به گزارش خبرنگار مهر، روز گذشته رهبر انقلاب در جمع کارگزاران نظام به مسأله اقتصاد بدون نفت اشاره کردند و فرمودند: مسأله رشدِ اقتصادیِ بدونِ نفت خیلی مهم و بلند مدت است. مثل این کشورهایی که نفت ندارند، رشد اقتصادی هم دارند، پیشرفت اقتصادی هم دارند، کم هم نیستند.

ایشان افزودند: این مادّه‌ی مخدّر نفت از صد سال پیش تا حالا متأسّفانه ما را معتاد کرده؛ یعنی واقعاً یک اعتیاد بسیار سختی است. این البتّه در کوتاه‌مدّت ممکن نیست و در بلندمدّت محقّق می‌شود، و کار امروز و فردا و کار یک دولت هم نیست؛ یعنی اگر دولت‌ها همّت کنند، ممکن است مثلاً در طولِ دو دولتِ هشت‌ساله این کار تحقّق پیدا کند.

موضوع اقتصاد بدون نفت از جمله موضوعات پرتکرار رهبر انقلاب طی سه دهه اخیر است، موضوعی که با کلیدواژه‌های مختلفی بیان شده است. به طور تقریبی می‌توان گفت سخنرانی اقتصادی نبوده که رهبر انقلاب از این موضوع یاد نکرده است. در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌شود؛

بستن در چاه‌های نفت؛ آرزویی به قدمت سه دهه

اولین و یکی از ماندگارترین سخنرانی‌های ایشان درباره این موضوع مربوط به سال ۷۳ است که فرمودند: «آرزوی واقعی من- که البته ممکن است به این زودی‌ها قابل تحقق نباشد- این است که ما در چاه‌های نفت را ببندیم و اقتصاد خود را بر اساس کالاها و محصولات غیرنفتی بنیاد نهیم. یعنی فرض کنیم این کشور، کالایی به نام نفت ندارد.» این سخنرانی پس از ایراد هم بارها مورد ارجاع رهبر انقلاب قرار گرفت.

سرمایه‌ای که مایه دردسر است!

متاسّفانه، امروز در دنیا نفت به سیاست‌های بین‌المللی، کمپانی‌ها و غارتگران بزرگ و جهان‌خواران و مستکبران وابسته است. در حقیقت، نفت در مشت آن‌هاست. هرگاه بخواهند، قیمتش را پایین می‌آورند، تولید را کم یا زیاد دور می‌کنند، یکی را از دور خارج یا وارد دورْ می‌کنند! نفت مال ماست؛ اما سیاستش در دست دیگران است! چنین سرمایه‌ای مایه‌ی دردسر است.

وابستگی به نفت؛ میراث شوم صد ساله

ایشان با اشاره به اینکه کاهش وابستگی به نفت یکی دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتی است، افزود: این وابستگی، میراث شوم صد ساله‌ی ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیت‌های اقتصادیِ درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگترین حرکت مهم را در زمینه‌ی اقتصاد انجام داده‌ایم.

اقتصاد نفتی در مقابل اقتصاد مبتنی بر دانش

در دیدار سال ۸۵ با دانشجویان فرمودند: آن روزی که ما بتوانیم درآمد کشور را از راه دانش‌مان به‌دست بیاوریم و در چاه‌های نفت را پلمب کنیم، آن روز برای ما روز خوبی است. امروز ما داریم از ذخایرمان می‌خوریم. بیشتر بودجه‌ی کشور از نفت است. نفت ذخیره‌ی ماست. گنجینه‌مان را داریم تخلیه می‌کنیم؛ از روی ناچاری. باید روزی برسد که این ملت بتواند از دانش خود ثروت تولید کند. آن وقت خود آن ثروت به پیشرفت دانش کمک خواهد کرد.

از شنیدن آمارهای افزایش صادرات نفت خوشحال نمی‌شوم

ایشان با بیان اینکه استفاده دیگر دولت‌ها از نفت ما بیشتر از خودمان است، افزودند: این چه معامله‌ی پُرخسرانی است. خب یک جاهایی ما مجبوریم البتّه نفت را تولید کنیم، چاره‌ای نداریم امّا من واقعاً از ته دل خوشحال نمی‌شوم آن‌وقتی که ما آمارِ افزایش صادرات و افزایش تولید را [می‌شنویم‌]؛ همیشه به این فکر می‌کنم که ما باید جایگزین برای این پیدا بکنیم.

بچه پولدار ملی!

در اقتصادی که متکی به منابع زیرزمینی است، وقتی قرار شد که این ذخیره‌ی تاریخی را مدام خام‌فروشی کنیم، به حالت «بچه‌پولداری ملی» – مثل بچه‌پولدارها که قدر پول را نمی‌دانند، هر جور دستشان بیاید خرج می‌کنند – کشور را بخواهیم اداره کنیم، آنجا نه نخبه شناسایی می‌شود، نه به نخبه احساس احتیاج می‌شود، نه نخبه می‌تواند نقش ایفا کند.

ابراز قدرت در صحنه سیاست بین‌المللی

به وسیله قدرت نفت، ملت ایران می‌تواند در صحنه سیاست بین‌المللی، ابراز قدرت کند. یک وقت اعلان کند که من می‌خواهم نفتم را ۶ ماه نفروشم! همه دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ همه سیاست‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یا بگوید می‌خواهم این قدر کم کنم، یا این قدر زیاد کنم!

تأکید بر ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه‌ها

روی دیگر سکه عدم خام فروشی، تکمیل زنجیره ارزش و ایجاد ارزش افزوده از طریق ایجاد پالایشگاه و پتروپالایشگاه است که این موضوع هم مکرراً توسط رهبری تأکید شده است. به طور مثال پس از ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، این طرح بارها مورد تمجید رهبری قرار گرفت و ایشان آن را باعث خنثی سازی تحریم‌ها عنوان کردند.

پس از تصویب قانون پتروپالایشگاه ها در سال ۹۸ توسط مجلس که موجب تسهیل تأمین مالی این طرح‌ها می‌شد، رهبری سه بار بر اجرای این قانون تأکید کردند و آخرین بار در دیدار با فعالان اقتصادی در سال گذشته فرمودند: در ذیل صنعت نفت، این صنایع پایین‌دستی انبوهی که وجود دارد که یک نمونه‌اش همین پتروپالایشگاه‌ها است که قانونش هم در مجلس در سال ۹۸ تصویب شد و به دولت وقت هم ابلاغ شد؛ منتها متأسّفانه دنبال‌گیری نشده، باید دنبال‌گیری بشود.

چرا دوری از خام فروشی مهم است؟

دلایل مختلفی در اینکه چرا اینقدر اقتصاد مبتنی بر نفت می‌تواند خسران به همراه داشته باشد و تأکیدات رهبری بر این موضوع مؤثر است.

اولین دلیل که تأثیر آن در سال‌های گذشته هم مشهود بوده است تأثیر پذیری درآمدهای نفتی از صادرات نفت بوده است. به طور مثال در سال ۹۹ که اوج فشار تحریمی در سال‌های اخیر بود، درآمد نفتی با ۱.۲ میلیارد به کمترین میزان در نیم قرن اخیر رسید، تورم به شدت افزایش یافت و سفره معیشت مردم تنگ‌تر از قبل شد. با این حال در همان سال ۹۹، درآمدهای ناشی از صادرات فراورده‌های نفتی و به خصوص بنزین با ۳ میلیارد دلار رکورد زد که نشان‌دهنده عدم تأثیر پذیری صادرات فرآورده از تحریم‌ها است.

همچنین دور شدن از پیشرفت در علم و صنعت و عدم نیاز به خودکفایی، عدم شفافیت که موجب کاهش کارآمدی می‌شود و ترویج فرهنگ مصرفی غلطِ غربی و عدم استفاده از درآمد نفت برای ساخت زیربناها از دیگر معایب و مصائب وابسته شدن اقتصاد کشور به نفت است.

در مجموع تغییر مسیر اقتصاد از اقتصاد نفتی که اقتصاد دانش‌بنیان را باید یک چرخش تاریخی در اقتصاد دانست که عوائد آن قطعاً فقط اقتصادی نخواهد بود، بلکه تأثیر خود را بر سیاست، فرهنگ، علم و دانش هم خواهد گذاشت.