قطعا وقتی در نوار ساحلی شمال و جنوب کشور حرکت می کنید حجم زیادی ساخت و ساز را می بینید تا جایی که در برخی نقاط حتی دریا دیده نمی شود و تا چشم کار می کند ساختمان و اسکله است که حتی بسیاری از آنها بدون ضابطه و اصول زیست محیطی ساخته شده اند، البته نفس زیاده خواه انسان به همین سواحل اکتفا نکرده بلکه با خشک کردن بخش زیادی از دریا به ویژه در خلیج فارس اقدام به ساخت جزایر مصنوعی کرده که مشکلات زیست محیطی خاص خودشان را دارد.

وقتی به این خط ساحلی نگاه می کنید گویی دریا دارد در زیر بار این حجم ساخت و ساز خفه می شود در حالی که قانون اراضی مستحدثات ساحلی در سال ۱۳۵۴ تصویب شد که در زمان خود یک قانون مترقی بود اما متاسفانه اراضی ساحلی و حریم دریاهای شمال و جنوب کشور بدون ضابطه و رعایت این قانون استحصال، تخریب و تغییر کاربری داده شده اند، در واقع براساس این قانون عرض حریم دریای خزر ۶۰ متر از آخرین نقطه پیشرفتگی آب و عرض حریم خلیج فارس و دریای عمان ۶۰ متر از آخرین نقطه مد تعریف شده است اما ظاهرا اجرا نمی شود.

در کنار ساخت و سازهای ساحلی، ایجاد جزایر مصنوعی هم رمق محیط زیست خلیج فارس را گرفته است، ساخت جزایری مانند النخیل، جهان، جمیرا، نخل دیرا و جبل علی در آبهای نیلگون خلیج فارس به حدود دو دهه قبل بر می گردد، البته این فقط مختص آبهای جنوبی کشور نیست بلکه جمهوری آذربایجان با احداث ۴۱ جزیره‌ مصنوعی با عنوان کاسپین در دریای خزر در شهر باکو ، پایتخت این کشور گام های بلندی در این زمینه برداشته که این کار را با هدف جذب توریست انجام داده است، از سوی دیگر جمهوری ترکمنستان نیز قصد دارد یک جزیره مصنوعی بسیار بزرگ در دریای خزر احداث کند، همچنین اوایل امسال بود که شهردار نوشهر از احداث نخستین جزیره مصنوعی کشور در دریای خزر به عنوان هدیه قرن رونمایی کرد.

در طراحی این جزیره منحصر به فرد از گل اُرکیده از گل های زیبا و خاص منطقه نوشهر الهام گرفته شده و دو برج آن نیز برگرفته از میوه بلوط جنگل های هیرکانی است و در ساخت آن تمام مسائل محیط زیستی اعمال خواهد شد، این جزیره در فاصله یک کیلومتری ساحل در عمق چهار و نیم تا هفت متر آب ساخته می شود که با یک پل و عرشه به ساحل وصل می شود.

در نگاه اول ساخت جزایر در دل دریا کار هیجان انگیز و قشنگی به نظر می رسد اما آیا عواقب زیست محیطی این ساخت و سازها هم در طراحی ها دیده می شود؟ البته ساخت جزایر مصنوعی در دریاها مختص به زمان ما نیست در واقع به رغم تصوراتی که ساخت جزایر مصنوعی روشی امروزی است اما در بسیاری از نقاط جهان سابقه طولانی دارد و قدمت ساخت آن به زمان های دور بر می گردد، انواع مختلفی از جزایر مصنوعی باستانی مانند کرانوگ (Crannogs) که به دوران ماقبل تاریخ بر می گردد در اسکاتلند و ایرلند کشف شده است؛ همچنین مراکز تشریفاتی نانمادول (Nan Madol) در میکرونزی و جزایراوروس (Uros) در دریاچه تیتیکاکا (Titicaca) جزو اولین جزایر مصنوعی هستند.

شهر باستانی آزتک (aztèque) در تنوشتیتلان (Tenochtitlán)، در مکزیک امروزی، که در یک جزیره کوچک طبیعی در دریاچه تکسکوکو (Texcoco) واقع شده بود و دور تا دورش با جزایر مصنوعی معروف به شینامپاس (chinampas) به منظور استفاده برای کشاورزی احاطه شده بود. شهر تنوشتیتلان (مکزیک فعلی)، در هنگام ورود اسپانیایی ها، ۲۵۰ هزار نفر سکنه داشته است برخی از این جزایر مصنوعی هستند، در حالیکه ساخت جزایری مانند النخیل، جهان، جمیرا، نخل دیرا و جبل علی در آبهای نیلگون خلیج فارس به حدود دو دهه قبل بر می گردد.

حال چرا در چند سال اخیر ایجاد این جزایر و به طور کلی ساخت و ساز در سواحل دریاها مشکل ساز شده و از سوی مقامات کشورها و دوستداران محیط زیست مورد مخالفت قرار می گیرد که به اعتقاد کارشناسان به توان اکولوژیک و خودپالایی طبیعت بر می گردد در واقع با افزایش جمعیت و بالا رفتن تولید پسماند، انواع آلودگی ها و سرایز شدن آنها به دریاها، توان خودپالایی طبیعت کاهش یافته است و همین مساله می طلبد که فشار انسان بر محیط زیست کاهش یابد.

در واقع طبیعت و محیط زیست به طور طبیعی توان این را دارد که حجم زیادی از آلودگی را از خود دور کند؛ البته در چند سال اخیر انسان با فشار زیادی که به طبیعت آورده این توان را از اکوسیستم گرفته از این رو دیگر با کوچکترین فشار، فریاد طبیعت بلند می شود که می توان این درد بر پیکره محیط زیست را با بروز گرد و غبار ، خشکسالی ، سیلاب و اتش سوزی های مداوم مشاهده کرد.

گزارش های متعددی نشان می دهد که محیط زیست خلیج فارس و دریای خزر وضعیت مناسبی ندارد و بسیار شکننده است، ساخت سکوهای نفتی، آلودگی‌های ناشی از استخراج و کشف میدان‌های نفتی در آب و جابه‌جایی و تردد نفتکش‌ها، انتشار دود و گازهای سمی و آلوده، نشت مستقیم مواد نفتی به درون آب و از سوی دیگر ساخت جزایر مصنوعی باعث آسیب‌دیدگی محیط دریا و محل تخم‌ریزی و زندگی آبزیان شده و با تغییر در چرخش آب در خلیج فارس موجب ایجاد خسارت به محیط زیستی شده که نسل‌های بعدی هم حق استفاده از آن را دارند.

هر چند کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها، اجازه ایجاد جزیره مصنوعی در دریای سرزمینی تا ۱۲ مایل را داده است اما امروزه حرکت رو به رشد ساخت این جزایر، ساخت و سازهای ساحلی، پیچیدگی های زیست محیطی زیادی را ایجاد کرده است که باید مراقب آنها باشیم.

در کنار فشار ساخت و ساز اما فشار منابع آلاینده به دریا معضل دیگری که دامن پهنه های آبی کشور را گرفته است که محمود رضایی مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: چند سالی است که شاهد توسعه مناطق مسکونی و تمرکز صنایع در سواحل کشور هستیم که موجب افزایش نفوذ منابع آلاینده به پهنه‌های آبی شده و همین مساله محیط‌زیست دریاها را با چالش مواجه کرده است.

وی افزود: حضور انسان ها و بهره برداری بی ‌رویه و غیر اصولی از دریا از قدیم الایام تهدیدی برای منابع آبی بوده است، گاه این بهره برداری با توان خودپالایی دریا قابل جبران و جایگزینی است و گاه آنقدر این بهره برداری و سوء استفاده مهلک خواهد بود که اثرات آن تا چندین سال از بین نخواهد رفت و بدین طریق حیات آبزیان و زیستگاههای دریایی را تحت الشعاع قرار می دهد و به مرور نابود خواهد کرد.    

مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: این نابودی نباید با عمر کوتاه و حافظه کوتاه آدمی ملموس باشد لیکن سرعت این تخریب و نابودی و تغییرات پیش آمده در اکوسیستم و جمعیت آبزیان آنقدر بالا است که حتی در نتایج یک مطالعه کوتاه مدت هم می تواند خود را نشان دهد.  

وی اظهارداشت: خلیج فارس بدلیل موقعیت خاص آن و جا دادن سفره های عظیم سوخت های فسیلی دارای شکنندگی بسیار بالاست و در سال های اخیر نگرانی های فراوانی را در ذهن متخصصان، پژوهشگران و حتی عوام بوجود آورده است، سرعت آلایندگی و تخریب ها از سرعت خودپالایی این اکوسیستم حساس پیشی گرفته و در صورتیکه همچنان ادامه داشته باشد دیگر اثری از حیات در آن باقی نخواهد ماند و حتی تا مقاوم ترین گونه های آبزی را در خود حل و نابود خواهد کرد.  

رضایی گفت: از جمله فعالیت های موثر بر این اکوسیستم که به سرعت به زوال زیستگاه ها کمک خواهد کرد؛ اسقرار صنایع نفت و گاز و فعالیت های غیر اصولی و خارج از چارچوب محیط زیست، ورود پساب ها و پسماندهای حاصل از فعالیت های صنایع و مناطق مسکونی در ساحل، پیشروی ساحل با استحصال دریا و در نتیجه تخریب حساس ترین زیستگاه دریایی (سواحل)، تخلیه و رهاسازی مواد نفتی به روش های مختلف و ورود گونه های غیر بومی به این پهنه آبی تنها بخشی از عوامل مخرب و تاثیر گذار بر این اکوسیستم است.   

مدیر کل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: لذا کمک مردم، سازمان های مردم نهاد و ارائه آموزش و فرهنگ سازی از مهمترین عوامل جلوگیری از آلودگی های بیشتر و حفاظت از این اکوسیستم ارزشمند است.

۹۰۱۴