اهمیت هیئت‌مدیره در عملکرد شرکت‌ها به حدی است که تحقیقات نشان داده‌اند شرکت‌هایی که دارای هیئت‌مدیره قوی و مؤثر هستند، در مقایسه با شرکت‌هایی که هیئت‌مدیره ضعیفی دارند، عملکرد مالی بهتری دارند، ریسک کمتری را تجربه می‌کنند، و در بلندمدت ارزش بیشتری برای سهام‌داران خود ایجاد می‌کنند.

نقش و مسئولیت‌های هیئت‌مدیره

هیئت‌مدیره به‌عنوان نماینده سهام‌داران، مسئولیت نظارت بر عملکرد مدیران و حصول اطمینان از رعایت منافع سهام‌داران را بر عهده دارد. وظایف اصلی هیئت‌مدیره را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

• تعیین استراتژی و اهداف شرکت: هیئت‌مدیره با تدوین استراتژی‌های بلندمدت و تعیین اهداف کوتاه‌مدت، مسیر حرکت شرکت را مشخص می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که این استراتژی‌ها با منافع بلندمدت سهام‌داران همسو هستند. این وظیفه شامل تجزیه‌وتحلیل محیط کسب‌وکار، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، و تدوین برنامه‌هایی برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و مقابله با تهدیدها است.
• نظارت بر عملکرد مدیران: هیئت‌مدیره با ارزیابی عملکرد مدیران ارشد، اطمینان حاصل می‌کند که آن‌ها در راستای اهداف شرکت عمل می‌کنند و منابع شرکت را به طور مؤثر و کارآمد مدیریت می‌کنند. این نظارت شامل بررسی گزارش‌های مالی، ارزیابی عملکرد در برابر اهداف تعیین‌شده، و ارائه بازخورد سازنده به مدیران است.
• تصمیم‌گیری در خصوص مسائل کلیدی: هیئت‌مدیره در خصوص مسائل مهمی مانند ادغام و تملیک، سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، و انتصاب مدیران ارشد تصمیم‌گیری می‌کند و این تصمیمات را با درنظرگرفتن منافع کلیه ذینفعان اتخاذ می‌کند. این تصمیمات می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر آینده شرکت داشته باشند، بنابراین هیئت‌مدیره باید با دقت و آگاهی کامل از جوانب مختلف این تصمیمات را اتخاذ کند.
• ایجاد ساختارهای مناسب راهبری شرکتی: هیئت‌مدیره با تدوین و اجرای سیاست‌ها و رویه‌های مناسب، اطمینان حاصل می‌کند که شرکت به‌صورت شفاف و مسئولانه اداره می‌شود و از بروز تضاد منافع و سوءاستفاده از قدرت جلوگیری می‌شود. این ساختارها شامل مواردی مانند تفکیک وظایف بین هیئت‌مدیره و مدیران، ایجاد کمیته‌های مستقل، و تدوین کدهای اخلاقی است.
• مدیریت ریسک: هیئت‌مدیره مسئولیت شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک‌های مختلفی را که شرکت با آن مواجه است، بر عهده دارد و اطمینان حاصل می‌کند که سیستم‌های کنترل داخلی کافی برای کاهش این ریسک‌ها وجود دارد. این ریسک‌ها می‌توانند شامل ریسک‌های مالی، عملیاتی، استراتژیک، و یا قانونی باشند.

تأثیر ویژگی‌ها و ترکیب هیئت‌مدیره بر عملکرد شرکت

ویژگی‌ها و ترکیب هیئت‌مدیره می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر عملکرد شرکت‌ها داشته باشد. برخی از عوامل کلیدی عبارت‌اند از:

• استقلال هیئت‌مدیره: استقلال هیئت‌مدیره از مدیران اجرایی، می‌تواند منجر به نظارت مؤثرتر و تصمیم‌گیری‌های بی‌طرفانه‌تر شود و از بروز تضاد منافع جلوگیری کند. مطالعات نشان داده‌اند که استقلال هیئت‌مدیره با بهبود عملکرد مالی شرکت‌ها مرتبط است، زیرا اعضای مستقل می‌توانند بدون ترس از تلافی، عملکرد مدیران را به چالش بکشند و تصمیمات سخت اما لازم را اتخاذ کنند.
• تنوع هیئت‌مدیره: تنوع در زمینه جنسیت، سن، تخصص، و تجربه می‌تواند به غنای دیدگاه‌ها، خلاقیت بیشتر، و تصمیم‌گیری‌های بهتر منجر شود. شرکت‌هایی با هیئت‌مدیره متنوع‌تر، عملکرد مالی بهتری را تجربه می‌کنند، زیرا تنوع می‌تواند به شناسایی فرصت‌های جدید، درک بهتر نیازهای مشتریان، و مدیریت مؤثرتر ریسک‌ها کمک کند.
• اندازه هیئت‌مدیره: اندازه مناسب هیئت‌مدیره می‌تواند به تعادل بین کارایی و اثربخشی کمک کند. هیئت‌مدیره‌های بسیار بزرگ ممکن است با مشکل کندی در تصمیم‌گیری و هماهنگی مواجه شوند، درحالی‌که هیئت‌مدیره‌های بسیار کوچک ممکن است فاقد تخصص و دیدگاه‌های لازم باشند. اندازه بهینه هیئت‌مدیره بستگی به‌اندازه و پیچیدگی شرکت، صنعت، و محیط کسب‌وکار دارد.
• تخصص و تجربه اعضای هیئت‌مدیره: تخصص و تجربه مرتبط اعضای هیئت‌مدیره می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر و راهبری مؤثرتر منجر شود، به‌ویژه در صنایعی که با پیچیدگی و تحولات سریع مواجه هستند. اعضای هیئت‌مدیره باید دارای ترکیبی از تخصص‌های مختلف باشند، از جمله تخصص در زمینه مالی، حسابداری، حقوق، بازاریابی، و فناوری اطلاعات، تا بتوانند به طور مؤثر بر جنبه‌های مختلف کسب‌وکار نظارت کنند و به مدیران ارشد مشاوره دهند.

پیشنهادهایی برای بهبود عملکرد هیئت‌مدیره

برای بهبود عملکرد هیئت‌مدیره و افزایش تأثیر آن بر عملکرد شرکت، می‌توان پیشنهادهای زیر را در نظر گرفت:

• تقویت استقلال هیئت‌مدیره: افزایش تعداد اعضای مستقل و ایجاد کمیته‌های مستقل (مانند کمیته حسابرسی و کمیته پاداش) می‌تواند به تقویت استقلال هیئت‌مدیره کمک کند و نظارت مؤثرتری بر عملکرد مدیران فراهم آورد. همچنین، می‌توان با محدودکردن دوره تصدی اعضای هیئت‌مدیره و جلوگیری از روابط نزدیک بین اعضای هیئت‌مدیره و مدیران ارشد، استقلال هیئت‌مدیره را تقویت کرد.
• افزایش تنوع هیئت‌مدیره: جذب اعضای با پیشینه‌ها و تخصص‌های متنوع (از جمله جنسیت، نژاد، سن، و تجربه) می‌تواند به غنای دیدگاه‌ها، خلاقیت بیشتر، و تصمیم‌گیری‌های بهتر منجر شود و عملکرد کلی شرکت را بهبود بخشد. شرکت‌ها باید به طور فعال به دنبال جذب اعضای هیئت‌مدیره از گروه‌های مختلف باشند و برنامه‌های توسعه‌ای را برای اعضای هیئت‌مدیره از اقشار کمتر نماینده ارائه دهند.
• آموزش و توسعه مستمر اعضای هیئت‌مدیره: برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی می‌تواند به ارتقای دانش و مهارت اعضای هیئت‌مدیره در زمینه‌های مختلف مانند راهبری شرکتی، مدیریت ریسک، و حسابداری کمک کند و آن‌ها را برای ایفای نقش خود به طور مؤثرتر آماده سازد. همچنین، می‌توان با فراهم‌کردن دسترسی به اطلاعات و منابع مرتبط با صنعت و شرکت، اعضای هیئت‌مدیره را در جریان آخرین تحولات قرار داد و به آن‌ها در اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کرد.
• ارزیابی منظم عملکرد هیئت‌مدیره: ارزیابی منظم عملکرد هیئت‌مدیره و ارائه بازخورد به اعضا می‌تواند به بهبود مستمر عملکرد آن کمک کند و نقاط قوت و ضعف را شناسایی کند. این ارزیابی می‌تواند شامل خودارزیابی، ارزیابی توسط مدیران ارشد، و یا ارزیابی توسط مشاوران خارجی باشد. نتایج ارزیابی باید با اعضای هیئت‌مدیره به اشتراک گذاشته شود و برای تدوین برنامه‌های توسعه‌ای و بهبود عملکرد هیئت‌مدیره مورداستفاده قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

هیئت‌مدیره نقش حیاتی در عملکرد و موفقیت شرکت‌ها ایفا می‌کند. با تقویت استقلال، افزایش تنوع، آموزش و توسعه مستمر اعضا، و ارزیابی منظم عملکرد، می‌توان به بهبود عملکرد هیئت‌مدیره و افزایش تأثیر آن بر عملکرد شرکت‌ها کمک کرد. هیئت‌مدیره مؤثر می‌تواند به شرکت‌ها در دستیابی به اهداف استراتژیک، مدیریت ریسک‌ها، و ایجاد ارزش پایدار برای سهام‌داران و سایر ذینفعان کمک کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که دارای هیئت‌مدیره قوی و مؤثر هستند، در مقایسه با شرکت‌هایی که هیئت‌مدیره ضعیفی دارند، عملکرد مالی بهتری دارند، ریسک کمتری را تجربه می‌کنند، و در بلندمدت ارزش بیشتری برای سهام‌داران خود ایجاد می‌کنند؛ بنابراین، سرمایه‌گذاری در توسعه و بهبود عملکرد هیئت مدیره، یک استراتژی کلیدی برای موفقیت بلندمدت شرکت‌ها است.

در نهایت، می‌توان گفت که نقش هیئت‌مدیره در عملکرد شرکت‌ها فراتر از نظارت و کنترل است. هیئت‌مدیره می‌تواند به‌عنوان یک شریک استراتژیک برای مدیران ارشد عمل کند و با ارائه مشاوره، راهنمایی، و حمایت، به آن‌ها در هدایت شرکت به‌سوی موفقیت کمک کند. با توجه به پیچیدگی و چالش‌های فزاینده محیط کسب‌وکار امروز، اهمیت هیئت‌مدیره قوی و مؤثر بیش‌ازپیش آشکار می‌شود. شرکت‌هایی که به اهمیت هیئت‌مدیره پی برده و در توسعه و بهبود آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، در موقعیت بهتری برای رویارویی با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌های پیش رو قرار دارند و می‌توانند به رشد و شکوفایی بلندمدت دست یابند.

منابع:

• Bhagat, S., & Black, B. (1999). The non-correlation between board independence and long-term firm performance. Journal of Corporation Law, 27(2), 231-273.
• Carter, D. A., Simkins, B. J., & Simpson, W. G. (2010). Corporate governance, board diversity, and firm value. The Financial Review, 45(1), 33-53.
• COSO. (2013). Internal Control – Integrated Framework. Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission.
• Fama, E. F., & Jensen, M. C. (1983). Separation of ownership and control. Journal of Law and Economics, 26(2), 301-325.
• Hillman, A. J., & Dalziel, T. (2003). Boards of directors and firm performance: Integrating agency and resource dependence perspectives. Academy of Management Review, 28(3), 383-396.
• Johnson, G., Scholes, K., & Whittington, R. (2008). Exploring corporate strategy: Text and cases. Pearson Education.
• OECD. (2004). Principles of Corporate Governance. Organisation for Economic Co-operation and Development.
• Yermack, D. (1996). Higher market valuation of companies with a small board of directors. Journal of Financial Economics, 40(2), 185-211.