به گزارش تجارت گردان به نقل از ایرناپلاس، با تائید ورود ویروس کرونا به کشور در واپسین روزهای بهمن‌ماه ۱۳۹۸، بسیاری از فعالیت‌ها و کسب‌وکارها تحت تاثیر محدودیت‌های ناشی از اجرای پروتکل‌های بهداشتی قرار گرفت. در این میان شاید کرونا بیش از همه فعالیت‌های آموزشی را تحت تاثیر قرار داد. مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شد و آموزش به فضای مجازی رفت.

حالا پس از نزدیک به ۱۸ ماه، مدارس همچنان به دور از هیاهو و جنب‌وجوش، منتظر اعلام حضور از اول مهرماه ۱۴۰۰ بودند که با توجه به وضعیت پیش آمده، حضور دانش‌آموزان در کلاس درس در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. محقق نشدن برنامه‌ واکسیناسیون عمومی و موج‌های یکی پس از دیگر کرونا، تصمیم‌گیری در مورد بازگشایی مدارس را سخت کرده است.

ماه گذشته بود که علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا در سخنانی، اهمیت بازگشایی مدارس را بسیار بیشتر از دانشگاه دانست و گفت: «آموزش حضوری نمی‌تواند جایگزین آموزش مجازی شود. در آموزش مجازی فقط آموزش انجام می‌شود، اما با حضور فیزیکی فرزندان در مدارس، پرورش که مقدم بر آموزش است هم مورد توجه قرار می گیرد.»

این سخنان در حالی مطرح شد که دقیقا اوایل ماه جاری محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش‌وپرورش در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران درباره بازگشایی مدارس از مهرماه ۱۴۰۰ گفته بود: «این امر مستلزم کسب آمادگی‌هایی‌ست که برای این آمادگی‌ها برنامه‌ریزی کرده‌ایم.» «واکسیناسیون معلمان و فرهنگیان یکی از پیش‌نیازهای بازگشایی مدارس است که با هماهنگی ستاد ملی مقابله با کرونا و وزارت بهداشت، از مردادماه شروع می‌شود.»

وی همچنین افزود: «اگر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی تا مهرماه همچنان توصیه شود، کلاس‌ها را باید به صورت نوبتی برگزار کنیم. اما تاکید بر این است که با وجود مقررات، دانش‌آموزان یک روز به صورت محدود در مدارس حضور یابند زیرا قطع ارتباط با مدرسه موجب پیامدهای سنگین اجتماعی، روانی، جسمانی و روحی شده است.»

اما به راستی حضور نیافتن دانش‌آموزان در مدارس، علاوه بر پیامدهایی که بر کیفیت تحصیلات آنها می‌گذارد، چه تاثیر روحی و روانی بر دانش‌آموزان دارد؟

کرونا و عدم یادگیری مهارت‌های اجتماعی
در همین رابطه منصوره کریم‌زاده دانشیار دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و رئیس انجمن مطالعات کودکان پیش از دبستان کشور درباره پیامدهای روحی و روانی عدم حضور دانش‌آموزان در مدارس از ابتدای همه‌گیری کرونا، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این مساله باید از جنبه‌های مختلف دیده شود. یکی از مهمترین نقش‌هایی که آموزش‌وپرورش دارد، آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی اجتماعی در آینده است. به طور قطع برخی از مهارت‌هایی که باید کودکان می‌آموختند در این مدتِ فاصله‌گذاری‌ها و اجرای محدودیت‌ها شکل نگرفته است.
عدم یادگیری مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، آسیب‌هایی است که کرونا باعث آنها شده است. این مساله در ابعاد عاطفی کودکان نیز تاثیر گذاشته است.

وی افزود: بچه‌ها به دلیل اینکه از همبازیان خود دور شده‌اند و نمی‌توانند هیجانات مثبت و شادکامی را تجربه کنند و با دوستانشان تخلیه‌های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده‌اند. از طرف دیگر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت‌های محیطی که داشته‌اند دچار بی‌تحرکی شده‌اند.

بچه‌ها به دلیل اینکه از همبازیان خود دور شده‌اند و نمی‌توانند هیجانات مثبت و شادکامی را تجربه کنند و با دوستانشان تخلیه‌های هیجانی داشته باشند، آسیب بسیاری دیده‌اند. از طرف دیگر به دلیل حضور مداوم در خانه و فضاهای بسته و به دلیل محدودیت‌های محیطی که داشته‌اند دچار بی‌تحرکی شده‌اند.کودک‌آزاری در روزهای کرونایی
این روانشناس درباره آسیب‌های شایع حضور تمام‌وقت کودکان در خانه گفت: به دلیل حضور والدین برخی از کودکان در محل کار، کودکان مجبور بودند روزها را به تنهایی سپری کنند. زمانی هم که می‌خواستند سرگرمی داشته باشند مورد نقد و اعتراض خانواده واقع می‌شدند. همه این موارد آسیب‌هایی است که البته درباره آنها بسیار صحبت شده و پژوهش‌هایی انجام شده است. یکی از موارد مهم بحث کودک‌آزاری یا عدم رعایت حقوق کودکان است که در این روزها تشدید شده است.

به گفته وی، کودک‌آزاری به معنای بی‌حرمتی، ضرب و شتم، توهین و … است. از آنجا که به دلیل بیکاری در دوران کرونا، شرایط اقتصادی بارِ روانی بسیاری بر خانواده‌ها متحمل کرده، خانواده‌ها ممکن است ناخواسته آنها را به کودکانشان منتقل کرده باشند و در روابط با فرزندانشان اثر گذاشته باشد. با توجه به ناآشنایی خانواده‌ها به حقوق کودکان، این مقوله بسیار نادیده گرفته شده و اصولا عدم پرخاشگری جزء حقوق کودک شناخته نشده است.
خشونت خانوادگی زیاد شده است؛ بنابراین به نظر می‌رسد کودکان نه به اندازه خانواده‌ها اما درجای خود متحمل آسیب شده‌اند.

کریم‌زاده ادامه داد: مورد دیگر، سامانه شاد است که از جبنه‌هایی نتوانسته نیازهای همه کودکان را برآورده کند و مشکلاتی مانند دسترسی به اینترنت، تبلت و تلفن همراه را به وجود آورد. بعضی از خانواده‌ها دو، سه دانش‌آموز دارند که به همین دلیل از تحصیلشان عقب ماندند. این اتفاقات بر اعتماد به نفس دانش‌آموزان در حوزه تحصیل نیز تاثیر زیادی گذاشت.

وی تاکید کرد: یکی از معضلاتی که آمار از آن حکایت دارد، اینکه به زودی شاهد ترک تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان خواهیم بود. دانش‌آموزانی که نتوانستند از اینترنت، تلفن همراه یا تبلت بهره‌مند شوند و ترک تحصیل کردند. چون امکانات برای کودکان مهیا نبود و خانواده‌ها نتوانستند این شرایط را مهیا کنند، سراغ کار رفتند.

ترک تحصیل کودکان، مساله‌ای حاد 
کرونا باعث شد تا دانش‌آموزان بیش از یک سال تحصیلی را در خانه و کنار خانواده‌هایشان سپری کنند. با توجه به شیوه واکسیناسیون هنوز دقیقا مشخص نیست سال تحصیلی چگونه آغاز می‌شود. تداوم این خانه‌نشینی و دوری از مدارس چه پیامدهایی برای کودکان به همراه دارد؟

رئیس انجمن مطالعات کودک پیش دبستان در این زمینه گفت: تداوم این شرایط می‌تواند بر جنبه‌های روانی، اجتماعی و آموزشی کودکان اثر بگذارد. یکی از پیامدهای این تداوم آن است که شاهد افزایش نرخ ترک تحصیل خواهیم بود. فشار اقتصادی خانواده‌ها و بیکاری در میان والدین افزایش یافته، تورم ایجاد شده و درآمد خانواده‌ها کاهش پیدا کرده است؛ همه این عوامل سبب شده تا در فراهم کردن امکانات و خدماتی که کودکان نیاز دارند، غیرمستقیم تاثیر بگذارد.
بنابراین این احتمال وجود دارد که شاهد ترک تحصیل کودکان در حوزه آموزش باشیم. کیفیت آموزش هم آنچنان که باید در کلاس‌های حضوری وجود داشته باشد، در کلاس‌های مجازی اتفاق نیفتاده است.

به گفته وی، رصد مدارس بر تحصیل دانش‌آموزان، مانند گذشته وجود ندارد و خیلی اوقات خانواده‌ها، دانش و آمادگی لازم را برای کمک به فرزندانشان ندارند. اگر این شرایط تدوام یابد ممکن است در دوره‌های بعدی، از نظر کیفیت آموزش آسیب جدی ببینند. بحث مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی به‌ویژه در دوره دبستان و پیش از دبستان بسیار مهم است و کودکان، بسیاری از مهارت‌های اجتماعی را در این دوران یاد می‌گیرند.

گوشی‌های موبایل و تضعیف مهارت‌های کودکان
وی درخصوص چگونگی تضعیف مهارت‌های ارتباطی کودکان افزود: تنها بودن کودکان، همدلی نکردن با آنها، پناه بردن به تبلت و تلفن همراه و پرسه‌زنی در فضاهای مجازی می‌تواند پیامدهایی را برای بچه‌ها به همراه داشته باشد. ممکن است بعضی خانواده‌ها برای اینکه کودکان سرگرمی ندارند و چون می‌خواهند کودکانشان را مشغول کنند، برای ساعات زیاد گوشی موبایل یا تبلت در اختیارشان بگذارند. این اتفاقات باعث می‌شود که مهارت‌های ارتباطیشان ضعیف شود.

نتایج کرونا بر فیزیک بدنی و روان کودکان
این روانشناس با اعلام اینکه «کرونا به فیزیک و رشد کودکان هم آسیب وارد کرده است»، افزود:‌ گفته شده برخی از خانواده‌ها به دلیل ترس از کرونا، واکسیناسیون کودکانشان را انجام نداده‌اند. به همین دلیل شاهد بیماری‌هایی همچون سرخک در جامعه هستیم؛ البته زیاد گسترده نیست.
برخی از کودکان به دلیل محدودیت در تحرک، دچار چاقی شده‌اند و چون بیش از اندازه‌ با رسانه‌ها و فضای مجازی درگیر بوده‌اند و خانواده‌ها کمتر کنجکاوی آنها را در فضای مجازی رصد کرده‌اند، ممکن است به بلوغ زودرس برسند. اتفاقی که اگر درگیری آنها با این فضاها کمتر بود در زمان خود اتفاق می‌افتاد.

به گفته کریم‌زاده، محدودیت‌های کرونا در حوزه سلامت روان نیز تاثیرگذار بوده است. اینکه کودکان در خانه تنها هستند و با همکلاسی‌هایشان ارتباط ندارند، پیامدهای روانی به همراه دارد. در دوران پسا کرونا با خانواده‌هایی مواجه خواهیم بود که فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا کرده‌اند. با توجه به اینکه در دوران کرونا، کودکان سرگرمی ندارند و با فرا رسیدن تابستان و افزایش اوقات فراغت کودکان، زمان‌های بیشتری درگیر فضای مجازی می‌شوند، همه تهدیدها تشدید می‌شود.

در دوران پسا کرونا با خانواده‌هایی مواجه خواهیم بود که فرزندانشان به تلفن همراه و تبلت اعتیاد پیدا کرده‌اند.ضرورت وجود برنامه‌های تعاملی و سرگرمی
رئیس انجمن مطالعات کودکان پیش از دبستان کشور، درباره پیشنهاها و راهکارهایی برای حفظ سلامت دانش‌آموزان گفت: کشور ما مانند کشورهای پیشرفته نتوانست خود را در دوران کرونا خیلی سرپا نگه دارد و شاید آسیب‌های وارده به آن هم بیشتر بوده است. در بسیاری از کشورهای اروپایی زمانی که اوج کرونای دلتا و … هنوز نیامده بود، کودکان در مدارس حضور پیدا می‌کردند. اما متاسفانه در کشور ما هنوز به شکل کامل معلمان و کادر آموزش واکسینه نشده‌اند.

کریم‌زاده با طرح برخی از پیشنهادها گفت: مساله دیگر این است که ما بسترهای آموزشی‌مان به صورت مجازی آنقدر پیشرفته نبود که بتواند خود را با این موضوع به‌روزرسانی کند و همه کودکان نتوانستند از موبایل استفاده کنند. مسائل اقتصادی، مشکلات اجتماعی، تحریم و … دست به دست هم دادند و شرایط را دشوار کردند. بنابراین با توجه به این مشکلات و ظرفیت‌هایی که آموزش و پرورش دارد، ابتدا باید یک ایمنی را ایجاد می‌کردیم.

وی ادامه داد: مساله بعد اقتصاد است؛ بسیاری از خانواده‌ها در پیک‌های مختلف بیکار شدند و آسیب دیدند. دولت باید تمهیداتی می‌اندیشید. به نظر من خانواده‌ها باید شرایط را تعدیل کنند. البته خانواده‌هایی که در توانشان است. خانواده‌ای که نگرانی معاش دارد چه کار می‌تواند بکند. به هر حال درصدی از این خانواده‌ها باید در این شرایط برنامه‌های تعاملی و سرگرمی‌های کوتاه مدتی داشته باشند. اما نمی‌توانند معجزه کنند.

وی افزود: زمانی که کرونا تازه شیوع پیدا کرده بود، برخی بسته‌هایی را تدوین کردیم که اضطراب خانواده‌ها را کم کند. در آن روزها و ماه‌های اولیه، اضطراب خانواده‌ها زیاد بود و کودکان نگران از دست دادن والدینشان بودند. در حال حاضر جامعه نگرش و دانشی نسبت به این بیماری پیدا کرده و تا حدودی اضطراب‌ها کم شده است.

این روانشناس یادآورشد:‌ ظاهرا خانواده‌ها و جوامع از نظر نوع نگرش در حال ورود به مرحله پساکرونا هستند در حالی که هنوز از نظر درمان به مرحله پسا کرونا نرسیده‌ایم. بسیاری از جوامع از دو منظر وارد پساکرونا شده‌اند. کرونا مانند سیل، زلزله و … بحران است و اگر بسته‌هایی تدوین و به خانواده‌ها آموزش داده می‌شد، می‌توانست یاری‌دهنده باشد. باید به این نکته توجه کنیم که آسیب‌هایی که به کودکان وارد شده است، به سرعت و به راحتی برطرف نمی‌شود.