دومین اصل ضروری و حیاتی که انسان از بدو تولد تا زمان از دنیا رفتن نیازمند آن بوده و بدون آن نمی تواند زندگی کند، خوراکی ها هستند. خوراکی ها در دودسته خوردنی و آشامیدنی ها تقسیم می شوند. که در این مطلب ابتدا در مورد خوردنی ها سخن خواهیم گفت.

تعریف غذا در مکتب ایرانی و انواع آن

غذا در تعریف مکتب طب ایرانی با آن چه که امروزه بیان می شود بسیارمتفاوت است. حکما غذا را به انواعی از «غذای مطلق»، «غذای دوایی»، «داروی غذایی» و «دوای مطلق» تقسیم کرده اند.«غذای مطلق» عبارتست از ماده خوراکی که وقتی وارد بدن شده، به اندام ها رسیده و یا حتی جایگزین مواد از دست رفته بدن می شود، بدون تاثیر بر روی مزاج انسان، تنها بر روی ماده بدن اثر گذاشته و تبدیل به گوشت، انرژی، استخوان و… می شود. «دوای مطلق» نیز غذایی است که وقتی وارد بدن می شود تنها بر روی مزاج اثر می گذارد، مثلا مزاج را گرم تر یا سرد تر، خشک تر یا تر، تر کرده و تبدیل به عضو نمی شود.

حد فاصل بین «غذای مطلق» و«دوای مطلق» نیزغذای دوایی و دوای غذایی است. بعضی خوراکی ها وقتی وارد بدن می شوند تبدیل به عضو شده و کیفیت دیگری هم دارند که بر روی مزاج نیز اثر می گذراند به عنوان نمونه میوه ای مثل «خیار» که علاوه بر اینکه مثل «غذای مطلق» عمل می کند، رطوبت و سردی نیز همراه خود دارد که برروی مزاج و اندام های بدن تاثیر گذار است. تخم خیار وقتی وارد بدن می شود اول برودت و سرمای آن عمل کرده و بعد از آن تبدیل به یک ماده غذایی شده و استعداد تبدیل به عضو شدن یا انرژی را هم دارد.گوشت، لبنیات، حبوبات، نان و تخم مرغ از غذاهای مطلق هستند و میوه یا سبزی جاتی مثل کاهو و بذر سبزی جات از جمله غذاهای دوایی هستند.

جایگاه مصرفی هر یک از این انواع غذاها نیز با یکدیگر متفاوت هستند. به این دلیل که فردی ممکن است غذایی را مصرف کند که متناسب با قوه هاضمه اش نباشد  در این صورت به موادی نیاز دارد که غذایش را هضم کند. به عنوان مثال بعد از مصرف غذا، نعناع مصرف می کند تا نفخ غذا را کم کند. اما گاهی ممکن است که نعناع نیز کفایت نکرده و به دوای بیشتری نیاز داشته باشد در این صورت ممکن است از دانه رازیانه که دارویی مطلق نبوده و عوارض داروی مطلق را ندارد استفاده کرده و مشکلش به صورت کامل برطرف شود.

لیست غذایی سیاه و سفید تهیه کنیم

برای ورود نیاز به طرح برخی مسایل ابتدایی و اولیه داریم به همین دلیل به بحث مخلفات غذا اشاره می کنیم. «سالاد» به عنوان یکی از مخلفات غذا، غذای دوایی است نه مطلق یا «سبزی خوردن» نیز مثل سالاد یک غذای دوایی است. اما «ماست» یک غذای مطلق است. به همین دلیل لازم است تفاوت و نقش هر یک از این غذاها را بدانیم.

هر فرد باید در مورد غذاهایی ها که بدنش با آن سازگار و یا ناسازگار است آشنا شود و به دنبال آن، یک لیست سیاه و یک لیست سفید غذایی برای خودش تهیه کند. غذاهای قرار گرفته در لیست سفید می توانند غذاهای مجاز و همیشگی باشند و غذاهایی که در لیست سیاه قرار می گیرند، غذاهایی هستند که باید از مصرف آنها خود داری کرده و یا بدون مسهل خورده نشوند.

ظرفیت و گنجایش معده خود را بشناسید

غذاهایی که بیش از ظرفیت طبیعی معده مصرف شوند می توانند زیان هایی برای بدن به همراه داشته باشند، چرا که معده اندامی همچون یک بادکنک است که با مصرف غذا، به حجم آن نیز افزوده می شود. به همین دلیل کسی که معده خود را از غذا پر می کند، نمی تواند همه غذا را در معده هضم کند به همین دلیل غذای هضم شده و هضم نشده را با یکدیگر وارد جریان گوارش کرده و غذاهای هضم نشده نیز زیان هایی را در کوتاه مدت و بلند مدت برای فرد ایجاد می کنند.

به همین دلیل ابتدا باید ظرفیت و گنجایش معده را شناسایی کرده وبعد از آن یک سوم حجم معده را برای غذا، یک سوم برای نوشیدنی ها و یک سوم دیگر را به فرصتی برای هضم غذا اختصاص داد. تا غذا در هنگام هضم، فشاری به معده نیاورده و مشکلی برای آن ایجاد نکند. در واقع هر فرد به خوبی با گذشت زمان و تمرین می تواند ویژگی معده ، گنجایش و شرایط هضم غذا را در بدن خود کشف کند. به عنوان مثال ممکن است فردی توانایی هضم کله پاچه را نداشته و یا مدت زمان هضم غذایش طولانی تر باشد. اما فرد دیگری بتواند آن را با مدت زمان کمتری هضم کند. هر فرد با گذشت زمان و کمی دقت، می تواند تشخیص دهد که چند سیخ کباب می تواند بخورد یا چند گرم گوشت را به راحتی می تواند هضم کند.

علایم هضم غذا در بدن

هضم غذا در بدن نیز علایمی دارد، به عنوان نمونه آروغ نزدن و نفخ نکردن بعد از خوردن غذا، خواب آلوده نبودن و احساس سنگینی نداشتن پس از گذشتت ۴ تا ۶ ساعت از مصرف غذا از علائم هضم درست غذا در بدن در است؛ اگر علایم نامبرده بعد از غذا خوردن مشاهده نشد، نشانه این است که غذا در بدن به خوبی هضم شده است اما اگر این علایم احساس شد، لازم است میزان مصرف مواد مصرف شده را کاهش دهیم و بدانیم که بدن و معده ما قدرت هضم ماده غذایی مصرف شده را ندارد در عین حال اگر در صورت کم کردن آن ماده غذایی، مشکلات مزبور کم تر نشده و بازهم مشاهده شد، باید آن را از برنامه غذایی حذف کرده و یا حداقل همراه با یک ماده غذایی دیگری که به هضم کمک می کند، مصرف شود تا هضم آسان تر شود.

به نتیجه هضم توجه شود

برای این که بتوان فهمید آیا عمل هضم صورت گرفته با نه، باید به نتیجه هضم که دفع فضولات هضم از طریق روده است، نگاه کرد.

۱- هضم طبیعی ودرست، غذای غیر منهضم در مدفوع به همراه ندارد. 

۲- ظاهر یک هضم خوب،تکه تکه، شل و آبکی نیست. قوام آن مثل قوام عسل خام است.

۳- مشاهده مرز در لایه های خارج شده نشان دهنده هضم بد است، قوام آن باید معتدل باشد که این علامت نشان دهنده دفع مواد زائد و شیرابه ها از بدن است.

۴- هضم خوب غذا با دفعی به صورت متسلسل، آرام،آرام و پیوسته همراه است اما وقتی تکه تکه و منقطع باشد نشان می دهد که هضم خوب نبوده و غذا در روده ها دچار مشکل شده است. ضمن اینکه، اگر تمام مدفوع به صورت ناگهانی از فرد خارج شود نشان دهنده ضعف کبد است.

۵- بوی دفع باید متناسب با بوی خوراکی های خورده شده باشد. یک هضم خوب، بوی ترش و تلخ ندارد، بوی عفن (عفونت) نمی دهد؛ بویی مطابق با غذاهای مصرف شده دارد.

۶- رنگ غذا در دفع هم مانند بو، باید دارای ویژگی هایی بوده و متناسب باغذاهای خورده شده باشد. اگر رنگ غذایی که خورده می شود رنگین نیست اما مدفوع رنگین، سبز یا سیاه دفع می شود نشان می دهد که روده و معده سرد بوده اند، اگر رنگ مدفوع روشن یا سفید باشد نشان می دهد که سده هایی در مجاری صفرایی این فرد وجود داشته و این فرد یا دچار مشکل هضمی است و یا در حال ابتلا به بیماری یرقان است. ازتمام این حالات ذکرشده می توان فهمید که غذای خورده شده جذب و دفع خوب داشته است یا خیر.

انتخاب غذا بر اساس سن و سال

یکی از مسایلی که لازم است به آن توجه شود، این است که نوع غذاهای افراد بر اساس سن و سال بسیارمتفاوت است. در واقع ، این امکان وجود ندارد که فرد در طول عمر خود تنها به یک نوع غذا اکتفا کند بلکه باید در طول عمرخود، از  غذاهای متناسب استفاده کند، هر چه سن افراد بالا تر می رود بهتر آن است که غذاهای سریع الهضم تر مصرف کنند.

افراد باید در انتخاب تغذیه خود، به طول عمر خود دقت کند. به عنوان مثال نوشیدن مایعات همراه با غذا فقط برای اطفال و کسانی که دارای معده گرم هستند جایز است و نوشیدن مایعات به خصوص مایعات سرد همراه با غذا که در هضم غذا خلل ایجاد می کند، برای افراد بالغ جایز نیست.

در طبخ غذا دقت کنید

غذاهایی که در دیگ زود پز یا مایکروفر پخته می شوند غذاهایی نیستند که به خوبی پخته شده باشند بلکه تنها متلاشی می شوند و ما به اشتباه فکر می کنیم که به خوبی پخته شده اند در حالیکه بدن برای هضم آن باید انرژی زیادی صرف کند. باید به غذا فرصت داد تا با حرارت متناسب و طبیعی پخته شده و در زمان هضم، باری از دوش معده و بدن برداشته شود.

رعایت عادات غذایی والدینمان ضروری است

غذاهای سنتی طراحی و طبخ شده درطوایف، شهرها و روستاهای مختلف، بر اساس نیاز و امکاناتی است که در دسترسشان بوده حتی بسیاری از غذاهای ترکیبی در میان آنها، هم خاصیت غذایی داشته و هم خاصیت دوایی دارند. به عنوان مثال مشاهده شده است که در جایی که اسهال شیوع زیادی داشته در غذا های طبخ شده شان، ترشی های قابضی مثل سماق و کشک استفاده می شود،چرا که این مواد علاوه بر غذا بودن، جلوی بیماری اسهال را نیز می گیرند.به همین دلیل نیز چنانچه عادات غذایی آبا و اجدادی مان مراعات شود، سلامتی افراد نیز تامین خواهد شد.یک نکته دیگر آن است که بایستی توجه شود که غذا را به چه دلیل می خوریم، اگر غذا برای ارضای امیال و شهوات خورده می شود، نباید توقع داشت که غذاهایمان به ما سلامتی ببخشد، اما اگر غذا برای حفظ سلامتی مصرف می شود، آن وقت بایستی موادی که برای ما سازگار هستند مصرف شوند. به عنوان نمونه باید بررسی شود که پدر و مادر مان به چه نوع مواد خوراکی حساسیت دارند و مانیز سعی کنیم که از خوردن و یا زیاده روی این مواد غذایی ناسازگار با بدن والدینمان خودداری کنیم. چرا که بیماری های پدر و مادر بر روی فرزندان اثر گذار هستند.