به گزارش خبرنگار مهر، در بخش اول از سری یادداشت ۵ قسمتی با موضوع چالش‌های زنجیره گندم، نان و آرد راهکارهای پیش رو به قلم یحیی لطفی نیا، دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر اقتصادی به تبیین وضعیت تولید و سطح زیرکشت گندم در دوره زمانی ۹۷-۱۳۹۰ پرداخته شد.
در بخش دوم یادداشت که پیش روی شماست به بررسی وضعیت مراکز خرید و تحویل‌گیری گندم پرداخته می‌شود.
با توجه به جایگاه و اهمیت گندم در امنیت غذایی کشور، در حال حاضر مرحله خرید و تحویل‌گیری گندم به طور کامل در اختیار دولت است، به این صورت که دولت با اجرای قانون خرید تضمینی گندم اقدام به خرید گندم تولیدی کشاورزان می‌نماید بازار گندم تا زمان تشکیل وزارت جهاد کشاورزی در اختیار تعاونی روستایی بود و پس از آن تغییراتی صورت گرفت و سازمان تعاون روستایی در این زمینه، عامل سازمان غله شد. در حال حاضر نیز اجرای قانون خرید تضمینی گندم در اختیار شرکت بازرگانی دولتی است.
طبق گزارش‌های ارائه شده از سوی شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی و آنچه که در جدول ۱ (که نشان دهنده وضعیت خرید تضمینی گندم است) آمده است در سال ۱۳۹۷، بالغ بر ۹.۴۶ میلیون تن گندم داخلی از کشاورزان خریداری شده است. این در حالی است که مقدار خرید گندم داخلی توسط دولت در سال ۱۳۹۶، حدود ۸.۸۷ میلیون تن و در سال‌های ۱۳۹۰، ۱۳۹۱، ۱۳۹۲، ۱۳۹۳، ۱۳۹۴و ۱۳۹۵ به ترتیب نزدیک به ۵.۴ میلیون تن، ۲ میلیون تن، ۴.۸ میلیون تن، ۶.۷ میلیون تن، ۸ میلیون تن و ۱۱.۵ میلیون تن بوده است. مقدار خرید گندم داخلی سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل (۱۳۹۶)، روند افزایشی ۶.۷ درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که مقدار خرید گندم داخلی از کشاورزان در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴، حدود ۴۲.۵ درصد افزایش داشته است، در حالی که مقدار خرید گندم داخلی از کشاورزان در سال‌های ۱۳۹۴، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۲ نسبت به سال قبل خود به ترتیب روند افزایشی ۲۰.۳ درصدی، ۳۹.۳ درصدی و ۱۳۵.۸ درصدی و در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ و در سال ۱۳۹۱ نسبت به سال ۱۳۹۰، به ترتیب روند کاهشی حدود ۲۳ درصدی و ۶۲ درصدی داشته است.
علاوه بر خرید تضمینی گندم توسط شرکت بازرگانی دولتی، بخشی از گندم تولیدی توسط بخش خصوصی خریداری می‌شود. این موضوع نیز به دو صورت ۱) پیمانکاری برای شرکت بازرگانی دولتی و ۲) به صورت مستقیم برای نیاز بخش خصوصی خریداری می‌شود. در این راستا، در حالی که در سال‌های ۱۳۹۲، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ آمار دقیقی از مقدار خرید گندم داخلی توسط بخش غیر دولتی (کارخانه‌های تولید آرد و بخش خصوصی) در دسترس نیست،
مقدار خرید گندم داخلی توسط بخش غیر دولتی در سال‌های ۱۳۹۰، ۱۳۹۱ و ۱۳۹۵ به ترتیب ۵۰۰ هزار تن، ۲.۵ میلیون تن و ۱۴ هزار تن گزارش شده است. این در حالی است که در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ هیچ مقدار خرید گندم داخلی برای شرکت بازرگانی دولتی ایران، از سوی بخش غیر دولتی صورت نگرفته است.
جدول ۱: وضعیت خرید تضمینی گندم توسط دولت و بخش غیر دولتی

دولت (شرکت بازرگانی دولتی)
غیر دولتی

مقدار (هزار تن)
ارزش (میلیارد ریال)
مقدار (هزار تن)

۱۳۹۰
۵۳۸۲.۶
۱۹۱۸۰.۳
۵۰۰

۱۳۹۱
۲۰۴۵
۸۸۱۷
۲۵۰۰

۱۳۹۲
۴۸۲۲
۳۹۱۰۳.۹
*

۱۳۹۳
۶۷۱۷.۷
۷۱۲۳۸.۶
*

۱۳۹۴
۸۰۸۲.۳
۹۴۰۹۹.۳
*

۱۳۹۵
۱۱۵۱۹.۷
۱۴۷۰۹۲.۲
۱۴

۱۳۹۶
۸۸۷۰.۶
۱۱۵۹۲۰.۴
۰

۱۳۹۷
۹۴۶۴.۳
۱۲۵۶۲۶.۹
۰

منبع: گزارش‌های سالانه شرکت بازرگانی دولتی  
نکته قابل توجه دیگر در حوزه خرید تضمینی گندم، قیمت گندم است. نرخ مصوب خرید تضمینی گندم معمولی در طول سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ در جدول ۲ ارائه شده است که همواره در حال افزایش بوده است به گونه‌ای که در طول دهه ۹۰، رشدی ۴۹۵ درصدی داشته است.
جدول ۲- نرخ مصوب خرید تضمینی گندم معمولی (ریال- درصد) (۱۳۹۹-۱۳۹۰)

سال
نرخ تضمینی مصوب گندم معمولی (ریال)
تغییرات (درصد)

۱۳۹۰-۱۳۹۱
۴۲۰۰
—

۱۳۹۱-۱۳۹۲
۸۰۰۰
۹۰.۵

۱۳۹۲-۱۳۹۳
۱۰۵۰۰
۳۱.۲۵

۱۳۹۳-۱۳۹۴
۱۱۵۵۰
۱۰

۱۳۹۴-۱۳۹۵
۱۲۷۰۵
۱۰

۱۳۹۵-۱۳۹۶
۱۳۰۰۰
۲.۳

۱۳۹۶-۱۳۹۷
۱۳۰۰۰
۰

۱۳۹۷-۱۳۹۸
۱۶۰۰۰
۲۳.۱

۱۳۹۸-۱۳۹۹
۲۵۰۰۰
۵۶.۲

منبع: گزارش‌های سالانه شرکت بازرگانی دولتی
در جدیدترین گزارش مرکز آمار در خصوص قیمت محصولات کشاورزی بیان شده است که در فصل بهار ۱۳۹۹ قیمت آزاد یک کیلوگرم گندم در کل کشور ۲۴,۱۰۸ ریال بوده است. استان کرمان با ۲۹,۶۵۹ ریال بیشترین و استان آذربایجان شرقی با ۱۸,۹۵۲ ریال کمترین قیمت فروش آزاد را در کل کشور داشته اند. قیمت فروش به دولت این محصول در کل کشور ۲۵,۰۳۳ ریال بوده است که در نتیجه متوسط قیمت فروش به دولت و آزاد آن به رقم ۲۴,۹۱۲ ریال رسیده است. قیمت فروش این محصول نسبت به بهار ۱۳۹۸ افزایشی معادل ۴۴.۸ درصد داشته است.