کاتالیست‌ها شتاب‌دهنده واکنش‌های شیمیایی در صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی و همچنین قلب تپنده واحدهای احیاء مستقیم در صنایع فولادی به شمار می‌روند و شرکت گسترش فناوری خوارزمی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه است که سبب خودکفایی کشور در این بخش و جلوگیری از خروج حجم قابل توجهی ارز از کشور شده است. در یک اقدام تحولی، اخیراً بزرگ‌ترین واحد تولید هیدروژن پالایشگاهی کشور با کاتالیست‌های شرکت گسترش فناوری خوارزمی به بهره‌برداری رسیده است. درخصوص عملکرد این شرکت و تجربه تولید کاتالیست‌های واحد عظیم تولید هیدروژن پالایشگاه آبادان، پترومتالز به گفت‌وگو با جناب آقای مهندس فرزانه مجری طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه آبادان در شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران پرداخته که متن کامل آن در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

اگر مقدور است به‌‌صورت اجمالی درخصوص پروژه احداث واحد تولید هیدروژن ۲ پالایشگاه آبادان توضیح دهید؟

همچنانکه استحضار دارید صنعت تولید و خالص‌سازی هیدروژن یکی از صنایع مادر و پایه در کشورهای صنعتی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت که میزان تولید و مصرف هیدروژن شاخص مناسبی برای سنجش توسعه‌یافتگی در جوامع صنعتی محسوب می‌شود. هیدروژن با درجات خلوص مختلف در صنایع شیمیایی، فلزی و نفت و گاز و پتروشیمی استفاده می‌شود. در صنعت پالایش نفت و به ویژه در بخش ارتقاء کیفیت محصولات تقریباً تمام فرآیندها در حضور هیدروژن انجام می‌شود و لذا تولید و تخلیص هیدروژن نقش اساسی در استمرار کار پالایشگاه‌های نفت دارد. بر همین اساس، پروژه واحد تولید هیدروژن ۲ در پالایشگاه آبان انجام شد.

فرآیند انتخاب تولیدکننده کاتالیست برای این پروژه مهم با یکی از مدرن‌ترین طراحی‌های روز جهان و اعتماد یک شرکت کاتالیست‌ساز داخلی چگونه انجام شد؟

چنانچه عرض کردم در پالایشگاه نفت آبادان پروژه‌های نوسازی و بازسازی متعددی در حال انجام است که یکی از آنها موسوم به فاز ۲ طرح «توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان» است. این طرح شامل افزایش ظرفیت تقطیر پالایشگاه به میزان ۲۱۰ هزار بشکه و همچنین واحدهای متعدد تصفیه هیدروژنی محصولاتی شامل نفتای سبک و سنگین، نفت سفید و نفت‌گاز می‌باشد. همچنین واحد بسیار عظیم و مدرن هیدرو کراکر به ظرفیت ۴۲ هزار بشکه در روز نیز در این طرح وجود دارد که بحمدالله اینک در مرحله راه اندازی و شروع بهره برداری قرار دارد.

در طرح «توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان» یک واحد تولید هیدروژن به ظرفیت ۷۵ میلیون فوت مکعب در روز پیش‌بینی شده است. دانش فنی این واحد از شرکت‌های بسیار معتبر اروپایی تهیه شده بود که طبعاً تامین کاتالیست‌های مورد نیاز هم بایستی توسط آنها انجام می‌شد که بدلیل تشدید تحریم‌ها عملاً همکاری فی‌مابین به حالت تعلیق در آمده و مقرر شد که از توان داخلی برای تکمیل و راه‌اندازی واحدهای تولید و خالص‌سازی هیدروژن استفاده شود. تشریفات مناقصه انجام و نهایتا شرکت گسترش فناوری خوارزمی به عنوان برنده مناقصه انتخاب گردید. بهره گیری از کاتالیست داخلی در این پروژه نه تنها موجب حمایت و تقویت تولید ملی و برخورداری از خدمات و پشتیبانی فنی از سوی تولید کننده گردید، بلکه صرفه جویی ارزی قابل ملاحظه ای را نیز برای صنعت نفت کشور به همراه داشت.

آیا از کاتالیست‌های تولیدشده توسط این شرکت دانش‌بنیان داخلی رضایت دارید؟

چنانکه عرض کردم واحد هیدروژن‌سازی طرح «توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان» جزو مدرن ترین و بروزترین طراحی‌های واحدهای مذکور به شمار می‌رود و این فرآیند تولید کاتالیستی هیدروژون نیازمند شماری از کاتالیست‌های با فن‌آوری روز شرکت‌های صاحب‌نام در این زمینه است که به دلیل تشدید تحریم‌ها عملاً امکان واردات هیچ‌یک از کاتالیست‌های مذکور وجود نداشته و بالطبع روی دانش فنی و توانایی شرکت‌های داخلی سرمایه گذاری شد.

کاتالیست های مورد استفاده در این واحد عبارتند از کاتالیست HDS، جاذب های سولفورزدایی اکسید روی، کاتالیست پیش ریفرمینگ، کاتالیست ریفرمینگ اولیه و کاتالیست شیفت دما متوسط آب-گاز که همگی توسط شرکت دانش‌بنیان گسترش فناوری خوارزمی تولید و با موفقیت در سرویس قرار گرفت.

از میان این کاتالیست ها، نخستین رفرنس بارگذاری و عملکرد کاتالیست پیش ریفرمینگ (Pre-reforming) تولیدی شرکت خوارزمی در این واحد به ثبت رسید. همچنین کاتالیست های MTS و سولفورزدایی ارتقاء یافته (Promoted ZnO) برای نخستین بار در کشور توسط شرکت خوارزمی تولید و به بهره برداری رسیدند که گامی بزرگ در جهت بالندگی صنعت کاتالیست کشور و دستیابی به آخرین فناوری های روز جهان به حساب می آید. عملکرد مناسب این کاتالیست ها، مایه مباهات به پیشرفت و اعتبار شرکت‌های داخلی تولیدکننده و بویژه شرکت دانش‌بنیان گسترش فناوری خوارزمی بود.

یکی از نکات برجسته در مناقصه مذکور جایگزینی کاتالیست‌های اکسید روی جاذب گوگرد که در طراحی پیش‌بینی شده بود با کاتالیست مدرن Promoted ZnO تولیدی شرکت گسترش فناوری خوارزمی بود.

این تغییر در طراحی و امکان تولید و بارگذاری و تست و تحویل‌گیری سریع راکتور توسط شرکت مذکور باعث شد که نوسانات غلظت گوگرد در گاز طبیعی خوراک باعث اختلال در عملکرد واحد نشده و اطمینان خاطر از تصیفه کاتالیستی خوراک و تضمین عدم مسمومیت کاتالیست‌های ریفورمر حاصل گردد.

همچنین در واحدهای تولید هیدروژن پالایشگاهی موجود در کشور، از دو راکتور HTS و سپس LTS برای انجام واکنش شیفت آب-گاز در دماهای بالا و پایین استفاده می شود. در حالی که در طراحی جدید به کار گرفته شده در این واحد، یک راکتور شیفت دما متوسط آب-گاز (MTS) جایگزین این دو راکتور شده و خوارزمی برای نخستین بار کاتالیست MTS را در کشور تولید کرده و عملکرد رضایت بخشی را نیز به ثبت رسانید.

تجربه کارفرما از بهره‌گیری از کاتالیست‌های داخلی و به ویژه شرکت گسترش فناوری خوارزمی چه بود؟

باید یادآوری کنم که فناوری مناسب، سیستم پژوهش و توسعه و اساساً مدیریت دانش‌بنیان شرکت گسترش فناوری خوارزمی تجربه بسیار عالی اعتماد و استفاده از توان داخلی متخصصان این صنعت را یکبار دیگر به اثبات رساند. پس از سفارش، تولید، ارسال و بارگیری کاتالیست‌های واحد تولید هیدروژن پالایشگاه آبادان مطابق با برنامه راه‌اندازی و بهره برداری آغاز شد. خوشبختانه بدون مشکل خاصی راکتورها در سرویس قرار گرفتند و محصول بدست آمد.

برای بنده و همکاران در شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران باعث افتخار است که با اعتماد و تکیه بر تخصص و کارآمدی شرکت‌های توانمند و دانش‌بنیان نظیر شرکت گسترش فناوری خوارزمی، واحد عظیم تولید هیدروژن پالایشگاه آبادان در مدار تولید قرار گرفته و خودکفایی در این زمینه حقیقتاً محقق شده است.