بهار فصل زایش و باروری است، در این فصل بیشتر دشت های کشور البته آنهایی که از دست تخریب انسان در امان مانده اند؛ به سفره های هزار رنگ تبدیل می شوند؛ گل های رنگارنگ و انواع گیاهان، زینت بخش آنها می شوند و تا چشم کار می کند زیبایی و عظمت خلقت است که جلوه نمایی می کند، البته در میان این همه زیبایی حتما دیده اید که عده ای سبد به دست در حال چیدن انواع گیاهان هستند، گیاهانی مانند کنگر، ریواس، پونه، کرفس کوهی و برخی گل‌های خودرو مانند لاله وحشی که با این کار قبل از به گُل نشستن و گرده افشانی عمرشان تمام می شود.
در واقع همین زیبایی بلای جانشان می شود در حالی که کارشناسان معتقدند باید به این گیاهان فرصت گلدهی و گرده افشانی داد تا منقرض نشوند اگر با همین روال کنونی ادامه دهیم، تا چند سال آینده انبوهی از گیاهان خود را برای همیشه از دست خواهیم داد.
اما گویی برداشت این گیاهان که به گیاهان کوهی در میان مردم رواج یافته، به عادت تبدیل شده است چون با آغاز بهار در بازارچه های مختلفی از کشور از جمله بازار تجریش تهران انواع گیاهان کوهی به چشم می خورد که هر فروشنده ای مانند یک کارشناس نسبت به فواید آن گیاه داد سخن سر می دهد در حالی که مصرف همین گیاهان هم اصول خود را دارد.
در ایران حدود هشت هزار گونه گیاهی وجود دارد که حداقل دو برابر گونه های گیاهی موجود در قاره اروپا است اما این فراوانی باعث نمی شود که لجام گسیخته به جان آن بیفتیم و به محض سر برآوردن از خاک آن را قلع و قمع کنیم و مجال زندگی کردن حتی کوتاه را به آن ندهیم، حداقل بگذاریم گیاه گل دهد تا برای نسل های آینده هم حفظ شود.
اما تب مصرف گیاهان دارویی به حدی در کشور بالا گرفته که همه نوع گیاه را با هم دم می کنند و می خورند، حتی امروزه که کشور درگیر ویروس کرونا است باز هم عده ای سودجو وارد میدان شده و اقدام به تبلیغ برای برخی گیاهان می کنند که می تواند مانع بیماری کرونا شود که بطور قطع جای تامل دارد.
وقتی تقاضا بالا می رود عرضه هم افزایش می یابد و این مساله موجب یورش به دشت های کشور و چیدن گیاهانی می شود آنهم گیاهانی که هنوز نرسیده اند و به گل ننشسته اند، در این میان حتی هستند گیاهانی که نه تنها خاصیت دارویی ندارند بلکه مضر هم هستند اما افراد تحت تاثیر تبلیغات نادرست بدون تفکر آنها را مصرف می کنند.
البته این گیاهان فقط به طور مستقیم به دست انسان قلع و قمع نمی شوند بلکه ورود بیش از حد دام به مراتع هم مزید بر علت است، دشت های کشور از لحاظ گونه های گیاهی بسیار غنی است و تنوع بالایی دارد به عنوان مثال در شمال کشور نزدیک به ۱۲۰ گونه درختی وجود دارد که هر کدام برای خود محصولاتی دارند که از آنها برداشت می شود اعم از میوه یا برگ یا بخش‌های دیگر که مورد بهره برداری قرار می‌گیرند حال اگر فرصت رشد به آنها داده نشود بطور قطع سال به سال از حجم آنها کاسته می شود.
یا زمانی که دامدار در فصل بهار دام را برای چرا به دشت می برد؛ آن زمان تازه گیاه سر از خاک بیرون آورده و بسیار تازه و شکننده است و حیوان هم گیاه را از انتهای ساقه می خورد و گاهی از ریشه در می آورد بنابراین دیگر گیاهی نمی ماند تا برای سال آینده رشد کند و به مرور از انبوه گیاهان در دشت و مراتع کم خواهد شد.
این مساله موجب لخت شدن زمین می شود که عواقب خود را به همراه را دارد، مثلا در چند سال اخیر بروز سیلاب زیاد شده است که کارشناسان یکی از دلایل آن را از بین رفتن پوشش گیاهی در بالادست می دانند، چون گیاهان به نوعی موجب جذب شدن آب در خاک می شوند و این مساله موجب می شود تا جلوی جاری شدن آب و سیلابی شدن گرفته شود.
زمانی که پوشش گیاهی از بین می رود علاوه بر اینکه فرسایش خاک چند برابر می شود، خاک حاصلخیزی خود را هم از دست می دهد، از سوی دیگر با جاری شدن سیل و غلطیدن خاک به سمت پایین دست، سدهایی که برای احداث آنها میلیاردها دلار هزینه شده زودتر از زمان تعیین شده با گل و لای پر می شوند چون همه خاک هایی که با سیل جاری می شوند در نهایت به سدهای پایین دست می ریزند.
یعنی اگر قرار بود عمر سدی مثلا ۴۰ سال باشد بعد از ۲۰ سال عمر مفید خود را از دست می دهد، حتی اگر لایروبی هم صورت گیرد بعد از مدتی قدرت لایروبی آن سد از بین می رود.
از سوی دیگر می دانیم که زندگی حیوانات زیادی به گیاه وابسته است، انواع سم داران مانند کل و بز، قوچ و میش و آهو که غذای اصلی گربه سانان هستند از گیاهان تغذیه می‌کنند بنابراین اگر برای این حیوانات که طعمه اصلی گوشتخواران هستند گیاه به اندازه کافی نباشد آنها برای تهیه غذا ناچار به مهاجرت می شوند و این مساله مانند حلقه های زنجیر حیات حیوانات را تحت تاثیر قرار می دهد.
حتی می تواند به اقتصاد زندگی انسان هم ضربه وارد کند، مثلا صنعت زنبور داری که انسان های زیادی به آن مشغول هستند وابسته به گیاه است بنابراین اگر تراکم گیاهان در یک منطقه از بین برود زنبورها سرگردان می شوند و آن منطقه حتی از لحاظ گرده افشانی هم دچار چالش می شود بنابراین نابودی گیاهان برابر با نابودی حیات وحش است.
محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو معتقد است می توان با کارهای آموزشی و آگاهی رسانی مانع این کار شد و فرصت رشد و گلدهی به گیاهان داد.
وی به تجربه موفقی در این زمینه اشاره کرد و گفت: تجربه مثبتی در پشندگان واقع در استان اصفهان در منطقه فریدونشهر داریم، مردم آن منطقه کرفس کوهی آنجا را به وفور برداشت می‌کردند که این مساله موجب شده بود که نسل این گیاه با انقراض مواجه شود، از این رو با اهالی آن منطقه صحبت کردیم که حداقل اجازه دهند گیاه گل بدهد و بذرهایشان به زمین بریزد تا امکان زادآوری آن سلب نشود و بعد برداشت کنند که با این کار هم درآمد بیشتری خواهند داشت هم پوشش گیاهی منطقه حفظ خواهد شد و هم اینکه فرسایش خاک کمتر می شود.
در این میان نقش مردم هم بسیار حایز اهمیت است به این صورت که این گیاهان که معمولا کرفس کوهی، اسطخودوس، پونه، کنگر و ریواس هستند را نخرند، وقتی تقاضا کم شود عرضه هم کاهش می یابد و به این مساله به گیاه فرصت می دهد تا رشد کند.
۹۰۱۴
