به گزارش خبرگزاری مهر، در بخش اول از یادداشت ۵ قسمتی با موضوع چالش‌های زنجیره گندم، نان و آرد راهکارهای پیش رو به قلم یحیی لطفی نیا، دانشجوی دکترای اقتصاد و پژوهشگر اقتصادی به تبیین وضعیت تولید و سطح زیرکشت گندم در دوره زمانی ۹۷-۱۳۹۰، در بخش دوم یادداشت به بررسی وضعیت مراکز خرید و تحویل‌گیری گندم و در بخش سوم به «بررسی وضعیت سیلو و انبار تأسیسات ذخیره‌سازی گندم» و «کارخانه‌های تبدیل گندم به آرد» پرداخته شد؛ در بخش چهارم به «واحدهای مصرف کننده شامل صنوف صنایع نان و غیر نان» و «مصرف کنندگان نان و کالاهایی که در آنها آرد مصرف می‌شود» پرداخته شد و در بخش آخر که پیش روی شماست به جمع‌بندی مطالب پرداخته و ضمن بیان مهم‌ترین چالش‌های هر زنجیره راهکارهای پیشنهادی در قالب جدول ارائه شده است.
بخش پنجم و پایانی یادداشت ازنظرتان می گذرد:
۱) مجموع سطح زیر کشت گندم در طول دهه ۹۰ (۹۷-۱۳۹۰) روند کاهشی (از ۸.۵ میلیون هکتار به ۵.۴ میلیون هکتار) و میزان تولید (از ۸.۸ میلیون تن به ۱۳.۳ میلیون تن) افزایشی بوده است که این موضوع به معنای بهبود وضعیت عملکردی تولید گندم در کشور است.
۲) در سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶، استان‌های کردستان (۵۷۵ هزار هکتار)، آذربایجان شرقی (۴۵۵ هزار هکتار)، خوزستان (۴۲۵ هزار هکتار)، کرمانشاه (۴۱۴ هزار هکتار) بیشترین سطح زیر کشت گندم (مجموع کشت آبی و دیم) را به خود اختصاص داده‌اند. کمترین نیز مربوط به استان‌های قم (۷.۵ هزار هکتار)، یزد (۹.۸ هزار هکتار)، البرز (۱۰.۴ هزار هکتار) است.
۳-۱ در طول دهه اخیر تراز تجاری گندم ایران همواره منفی بوده است به این معنی که همواره میزان صادرات (ارزش دلاری) از واردات (ارزش دلاری) کمتر بوده است. به گونه‌ای که در سال ۲۰۱۸ (۹۷-۱۳۹۶) میزان واردت ۳۴ میلیون دلار و میزان صادرات ۹.۸ میلیون دلار بوده است که نشان دهنده تراز تجاری منفی ۲۵ میلیون دلار بوده است. بیشترین تراز تجاری در دوره زمانی مذکور مربوط به سال ۲۰۱۵ با ۲.۴ میلیارد دلار بوده است. میزان واردات گندم در سه ماه ابتدای سال ۱۳۹۹ برابر با یک میلیون و ۹۴۳ هزار و ۸۲۱ تن بوده است
۳) در چارچوب قانون قیمت خرید تضمینی گندم در سال ۱۳۹۷، بالغ بر ۹.۴۶ میلیون تن گندم داخلی از کشاورزان خریداری شده است. این در حالی است که مقدار خرید گندم داخلی توسط دولت در سال ۱۳۹۶، حدود ۸.۸۷ میلیون تن بوده که نشان از رشد ۶.۷ درصدی است.
۴) در جدیدتری گزارش مرکز آمار در خصوص قیمت محصولات کشاورزی بیان شده است که در فصل بهار ۱۳۹۹ قیمت آزاد یک کیلوگرم گندم در کل کشور ۲۴,۱۰۸ ریال بوده که نسبت به بهار ۱۳۹۸ افزایشی معادل ۴۴.۸ درصد داشته است.
۵) در پایان سال ۱۳۹۷، بیشترین ظرفیت با ۲۰.۷ میلیون تن به سیلو و انبار ذخیره گندم- در هر دو بخش دولتی و خصوصی- اختصاص داشته است. از این میزان سهم بخش خصوصی با ۳۷۱ سیلوی بتونی و فلزی و ۲۰۸ انبار ذخیره گندم برابر ۷۳.۴ درصد و سهم بخش دولتی با ۷۹ سیلو (بتنی و فلزی) و ۷۲ انبار ذخیره برابر ۲۶.۶ درصد است.
۶) تعداد کارخانه‌های تولید آرد کشور در سال ۱۳۹۹، ۳۸۴ کارخانه با ظرفیت اسمی بیش از ۲۷ میلیون تن است که از این ظرفیت سالانه ۱۱ میلیون تن در بخش تولید آرد «یارانه‌ای» و «صنف و صنعت» استفاده می‌شود. بنابراین به طور کلی از مجموع ظرفیت کارخانجات آرد تولیدی کشور، تنها ۴۰ درصد فعال هستند.
۷) از حدود ۱۱ میلیون تن گندم مصرفی در سال ۱۳۹۷، حدود ۹.۴ میلیون تن به مصارف نانوایی اختصاص داده شده است و مابقی آن یعنی ۱.۶ میلیون تن مربوط به مصارف صنف و صنعت است. بنابراین از مجموع گندم مصرفی کشور ۸۵.۳ درصد برای مصارف نانوایی و ۱۴.۷ برای سایر مصارف (صنف و صنعت) مورد استفاده قرار می¬گیرد.
۸) در تبصره «۱۴» بند «۲۷» بخش هدفمندسازی یارانه‌ها در لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، اعتباری معادل با ۱۲۱,۰۰۰ میلیارد ریال بابت یارانه نان و خرید تضمینی گندم از محل منابع سازمان هدفمندی یارانه‌ها در نظر گرفته شده است.
با توجه به آنچه که تا کنون در خصوص زنجیره تأمین گندم، آرد و نان بیان شد، مهمترین چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی زنجیره تأمین گندم، آرد و نان در جدول زیر آمده است.
جدول ۱: چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی جهت توسعه و بهبود زنجیره تأمین گندم، آرد و نان

مراحل
چالش‌ها
راهکارها

مرحله اول تولید و سطح زیرکشت گندم
۱) ارائه یارانه پنهان به مصرف‌کننده و اخذ مالیات پنهان از تولیدکننده ۲) فقدان کیفیت یکسان در گندم تولیدی کشور ۳) اعلام با تأخیر نرخ خرید تضمینی گندم ۴) تأخیر در پرداخت مطالبات کشاورزان
۱) تقویت زنجیره تولید صنعتی محصولات نهایی گندم چون نان ۲) اصلاح رویه قیمت‌گذاری در خرید گندم و توزیع آرد ۳) گسترش تولید قراردادی با محوریت وزارت جهاد کشاورزی

مرحله دوم مراکز خرید و تحویل گیری گندم
۱) اثرپذیری بالای نوع مصرف گندم به قیمت آن ۲) غیر استاندار بودن دستگاه‌های جداسازی گندم
۱) قاعده مند سازی قیمت‌گذاری گندم به منظور حفظ امنیت تولیدی و مصرفی ۲) بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای بهبود ماشین‌آلات

مرحله سوم سیلو و انبار تأسیسات ذخیره‌سازی گندم
——————-
——————-

مرحله چهارم کارخانجات تبدیل گندم به آرد
۱) استفاده از گندم دامی برای تولید آرد ۲) کیفیت پایین آرد تولیدی کارخانه‌های آرد کشور ۳) تولید کمتر از حد ظرفیت کارخانه‌های آرد:
۱) ضرورت افزایش نظارت و استانداردسازی تحویل گندم در تمامی مراحله زنجیره ۲) تقویت نقش و جایگاه بخش خصوصی ۳) تقویت زنجیره تأمین گندم، آرد و نان ۴) استفاده از کشت فرا سرزمینی گندم

مرحله پنجم واحدهای مصرف کننده شامل صنوف صنایع نان و غیر نان
۱) وجود رانت ناشی از توزیع آرد با قیمت متفاوت در بین صنف‌های مختلف ۲) قاچاق گندم و آرد به خارج از کشور:
۱) اجرای سیاست‌های مشوق صادراتی آرد

مرحله ششم مصرف‌کنندگان نان و محصولات مرتبط با آرد
۱) استفاده از نان به جای کنسانتره توسط دامداری‌ها ۲) قاچاق گندم و آرد به خارج از کشور
۱) اصلاح الگوی مصرف نان ۲) اصلاح رویه قیمت‌گذاری در خرید گندم و توزیع آرد