مثلاً یک میلیون نفر می‌توانستند وارد فضای نمایشگاه مجازی شوند، میزان فروش بالاتر می‌رفت. اما چرا این مخاطبان در نمایشگاه مجازی حضور پیدا نکردند؟ این نکته بسیار مهمی است. در نمایشگاه فیزیکی بیشترین آمار حضور برای تهرانی‌ها و استان‌های همجوار تهران و درصد کمی هم از استان‌های دور از مرکز بود. عدد استقبال از نمایشگاه مجازی قاعدتاً باید بیشتر می‌شد.
اطلاع رسانی نمایشگاه مجازی کتاب ضعیف بود
این فعال حوزه نشر، در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با مهر یکی از اشکالاتِ نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را اطلاع رسانی ضعیف این نمایشگاه دانست و ادامه داد: به زعم من بسیاری از مردم ایران از برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی مطلع نشدند. باید از ۱۰ روز پیش از آغاز باکس‌های تبلیغاتی صدا و سیما به این امر اختصاص پیدا می‌کرد تا این نمایشگاه برای مردم اطلاع رسانی شود. نمایشگاه بدل به دغدغه و مساله مردم نشد چرا که تبلیغات آن کم بود. پوسترهای تبلیغات شهری نیز بسیار محدود بود.
بسیاری از مردم ایران از برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی مطلع نشدند. باید از ۱۰ روز پیش از آغاز باکس‌های تبلیغاتی صدا و سیما به این امر اختصاص پیدا می‌کرد وی افزود: اگر اطلاع رسانی موثرتری انجام می‌شد، شاید رسیدن به عدد ۲۰۰ میلیارد فروش هم رخ می‌داد. همچنین بسیاری از مردم هم به دلیل عملکرد سایت نتوانستند خرید مؤثری انجام دهند. بارها شنیدم و در صفحات فضای مجازی خواندم که مخاطبان از حضور در سایت خسته شده بودند. حتی یکی از اهالی قلم به من گفت که ساعت سه صبح در نهایت توانسته از نمایشگاه خرید کند. این در صورتی است که همه این مخاطبان تجربه زیسته خرید آنلاین را داشتند. یعنی این طیف مخاطبان آشنا با خرید آنلاین در تهیه کتابشان از نمایشگاه مجازی دچار مشکل شدند، چه برسد به مخاطبانی که خرید آنلاین را پیشتر تجربه نکرده بودند.
نمایشگاه مجازی امکان جذب مخاطب را داشت، اما…
حقی در بخش پایانی گفت‌وگوی خود با تجارت گردان به میزان بازدید از نمایشگاه مجازی کتاب اشاره کرد: میزان بازدید از نخستین نمایشگاه مجازی یک بیستم بازدید از نمایشگاه فیزیکی است. این در صورتی که نمایشگاه امکانات خوبی داشت: ۲۰ درصد تخفیف، ارسال رایگان و… این آپشن‌ها به همراه وسعت زیاد جغرافیایی قاعدتاً باید میزان بازدید را بسیار بیشتر می‌کرد. اما همانطور که گفتم مساله ضعف تبلیغات و اطلاع رسانی غیرموثر و پیچیده بودن کار در سایت، باعث شد تا اتفاق بیشتر شدن مخاطبان رخ ندهد. پس در گام‌های بعدی باید ضعف‌های نمایشگاه را برطرف کرد. به هر حال دیکته نانوشته غلط ندارد و دانش فنی ما در حدی است که بتوانیم خود این مشکلات را برطرف کنم. من قصد عیب جویی ندارم، خیرخواهانه می‌گویم که دوستان اجرا کننده این نمایشگاه کار را تمام شده نبینند. باید قدم‌های بیشتری برای حل مشکلات برداشت.
مدیر انتشارات کتابستان معرفت در پایان تاکید کرد: حواسمان باشد که برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تنها توانست یک سوم مشکلات از برگزار نشدن نمایشگاه فیزیکی کتاب در سال ۹۹ را برای ناشران برطرف کند. کشور بیش از یکسال است که درگیر کرونا است و همین عامل افت ۴۰ درصدی در صنعت نشر را موجب شد. فکر مسئولان فرهنگی کشور برای جبران این افت چیست؟