پریسا فتحنایی خبرنگار تجارت گردان، مدت یکسال است که ویروس کرونا در چین ظاهر شد و به سرعت جهان را در نوردید و تبدیل به پاندمی شد. در این مدت عرصه‌های مختلفی از زندگی انسانی تغییر کرد و شاید به جرأت بتوان گفت که هیچ انسانی در کره زمین نیست که این ویروس زندگی اش را تحت تأثیر قرار نداده باشد و هیچ عرصه‌ای از زندگی نیست که این ویروس آن را تغییر نداده باشد.

امروزه انسان‌ها مجبورند که با کرونا زندگی کنند و به حضور آن را تحمل کنند و بالاجبار در یک فضا با هم گذران کنند. کار چندانی از دست عموم مردم ساخته نیست جز اینکه بهداشت را رعایت کنند و توصیه‌های پزشکی را اجرا کنند. در خوش بینانه ترین وضعیت مجبوریم یک الی دو سال دیگر همین وضعیت را تحمل کنیم، حتی اگر واکسن‌های ساخته شده به دست عموم مردم در سراسر جهان برسد باز باید بهداشت را رعایت کنیم و مواظب این ویروس منحوس باشیم. یکی از مهمترین عرصه‌هایی که پاندمی کرونا آن را تحت تأثیر خود قرار داد، آموزش بود از سطح آموزش و پرورش تا آموزش عالی و همین طور برگزاری همایش‌ها و نشستهای علمی و ….
در بسیاری از کشورها مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده و دانش آموزان و دانشجویان، آموزش را از راه دور از طریق صدا و سیما و فضای مجازی به صورت آنلاین و آفلاین فرا می‌گیرند. دانشگاه‌ها هم کلاس‌ها را به صورت مجازی برگزار می‌کنند. مدتهاست که به جای شنیدن و خواندن کلماتی مانند کلاس درس و سمینار و …، کلاس آنلاین، دوره مجازی، وبینار و… را می‌شنویم و این وضعیت بشر تا یکی دو سال آینده است. راستی اگر فضای مجازی نبود، ما الان چه می‌کردیم؟!
در این میان عکس‌هایی از کلاسهای مجازی دانشگاه هاروارد هم مایه شگفتی و تعجب همگان شد و تفاوت دانشگاه‌ها قدری احساس شد. مطلوب‌ترین حالتی که می‌توان تصور کرد.

مهمترین دانشگاه تهران در بالاترین سطح کلاسهای آنلاین را به صورت مجازی برگزار می‌کند. بیشتر کشورها و دانشگاه‌هایی که دانشجویان خارجی را می‌پذیرند، به دانشجویان خودشان اجازه دادند که به کشورهای خودشان برگردند و در کلاسهای مجازی شرکت کنند. در این میان برخی از کشورهای فقیر و فاقد بسترهای لازم فضای مجازی هم به مشکلاتی برخوردند. در شهرها و مناطق حاشیه‌ای کشورهای مختلف این وضعیت به صورت مضاعف مشاهده شد و ….
به هر حال جهان که از دهه‌های قبل به دهکده جهانی تشبیه شده بود، با گسترش بسیار بالای ویروس کرونا بیشتر این مسئله را درک کرد که واقعاً در حد یک دهکده هست و اگر همین ویروس در سده‌های قبل ظاهر می‌شد به این سرعت به یک پاندمی تبدیل نمی‌شد. ارتباطات گسترده مردم در سراسر جهان آن را به پاندمی تبدیل کرد.
علاوه بر این، فضای مجازی از این توفیق اجباری برخوردار شد که سوار بر موج کرونا، خود را بیشتر به جهانیان بنمایاند و مشهور شود و …. فضای مجازی امروزه تنها راه فرار از خانه نشینی مردم در سراسر جهان، کمک به اقتصاد جهانی و بستری برای آموزش شد.
در کشور ما هم دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و … از این موقعیت به دست آمده نهایت استفاده را کردند تا از این فرصت بهتر و بیشتر استفاده کنند. می‌توان گفت امروزه هیچ گونه آموزش حضوری در کشور برگزار نمی‌شود و همه آموزش‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شود، حتی مراسم درگذشت ها به صورت غیرحضوری و در فضای مجازی برگزار می‌شود، اگرچه برخی از اندیشمندان داخلی این وضعیت را به نفع جهانی شدن و دسیسه‌ای برای استکبار جهانی و نظام سلطه می‌بینند تا از این وضعیت به نفع جهانی شدن و نظام استعماری خود استفاده کند، اما به هر حال بالاجبار در این فضا قرار گرفتیم و شاید با عادت کردن به این فضا، در دوران پساکرونا هم جدا شدن از این وضعیت برای ما به راحتی امکان پذیر نباشد.

دانشگاه شهید بهشتی مجموعه وبینارهایی را با عنوان کرونا وبینار بهشتی با حضور اساتید داخلی و خارجی برگزار کرد که از نظر کمی و کیفی آمار قابل ملاحظه‌ای بود.
در اوایل شیوع ویروس کرونا نوعی غافل گیری و سردرگمی در همه مدارس، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها وجود داشت اما امروزه حتی کوچک‌ترین مرکزهای آموزشی همه مراسم و برنامه‌های آموزشی خود را به صورت مجازی برگزار می‌کنند و مسلماً تا یکی دو سال آینده که به صورت جدی با این ویروس دست به گریبان هستیم، شاهد تحولات وسیعی در این عرصه خواهیم بود.
البته برگزاری همایش‌ها و سمینارها و کنفرانس‌ها در فضای مجازی از جهاتی دارای محسناتی است و وقت کمتری از اساتید و اندیشمندان جهانی گرفته است و وقتی که برای گرفتن ویزا و رفت و آمد و حضور فیزیکی صرف می‌کردند را دیگر نخواهند داشت، اما حضور در یک همایش بین المللی و مشاهده دانشگاه‌ها و شهرها و کشورهای مختلف هم دارای تأثیرات محسناتی بود که امروزه از آنها محروم شدند.
در ادامه این گزارش سری به مراکز علمی و پژوهشگاه‌ها می زنیم و از نزدیک روند برگزاری کلاسهای مجازی آنها را بررسی می‌کنیم.

تقریباً می‌توان گفت همه مراکز علمی و دانشگاه‌ها و پژوهشگاه کلاسهای آزاد و کلاسهای درسی و دانشگاهی و نشستهای علمی و همایش‌ها را به صورت مجازی برگزار می‌کنند، البته بعضی از مراکز زودتر از دیگر مؤسسات وارد این عرصه شدند. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از جمله پژوهشگاه‌هایی بودند که سریع‌تر از دیگر مراکز علمی و پژوهشی وارد این عرصه شدند و نشستهای مختلفی را به صورت وبیناری برگزار کردند.
قبل از گسترش کرونا نشستها و کلاسهای مختلفی در این پژوهشگاه‌ها برگزار می‌شد و با وقفه کوتاه، سریع عرصه فضای مجازی باز شد. مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران سالهاست که دوره‌های آزاد آموزش فلسفه و عرفان و منطق برگزار می‌کرد، برای اینکه این دوره‌ها قطع نشود، برگزاری مجازی این کلاس‌ها در دستور کار قرار گرفت.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و همچنین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نشستها و همایشهای مختلفی را در طول سال برگزار می‌کردند. بر حسب ضرورت پیش آمده آنها هم برنامه‌های مختلف حتی نشست خبری خود را در فضای مجازی برگزار کردند.

البته در این بین مراکز علمی‌ای بودند که مخالف فضای مجازی بودند و نگاه مثبتی به آن نداشتند، فرهنگستان علوم اسلامی قم از جمله این مراکز بودند.آیت الله سید محمدمهدی میرباقری در این باره گفته است: «در دوران کرونا، آموزش الکترونیک به یک آموزش گسترده تبدیل می‌شود و ما هم در همین مسیر قرار گرفته‌ایم. این پدیده ممکن است سرآغاز شکل‌گیری دانشکده‌های مجازیِ بین‌المللی و مدارس مجازیِ بین‌المللی بشود که به‌شدت فضای داخل کشورها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از جهتی، بستر حرکت به سمت برنامه‌ریزی بر محور اسناد بالادستی مانند سند ۲۰۳۰ و اسناد توسعه می‌شود و فضا را کاملاً در اختیار آنها قرار می‌دهد. امروز رقبای تمدنی ما یک گام بزرگ به سمت حکمرانی مجازی برمی‌دارند که تسلط خودشان در جهان را بیشتر کنند. ما هم باید یک گام بزرگ به سمت تمدن اسلامی برداریم و این یک رقابت بزرگ است .»(۱۳‌۹۹/۹/۶)

از اندیشمندانی که در فضای مجازی حضور فعالی داشتند، می‌توان به حجت الاسلام نجف لک‌زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اشاره کرد که سلسله سخنرانی‌هایی را با عنوان حکمرانی در قرآن برگزار کرد. همچنین حجت الاسلام حبیب الله بابایی در کانال تلگرامی به شرح نظریه‌های شهید مطهری پرداخت.
حضور فعال و گسترده حجت الاسلام خسروپناه در سخنرانی‌های مراکز، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف هم به طرز چشمگیری نمود داشت. این استاد حوزه و دانشگاه همانند دوران قبل کرونا، در فضای مجازی هم حضور فعالی داشت.

علاوه بر برگزاری نشستها و سخنرانی‌ها در فضای مجازی، برخی از اساتید از پیام رسانه‌ای داخلی و خارجی برای حضور در عرصه مجازی و رساندن پیام خود به دانشجویان و علاقه مندان استفاده می‌کنند که از فعال‌ترین آنها می‌توان به بیژن عبدالکریمی، عبدالحسن خسروپناه، سید جواد میری، حسن محدثی و… اشاره کرد، البته اساتیدی هستند که هنوز در این عرصه‌ها وارد نشده و وقت خود را صرف این کارها نمی‌کنند.
حجت الاسلام داود مهدوی زادگان هم از اساتید علوم سیاسی فعال‌ترین اندیشمند در پاسخ به شبهات مطرح شده از سوی دانشجویان و اساتید فعال در عرصه مجازی است که پاسخ‌های خود را در فضای مجازی و روزنامه فرهیختگان و… منتشر می‌کرد.