به گزارش خبرنگار ایبِنا؛ اوایل اردیبهشت امسال بود که دولت از ایده حذف چهار صفر رونمایی کرد. خبری که بعد از سال‌ها مسکوت ماندن، بار دیگر بحث‌های مربوط به ارزش پول ملی و مناسبات اقتصادی در رابطه با آن را به سرتیتر رسانه‌های اقتصادی بازگرداند. در همان زمان،  علی ربیعی سخنگوی دولت در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: «فردا در مجلس، برای اصلاح چهار صفر از پول ملی بحث می‌شود. مردم به تومان صحبت و مراکز رسمی به ریال ثبت می‌کنند. حتی تومان می‌نویسیم و تومن می‌گوییم. حذف چهار صفر یک کار لازم برای ساده کردن روابط مالی است.»
اما از همان روز تاکنون، این بحث کماکان ادامه داشت و موافقان و مخالفان خود را پیدا کرد. نکته اصلی دیدگاه مخالفان حول دو موضوع بود. یک اینکه حذف صفر از واحد پولی هزینه‌بر خواهد بود و در نگاه دوم، اینکه این اقدام بدون در نظر گرفتن سایر ابعاد اقتصادی و اصلاح ساختاری نتیجه‌ای جز تشدید تورم به خاطر گرد شدن اعداد رو به بالا نخواهد داشت. اما برخی می‌گویند حذف صفرها از پول ملی می‌تواند تا حدودی بار روانی ناشی از لمس تورم را کاهش دهد و باید سعی کنیم در اقتصاد به سمت انضباط مالی و پولی برویم. اما راهکار چیست؟ در ادامه با مروری بر بحث‌های مطرح شده دیدگاه مخالفان و موافقان این موضوع را می‌آوریم و در پایان درباره این راهکار سخن خواهیم گفت که آیا درگاه‌های پرداخت آنلاین می‌توانند راهگشای این موضوع باشند و حذف صفر از واحد پولی را تسهیل بخشند یا خیر.
مخالفان چه می‌گویند؟
مجیدرضا حریری معتقد است: «مساله کشور ما افزایش رشد نقدینگی نسبت به تولید است و با پاک کردن صفرها راهی به جایی نمی رسد». نایب رئیس اتاق ایران و چین تورم را عاملی می‌داند که باید در ابتدا مورد توجه قرار بگیرد. چرا که تورم زمینه ساز اصلی همه این بحث ها است. به عقیده او «وقتی موتور ماشین جوش می‌آورد نباید آمپر را تعویض کرد تا معلوم نشود که ماشین چه زمانی جوش آورده است. مساله حذف صفر نیز درست مثل حذف آمپر از اتومبیل است» .
فرشاد مومنی، استاد دانشگاه علامه هم در همایشی گفته است: ویژگی مشترک ماجرای حذف صفر از پول ملی در تمام تجربه‌های موفق این است که یک اقدام پسینی و نمادین است یعنی به خودی خود فاقد اعتبار و ارزش است.
علی دینی ترکمانی، جامعه‌شناس اقتصادی هم می‌گوید «با انجام این کار در انجام عملیات مالی به جای رقم‌های درشت با ارقام کوچکتری سروکار داریم و همچنین اسکناس‌ها نیز در حجم کمتری حمل می‌شوند.» همچنین «با حذف چهار صفر از پول ملی، واحد پولی نیز از ریال به تومان تغییر خواهد کرد، اما این عمل در قدرت خرید مردم تغییری ایجاد نمی‌کند و آن را افزایش نمی‌دهد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی با تاکید بر اینکه حذف چهار صفر از پول ملی باید در کنار اقدامات دیگر انجام شود، تا اثرگذاری خود را به همراه داشته باشد، گفته است: «می‌بایست سیاست‌های انقباضی در زمینه پولی دنبال شود و از سویی انضباط مالی نیز باید در دستور کار دولت قرار بگیرد، تا در کنار کنترل تورم، حذف چهار صفر از پول ملی بتواند کارکردهای خود را حفظ کند.»
موافقان چه می‌گویند؟
طهماسب مظاهری، رییس کل اسبق بانک مرکزی با بیان اینکه ریال، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ عملی دیگر معنای اولیه خود را از دست داده است، گفته است : «حذف چهار صفر از پول ملی اقدامی ضروری و الزامی است. نسبت تورمی که در چند سال اخیر داشتیم به حدی است که اگر بیاییم و چهار تا صفر را حذف کنیم پولمان نسبت به هم قدرت خرید داخل کشور و هم نسبت به ارزش مبادلاتی پول های دیگر دنیا معنا پیدا می کند.»
محمود بهمنی، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به تأثیر حذف صفر از پول ملی بر تورم نیز گفته است: «نرخ تورم هیچ‌گاه متأثر از «کمیت واحد پولی» تغییر نمی‌کند بلکه حجم پول در تورم تأثیرگذار است؛ به‌عنوان مثال به جای چاپ ۱۰۰ اسکناس ۱۰۰ تومانی، یک اسکناس ۱۰ هزار تومانی چاپ می‌شود که با احتساب هزینه تمام‌شده ۳۰۰ تومانی به ازای هر اسکناس ۱۰۰ تومانی، با چاپ هر اسکناس ۱۰ هزار تومانی، ۳۰ هزار تومان در هزینه صرفه‌جویی می‌شود.»
به عقیده رئیس کل اسبق بانک مرکزی، این طرح هیچ تاثیری در کاهش درآمدها ندارد بلکه حجم مبادلات را روان و تسهیل می‌کند و ما دیگر دارای یک واحد پولی می‌شویم.
 در بین اصولگرایان نیز، غلامرضا مصباحی مقدم عضو سابق کمیسیون اقتصادی به ضرورت حذف صفرها از پول ملی اشاره کرده و گفته است «پول ملی باید با پول کشورهای دیگر به ‌خصوص کشورهایی که از نظر اقتصادی وضعیت مثبتی دارند، تناسب داشته باشد. پول ایران باید یک نسبت قابل قبولی با یورو، ریال عربستان، لیر ترکیه و درهم امارات داشته باشد. معنای این کار این است که واحد پولی ما که تومان خواهد شد معادل یک یورو می‌شود و اگر بخواهد این اتفاق باید سه صفر از واحد پولی حذف شود».
با این حال، آبان امسال، همزمان با کمرنگ شدن صفرهای روی اسکناس‌های ۱۰ هزارتومانی و ایران‌چک ۱۰۰ هزارتومانی چاپ جدید بانک مرکزی، بسیاری از کارشناسان این اقدام را مثبت ارزیابی کردند و آن را در راستای شکل‌دهی به اسکناس‌های بین نسلی عنوان کردند. سرانجام، مهدی طغیانی، سخنگو کمیسیون اقتصادی مجلس درباره این اقدام گفته «حذف ۴ صفر از پول ملی هزینه بر نیست»، این نماینده مجلس البته یادآور شده بود که تنها ٣ درصد از پول ما در کشور به صورت اسکناس بوده و ٩٧ درصد باقی به صورت الکترونیکی نقل و انتقال می‌شود.
اما تاکتیک حذف صفر از کجا آمد؟
بعد از جنگ جهانی دوم، دوران تازه‌ای از حذف صفر از پول کشورها آغاز شد و کشورهای بیشتری در مقاطع مختلف به سراغ این سیاست رفتند. در موردی بسیار عجیب مجارستان که بعد از جنگ جهانی با ابرتورمی کم‌سابقه روبه‌رو بود، ۲۹ صفر از پول خود حذف کرد و با حذف این ۲۹ صفر، یک واحد پولی جدید به نام «فورینت»، تبدیل به پول رسمی این کشور شد.
به این ترتیب، از سال ۱۹۶۰ تاکنون، در ۷۱ مورد دولت های در حال توسعه، مجبور به حذف چندین صفر از پول ملی خود شده‌اند. طی این مدت ۱۹ کشور یک بار اقدام به حذف صفر کرده و ۱۰ کشور نیز ۲ بار این سیاست را اجرا کرده‌اند. آرژانتین، یوگسلاویِ سابق و برزیل نیز هر کدام به ترتیب با ۴، ۵ و ۶ بار اجرای سیاست حذف صفر، رکوردی ماندگار برجای گذاشتند.
با وجود اینکه تاکنون کشورهای زیادی اقدام به حذف صفر از واحد پول ملی خود کرده‌اند اما شاید نزدیکترین تجربه به کشور ما را ترکیه داشته باشد. تجربه ترکیه که یک کشور اروپایی با بستری جهان سومی است اینگونه رقم خورد که به یکباره ۶ صفر از پول‌ این کشور در سال ۲۰۰۵ میلادی حذف شد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه ۸۰ میلادی آغاز شد و با شتاب به پیش رفت. نهایتا در ژانویه ۲۰۰۵ با حذف ۶ صفر از پول ملی، لیر جدید جایگزین لیر قدیم شد.
از سوی دیگر، بد نیست بدانیم هلند نیز در برهه‌ای از تاریخ خود که دچار بیماری هلندی یا وابستگی اقتصادی کشور به درآمد غیر منتظره از محل استخراج منابع طبیعی(گاز)، اقتصاد هلند را با تورمی پیش بینی نشده‌ روبرو کرد که با اجرای سیاست‌های منسجم در کنار حذف چند صفر از پول ملی توانست تجربه موفقی در این زمینه داشته باشد. وقتی در دهه ۶۰ میلادی تورم این کشور از مرز ۱۰۰ درصد گذشت، بلافاصله دولت با اعمال سیاست شدید انقباضی در دیپلماسی پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به همراه آن چهار صفر از اسکناس‌های این کشور حذف شد.
در مجموع، اگرچه موضوع حذف صفر از پول ملی، در سال ۷۲ در دستور کار اداره بررسی های اقتصادی بانک مرکزی قرار گرفت اما برخی مسئولان با این اقدام موافق نبودند و بررسی های لازم متوقف شد. حالا در دو دهه بعد، اقدام بانک مرکزی در انجام این ابتکار که اسکناس های با صفر کمرنگ منتشر کرده حائز اهمیت است چرا که در صورت عملیاتی شدن کامل حذف صفرها، ‌ هزینه چاپ اسکناس نخواهیم داشت و مردم نیز به مرور با نبود صفرها عادت خواهند کرد و می توان گفت از این طریق یک آموزش نیز برای مردم آغاز شده است.
در مجموع، سیاست حذف صفر در مواردی موفق بوده که با سیاست‌های توسعه‌ای مناسب و کنترل نقدینگی توأم شده است. باید دید در ایران، چه نتیجه‌ای از حذف ۴ صفر از پول ملی و تبدیل تومان به پول رسمی کشور رقم می‌خورد.
پرداخت آنلاین راهی برای تسهیل حذف صفر
با وجود آرای متفاوتی که در این رابطه وجود دارد، با رونمایی بانک مرکزی از اسکناس‌های جدید به نظر می‌رسد که این بار عزم دولت برای حذف صفرها جدی است.

بدین ترتیب، به عقیده نگارنده، نظر به این که امروزه درصد بالایی از تراکنش‌های مالی به صورت الکترونیکی و اینترنتی انجام می‌شود، بسیاری به این موضوع خوشبین اند که استفاده از نرم افزارهای پرداخت آنلاین در مبادلات اقتصادی بتواند هزینه‌های مربوط به چاپ، حمل و نگهداری اسکناس و مسکوکات را کاهش دهد. در این صورت سیاست حذف صفر از واحد پول ملی می‌تواند با کمک نرم افزارهای پرداخت سرعت بیشتری بگیرد و تبعات کمتری به دنبال داشته باشد.

همان طور هم که به تازگی رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرده است «بانک مرکزی به منظور ایجاد تسهیل در پرداخت‌های الکترونیکی، بزودی از پروژه استفاده از موبایل برای انجام تراکنش‌های خرید در فروشگاه‌ها و لذا حذف تدریجی استفاده از فیزیک کارت خرید را رونمایی می‌کند». حالا باید دید درگاه‌های پرداخت آنلاین چه‌قدر می‌توانند به پروسه یکسان‌سازی واحد پولی و حذف چهار صفر از آن کمک کنند. امری که علاوه بر کنترل تراکنش‌های مالی و افزایش شفافیت اقتصادی کشور، می‌تواند مقدمه‌ای بر اصلاح ساختار اقتصادی و یک جهش روانی در جامعه برای رونق تولید و پاسداشت پول ملی باشد.