ایام و ماه‌های خاص در فرهنگ شیعی با توجه به اعتقاد مردم جامعه همواره از پتانسیل بسیاری برای تولید آثار تلویزیونی و سینمایی برخوردارند. کارنامه سریال‌های مناسبتی و میزان رضایتی که از مردم به دست آورده‌اند، بیانگر این اتفاق است. بدون شک محرم و واقعه عاشورا از مهم‌ترین مناسبت‌های مذهبی کشور است؛ واقعه‌ای که می‌توان گفت تأثیر بسزایی در فرهنگ این مرز و بوم داشته و به همین دلیل در تلویزیون هم برنامه‌های خاصی برای این ایام در نظر گرفته می‌شود.

وقتی قدر بار دراماتیک ایام محرم را نمی‌دانند

فیلم «روز واقعه»، سریال‌های «مختارنامه»، «معصومیت از دست رفته»، «شب دهم»، «سفر سبز» و … آثار ماندگار سینما و تلویزیونی است که قدر بار دراماتیک این ایام را دانسته‌اند. اما این مسئله وقتی به نقطه ضعف تبدیل می‌شود که دیگر اهمیت این ایام برای سازندگان و سازمان صدا و سیما فراموش می‌شود  و در کنار تکرار مجموعه‌های موفق مذکور، به ساخت آثار متوسط که به‌نوعی به رفع تکلیف هم شبیه شده‌اند، روی می‌آورند.

شب دهم ساخته حسن فتحی یکی از این آثار موفق و تکراری است که ۱۸سال قبل ساخته شده است. این اثر با وجود بازپخش چندباره‌اش، هنوز مخاطب دارد و همین دلیلی برای پخش آن از شبکه افق محسوب می‌شود.  

بهانه کمبود بودجه، دلیل فرافکنی مسئولان

جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون درباره عواملی که باعث خلأ مجموعه‌های موفق مناسبتی در این ایام شده است، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: مغفول بزرگ تلویزیون، پس از کاستی‌ها، بحران‌ها و مشکلات بخش‌های مختلف آن، بی‌توجهی و کم‌اعتنایی به تولید برنامه‌ها، فیلم‌ها و سریال‌های مناسبتی است. در این میان، ماه محرم با توجه به ویژگی‌ها، مختصات و مؤلفه‌های عاشورایی‌اش، منبع عظیمی از سوژه‌های متعدد و مختلف برای ساخت انواع سریال‌های فرهنگی، ملی و دینی است. اما بهانه‌های مختلف از جمله بهانه کمبود بودجه و طرح مکرر آن از سوی مدیران تلویزیون، سبب شده تا به‌نوعی در این عرصه، تلویزیون فرافکنی کند و مشکلات و نابلدی‌ها را به گردن کمبود بودجه بیندازد.

درآمد تلویزیون چند برابر شده

«بودجه تلویزیون در سال جاری از سوی دولت سه برابر و درآمد آگهی‌های تلویزیون چند برابر شده است. همچنین با وجود اسپانسرها، سرمایه‌های میلیونی وارد صداوسیما شده است. مجموعه‌ای از این عوامل نشان می‌دهد که اوضاع مالی تلویزیون نباید بد باشد؛ مگر آنکه بودجه تلویزیون در جایی که باید، صرف نشود. از طرف دیگر، ما شاهد تولید انواع سریال‌های ضعیف و متوسط در طول سال هستیم.»

تکرار، باعث دلزدگی می‌شود

وی با اعلام اینکه مشکل اساسی تلویزیون بودجه نیست، بیان کرد: اگر واقعاً این رسانه مشکل مالی دارد، چرا به‌جای این همه سریال ضعیف و متوسط، دو سریال فاخر، ملی و آیینی تولید نمی‌کند؟ پس مشکل اصلی به بودجه برنمی‌گردد، بلکه مدیریت غیرتخصصی تلویزیون، راکد و منزوی ماندن برنامه‌سازان داخلی و توجه افراطی به کپی‌سازی از برنامه‌های خارجی و طرد تلویزیون از سوی هنرمندان واقعی و سپردن کار تولید سریال‌ها به دوستان، اقوام و گروه‌هایی که خودی هستند سبب شده تا تلویزیون نتواند در جهت پاسخگویی مناسب فرهنگی به جامعه عمل کند. به همین دلیل است که ما در ماه محرم شاهد تولید نو، خلاقانه، بامحتوا و مضامین مناسب نیستیم. علاوه بر اینکه تلویزیون در این زمینه فعال نیست، همین فعال نبودن سبب دلزدگی و گریزانی مخاطب می‌شود و با پخش هزارمین بار سریال‌های موفق سال‌های دور باعث دلزدگی بیشتر مخاطبان شده است؛ یعنی آن دلیلی که باعث شده رسانه ملی دچار ریزش فراوان مخاطب شود، همین مسئله تکرار مکررات، نداشتن نوآوری و استفاده بهینه نکردن از سرمایه و امکانات است.

می‌شود دو تا سه سریال شب دهم ساخت

این منتقد در پاسخ به این پرسش که چه عواملی باعث ماندگاری مجموعه‌ای مانند شب دهم شده و با وجود باز پخشش همواره محبوب و پربیننده است، افزود: در تلویزیون همیشه شاهد پخش سریال‌های تکراری هستیم  که در اوضاع برهوتی سریال‌های مناسبتی، مردم به ناچار و برای وقت گذارانی به تماشای آنها می‌نشینند. سریال شب دهم حسن فتحی از این دست سریال‌هاست. این اثر گرچه در مقطعی به برخی از مسائل فرهنگی جامعه توجه کرده، اما چون موضوعِ محوری آن جدا از مسائل اجتماعی و عاشقانه آن، در کالبد قصه عاشورا و تعزیه تعریف شده، توانسته با توجه به کارگردانی خوب، بازی‌های قوی، فضاسازی‌های مناسب و فیلم‌نامه حرفه‌ای، نظر مساعد مخاطبان را با خود همراه کند. تلویزیون دست کم می‌تواند در همین مسیر و با استفاده درست از امکانات و تسهیلات و از همه مهم‌تر، بودجه، دو تا سه سریال شب دهم از این جنس و حتی کامل‌تر تولید کند.

بحران نتیجه نابلدی‌هاست

آذین در پایان افزود: وقتی این اقدام صورت نمی‌گیرد، نمی‌توان آن را با فرافکنی پذیرفت و تقصیر را به گردن دیگران انداخت. اگر کاستی و بحرانی در تلویزیون وجود دارد که مطمئناً هم هست، نتیجه ندانم‌کاری‌ها و کژروی کسانی است که در بخش‌های مختلف تلویزیون حضور  دارند. در غیر این صورت می‌شود با توجه به همه این امکانات و افق فرهنگ‌سازی در جامعه و با توجه به نیازهای مخاطب و فرهنگ مردم، آثار خوب و درخوری ساخت.