برخی می گویند مثل ستاره سهیل است. یعنی سالی یکی دو بار در رسانه‌ها ظاهر می شود و خبر از دیده شدن هلال ماه مبارک رمضان و حلول ماه شوال و فرارسیدن عید فطر می‌دهد. حجت الاسلام علی‌رضا موحدنژاد عضو ستاد استهلال با آرامش و لحنی ملایم به سوالاتم پاسخ می‌دهد. او با ارائه گزارشی از عملکرد گروه های ستاد استهلال (که در سایت رهبری هم در دسترس است) در سراسر کشور می‌گوید حتی می‌توان هلال صد سال پیش را رصد کرد و پیش بینی هلال صد سال آینده هم شدنی است.
از فواید استهلال و نحوه کار کردن اعضای ستاد در پیچ و خم کوه‌ها و جاده‌های صعب‌العبور می‌گوید و این که چه شایعاتی در سال‌های اخیر برای این ستاد درست شده است. موضوع عید فطر و دلایل دیده شدن یا نشدن آن در روز مشخصی در کشورهای همسایه و مسلمان و به‌ویژه همزمانی عید سعید فطر سال جاری در ایران و عربستان با توجه به بهبود روابط دو کشور مسلمان نیز از موضوعات داغ این روزها بود که بخشی از گفت‌وگو با موحدنژاد را به خود اختصاص داد. سعی کردیم وارد مباحث فقهی و تخصصی در علم نجوم نشوم تا خوانندگان را تا پایان مصاحبه خسته نکنیم.
تحصیلات شما در چه زمینه ای است؟
تقریبا از ۱۲ سالگی شروع به فراگیری نجوم کردم. دیپلم ریاضی دارم و پس از آن به حوزه رفتم ولی نجوم جدید را بدون استاد و با مطالعه کتاب ها یاد گرفتم.
منجم آماتور بودم
چرا بدون استاد؟
در آن زمان یعنی ۴۶ سال پیش که ۱۲ سال داشتم استادی در این علم عملا در دسترس نبود. با توجه به علاقه‌ای که داشتم به مطالعه کتاب‌های کمی که در این زمینه وجود داشت، پرداختم و بعد تلسکوپ کوچکی تهیه کردم و با آن شروع به کار نجومی کردم و کارهایی انجام می دادم و به قول امروزی‌ها منجم آماتور بودم.
چرا برای یادگیری نجوم به دانشگاه نرفتید؟
زمانی که دیپلم گرفتم به انقلاب فرهنگی برخورد کردیم که دانشگاه ها تعطیل شد و من احساس کردم که به مسائل دینی بیشتر علاقه دارم و وارد حوزه شدم که در عین حال مطالعات را ادامه دادم.
در چه سالی وارد حوزه شدید؟
در سال ۶۱ پس از اینکه دیپلمم را گرفتم وارد دروس حوزوی شدم.
حوزه را تا کجا ادامه دادید؟
در مدرسه عالی شهید مطهری تا پایان سطح خواندم و دوره دکتری را در رشته الهیات، فقه و حقوق اسلامی در دانشگاه تهران گذراندم. در دانشگاه صنعتی شریف هم مشغول کار هستم.
نجوم قدیم را چگونه یاد گرفتید؟
نجوم قدیم را نزد استاد مرحوم هبت الله ذوالفنون یاد گرفتم و زمانی که با ایشان آشنا شدم حدود ۸۰ سال داشت و خود وی در نزد پدرش حبیب الله ذوالفنون نجوم را فراگرفته بود. حبیب الله ذوالفنون یک روحانی بود که در نجوم قوی بود و شاگردانی همچون علامه شعرانی و برخی افراد معروف مانند سید جلال تهرانی داشت. تهرانی از طرف شاه رئیس شورای سلطنت شد ولی خدمت امام (ره) در پاریس رسید و از شورای سلطنت استعفا داد و آن شورا نیز به هم خورد. سرتیب هیوی و سرتیپ بغایری و مرحوم علامه شعرانی هفتگی پیش حبیب الله نجوم می خواندند و علامه شعرانی در آن زمان یک طلبه ۲۵ ساله بود.
هبت الله ذوالفنون مدتی نیز تقویم را استخراج می کرد که پدرش این کار را به وی سپرده بود. شاگردی من سه سال طول کشید و هفته ای چند ساعت در خدمت وی بودم. نجوم قدیم سبک خاصی دارد. یعنی کسانی هستند که نجوم جدید می خوانند ولی از نجوم قدیم اطلاعی ندارند. در نجوم قدیم با استفاده از کتب زیج و با روش هایی خاص محاسبه می‌کردند که آیا ماه در فلان زمان قابل رویت هست یا نه. اگر در این زمینه استاد نداشتم، نمی توانستم نجوم قدیم را یاد بگیرم.
در دانشگاه صنعتی شریف چه درس‌هایی تدریس می‌کنید؟
درس های عمومی معارف را تدریس می کنم ولی گاهی نیز نجوم را برای طلاب یا دانشجویانی که در دانشکده، گروه نجوم تشکیل می دادند، تدریس کرده‌ام و حتی در سال های ۷۲ و ۷۳ برای دانش آموزان در رصدخانه زعفرانیه زیر نظر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تدریس کردم. از سال ۷۲ وارد دانشگاه شریف شدم و تقریباً یکی دو سال دیگر بازنشسته می شوم. وقتی وارد دانشگاه شدم ۳۰ سال داشتم.
ستاد استهلال چه سالی تاسیس شد؟
ستاد به این شکل جدید که در واقع گروه هایی آموزش دیده باشند، ابزارها را به کار ببرند، جمعی از کارشناسان در خود ستاد باشند و گزارش ها را اعلام کنند، عملا از سال ۸۳ شکل گرفت و من از همان سال در دفتر رهبر انقلاب به این کار مشغول شدم اما شکل سنتی آن از سالی که معظم له به عنوان رهبر انقلاب تعیین شدند یا یکی دو سال بعد از آن شکل گرفت.
ریاست این ستاد را چه کسی به عهده دارد؟
در دوره ای حجت الاسلام والمسلمین احمد مروی رئیس ستاد استهلال بودند و زمانی که به تولیت آستان قدس رضوی منصوب شدند، حجت الاسلام والمسلمین محمد محمدیان به عنوان رئیس ستاد معرفی شدند. آقای محمدیان معاون ارتباطات حوزوی دفتر رهبر انقلاب است و چون موضوع استهلال در ارتباط با مراجع و مباحث فقهی است، ستاد استهلال نیز بخشی از معاونت ارتباطات حوزوی دفتر رهبر انقلاب است. بنده نیز به عنوان عضو ستاد استهلال فعالیت می کنم و در زمانی که کمیته علمی ستاد شکل گرفت، به عنوان رئیس کمیته علمی ستاد استهلال انتخاب شدم.
الان این کمیته وجود دارد؟
بله. البته جلسات آن دیر به دیر برگزار شده است ولی این عنوان برقرار است و گاهی بنده را به عنوان دبیر ستاد استهلال یا سخنگوی آن معرفی می‌کنند که درست نیست. این کمیته مباحث علمی و تخصصی مربوط به استهلال را پیگیری می کند. در کنار کارهای علمی ستاد استهلال، کارهای اجرایی هم وجود دارد که مربوط به تشکیل و تجهیز گروههای استهلال است. معمولا در ارتباط با تامین تجهیزات گروه های ستاد از مقامات محلی کمک گرفته می‌شود.
در خبری خواندم که ستاد استهلال عملا تجهیزاتی ندارد و اعضای ستاد از تجهیزات شخصی استفاده می کنند.
ستاد استهلال یک ستاد مرکزی است و اصل شکل گیری گروههای استهلال و برنامه ریزی در ستادهای استهلال استانی انجام می‌شود. یعنی به طور معمول نماینده ولی فقیه در استان به اضافه استاندار و تعدادی دیگر از افراد که به این ستاد دعوت می شوند، می‌توانند برای تجهیز کردن گروههای استهلال و دادن امکانات در استانها کمک کنند.
افرادی که در زمینه استهلال تجربه دارند، با حضور پنج یا شش نفر از مقامات محلی، یک ستاد استهلال استانی تشکیل می‌دهند تا آن استان را در این زمینه سر و سامان دهند و نیازهای آنان را برطرف کنند. همچنین در برخی شهرستان ها جلسات مشابهی تشکیل می شود.
این ستادها جلساتی برگزار می کنند؛ هر چند ممکن است منظم نباشد. در واقع هنگامی که نیاز باشد، جلسه برگزار می شود. اصل اینکه اعضای گروههای استهلال چه کسانی هستند، این است که افرادی به عنوان داوطلب در این گروه ها و ستادها حضور دارند. یعنی کسی را نداریم که شغلش و کارش استهلال باشد. چون ماهی یک بار استهلال انجام می شود.
بسیاری تصور می‌کنند استهلال سالی یکبار انجام می شود.
بر خلاف تصور برخی افراد، این گونه نیست که ستاد استهلال کارمندانی داشته باشد که شغلشان دیدن هلال باشد. اصل کار بنده هم که عضو ستاد استهلال هستم، در دانشگاه صنعتی شریف است و عضو هیئت علمی در گروه معارف هستم ولی در جلسات ستاد استهلال نیز شرکت می کنم که شاید در طول سال چهار تا پنج جلسه داشته باشیم.
در واقع می‌توان گفت ستاد استهلال به واسطه نوع کارش با حضور افراد داوطلب تشکیل می‌شود و تمام کسانی که در این حوزه درگیر هستند؛ چه آنها که مسئولیت بالا دارند و چه کسانی که در گروههای استهلال حضور دارند همه داوطلب هستند و پولی نیز بابت آن دریافت نمی کنند. البته سالی یکبار هدیه ای از سوی دفتر رهبر انقلاب به اعضای ستاد داده می شود که مبلغ قابل توجهی نیست. یعنی برای هر فردی که در این گروه ها فعال است در سال حدود ۳۰۰ هزار تومان داده می‌شود یا مثلاً برای رئیس گروه یا کسانی که وقت بیشتری گذاشته اند تا ۵۰۰ هزار تومان پرداخت می شود.
البته بیشتر هزینه های ستاد مربوط به اموری مانند بیمه کردن اعضای گروه هاست. مثلا گاهی گروه ها برای رصد کردن ماه به ارتفاعات می روند یا با خودرو از مسیر های خطرناک عبور می کنند. به همین دلیل موضوع بیمه آنان مطرح هست. سه یا چهار سال پیش که پیگیر هزینه های ستاد بودم یکی از مسئولان دفتر بخش ارتباطات حوزوی گفت حدود ۱۲۰ میلیون تومان در سال از سوی دفتر رهبر انقلاب برای ستاد پرداخت می شود.
سال قبل یا دو سال پیش مطلبی بدون سند و بدون منبع معتبر و حتی بدون اعلام ردیف بودجه در فضای مجازی منتشر شده بود که بودجه ستاد استهلال ۱۴ میلیارد تومان است و من به شوخی به برخی دوستان در ستاد گفتم که اگر ۱۰۰ گروه استهلال داشته باشیم و هر گروه نیز پنج تا شش نفر باشد، به طور متوسط می‌توان گفت مجموعا حداکثر ۷۰۰ نفر در کشور درگیر بحث استهلال هستند. بر همین اساس می توانیم ۱۴ میلیارد را تقسیم بر ۷۰۰ کنیم که ۲۰ میلیون تومان می شود و اگر هزینه‌های تجهیزات را هم نصف آن در نظر بگیریم، حداقل ۱۰ میلیون به بنده می رسید.
از ستاد حقوق نمی‌گیرم/ فقط یکبار درخواست دیدار با رهبری
شما از ستاد استهلال حقوق هم می گیرید؟
نه. بنده نیز همچون بقیه اعضا فقط سالی یک بار هدیه دریافت می‌کنم. بسیاری اعضای گروههای استهلال فقط درخواست دیدار با رهبر انقلاب را داشته‌اند که هنوز موفق به دیدار نشده‌اند. بعضی از کارشناسان در این ستاد فعالیت دارند که در سطح بین المللی مطرح هستند و در همایش های خارجی شرکت می کنند. نظر کارشناسی این افراد را می توان در سطح تراز اول دانست که در موضوع هلال ماه حتی از نظرهای دانشمندان و کارشناسانی مانند خالد شوکت، محمد عوده و شفر در آمریکا صائب تر است.
اعضای ستاد با وسایل شخصی برای استهلال می روند یا خودرو در اختیارشان می گذارید؟
ممکن است برخی افراد از وسیله خودشان استفاده کنند ولی معمولاً از طریق استانداری یا فرمانداری اقدام می‌شود. در واقع جلساتی که در استانها برگزار می‌شود، بیشتر برای همین کارهاست. مثلاً می‌گوییم این تعداد گروه داریم که نیازمند خودرو هستند، از آنها می خواهیم خودرو در اختیار گروه بگذارند و چون ماهی یک بار است معمولا همکاری می‌کنند یا مثلاً از ارتش و سپاه درخواست می کنیم دوربین های قوی دوچشمی که روی سه‌پایه سوار می شود، در اختیار اعضا گذاشته شود که گاهی فرد معرفی می شود و آنان نیز همکاری می کنند. یعنی یا دوربین در اختیار می گذارند و یا فردی را با تجهیزات می فرستند.
بنابراین از امکانات فرمانداری، استانداری یا شهرداری استفاده می شود و در همان ستادهای استهلال استانی تصمیم‌گیری می‌شود. مثلاً گفته می‌شود این گروه تلسکوپ ندارد و هزینه آن مثلا ۲۰ میلیون تومان است که از شهرداری یا سایر نهادها می خواهیم که هزینه آن را تامین کنند و آنها نیز تمام یا بخشی از هزینه را تامین می کنند. بنابراین بیشتر بودجه مربوط به تجهیزات است که این تجهیزات ماندگار است و در سال‌های بعد استفاده می‌شود.
کمتر اتفاق افتاده که ستاد استهلال مرکزی در دفتر رهبر انقلاب بخواهد تجهیزاتی تهیه کند و بیشتر، کار ستادی و پیگیری گزارش ها از سوی این ستاد صورت می‌گیرد و هزینه ها در مراکز استانها و شهرها تامین می شود. این گروه ها معمولا با دفاتر ائمه جمعه ارتباط دارند. چون در استانها مسئولی به نام رابط شورای سیاستگذاری استان یعنی سیاستگذاری ائمه جمعه وجود دارد که رابطان اصلی ستاد استهلال مرکزی در دفتر رهبر انقلاب با مقامات استانی هستند و ائمه جمعه هر استان با محوریت مسئول شورای سیاستگذاری ائمه جمعه استان تلاش می کند تا امکانات موجود را برای ستاد تامین کند.
اعلام‌هایی بر اساس توهم رویت
چه ضرورتی دارد ستاد استهلال در تمام استانها تشکیل شود؟
گاه در برخی از مواقع سال در روز استهلال که بیست و نهم هر ماه قمری است غبار یا پوشش ابری وسیعی کشور را می پوشاند و تنها ممکن است مناطق کوچکی از کشور شرایط مساعد جوی داشته باشند لذا هر چه گستره استهلال در کشور وسیعتر باشد امکان رؤیت در چنین شرایطی بیشتر فراهم می‌شود.
اعلام اول ماه در برخی کشورهای همسایه یا منطقه نباید این شبهه را پیش بیاورد که استهلال در کشور با دقت انجام نشده است. متأسفانه بسیاری از این اعلام ها بر اساس توهم رؤیت و نه رؤیت واقعی است که علت آن استفاده نکردن از تجربه کارشناسان در بررسی صحت ادعاهای رؤیت نزد مراکز و مراجع اعلام کننده اول ماه در آن کشورهاست. البته برخی هم بر اساس یک مبنای فقهی با رؤیت هلال در مناطق دوردست اول ماه را اعلام می‌کنند و نه رؤیت در کشور خودشان.
مطلب دیگر آنکه اختلاف در اعلام عید فطر نزد مراجع عظام تقلید به دلیل تفاوت در فتوا در اعتبار رؤیت با چشم مسلح یا عدم اعتبار آن یا اعتبار رؤیت در مناطق دوردست یا عدم اعتبارش است.
عکس‌هایی منتشر شده که اعضای ستاد را نشان می‌دهد با نخ و وسایل ابتدایی مشغول رصد هستند.
افرادی که با رصد و استهلال آشنایی ندارند، تصور می کنند چنین کارهایی بی فایده است درحالی که اینگونه نیست. رصد هلال به مقدماتی نیاز دارد که یکی از آنها مشخص شدن خط تراز است.
خط تراز یعنی خطی که ارتفاع از آنجا اندازه گیری و مشخص می شود. مشخصات هلال را با نرم افزارها به راحتی می‌توان به دست آورد. یعنی طول و عرض جغرافیایی محل رصد را به نرم‌افزار می‌دهیم و زمان را هم مشخص می‌کنیم و مثلاً نشان می‌دهد ارتفاع ماه در این زمان هشت درجه از افق است و سمت آن ۲۶۰ درجه است. حالا باید به دست آوریم این هلال در کجای آسمان واقع می شود. برای این که خط تراز را به دست بیاوریم یک راه ساده و تقریباً دقیق آن استفاده از ترازهای بنایی است که از لبه تراز نگاه می کنند و یک نفر نیز معمولاً در کنارش باید باشد و نگاه کند آن حبابی که تراز دارد در وسط دو خط قرار گیرد. این کار با دقت قابل قبولی خط تراز یا به اصطلاح ارتفاع صفر را مشخص می کند و ارتفاع باید از آنجا سنجیده شود.
یکی از روش‌های خیلی ساده برای سنجیدن ارتفاع که دقت خوبی دارد، استفاده از خط کشی است که نخی به آن وصل می شود که طول آن ۵۷ سانتیمتر است و چون اندازه گیری ها بر حسب درجه است، هر سانتی متر خط کش، یک درجه را نشان می دهد. اینها وسایل ساده ای هستند که حتی افراد باتجربه از همین روش های ساده استفاده می کنند. این کارها مربوط به کسانی است که می خواهند با ابزارهای ساده مانند دوربین های دوچشمی، ماه را رصد کنند ولی کسانی که می خواهند با تلسکوپ ماه را رصد کنند، روش‌های خاصی دارد مثلاً می گویند “الاین کردن” یعنی تنظیم قطبی کردن تلسکوپ. چون تلسکوپ باید تنظیم شود تا بتوان جرم سماوی را در آن مشخص کرد. اگر تنظیمات تلسکوپ به خوبی انجام شده باشد، خود تلسکوپ به صورت خودکار رو به سمت جسم سماوی که مشخص کرده ایم، حرکت می کند حتی می توان مثلاً سیاره زحل را نیز رصد کرد. یعنی فردی که اطلاعات دقیقی ندارد، فکر می کند عضو ستاد با تلسکوپ می چرخد تا ماه را پیدا کند در حالی که اینگونه نیست. چون موتور تلسکوپ می چرخد و روی هدف متمرکز می ماند و فقط نگاه می کنند که هلال دیده می شود یا نه.
پیش‌بینی نرم‌افزاری از حلول ماه
گفته می شود نرم افزارهایی در کشورهای دیگر وجود دارد که تمام جزئیات ماه را از مدت‌ها قبل مشخص می کند.
بله. در جایی دیدم که نرم‌افزارهایی به مبلغ حدود یک دلار وجود دارد که این کارها را انجام می‌دهد در حالی که معتقدم نیاز به یک دلار هم نیست. چون نرم افزارهای فراوانی به صورت مجانی در اینترنت وجود دارد که به راحتی می توان موقعیت ماه و خورشید و اجرام آسمانی را به دست آورد که بسیار دقیق هم هست. این نرم افزارها مشخص می کند هر زمانی و هر جایی که قرار گرفته باشید و بخواهید رصد کنید و اگر عرض و طول جغرافیایی و زمان آن را تعیین کنید، به شما می گوید ماه چه ارتفاعی دارد و چه سمتی دارد و موضع دیگر اجرام آسمانی را هم می توان تعیین کرد ولی مشکل این است که فقط می‌گویند در کجای آسمان است ولی اینکه ماه دیده می‌شود یا دیده نمی‌شود را معلوم نمی‌کند. هیچ نرم افزاری نداریم که صددرصد بتواند بگوید این هلال دیده خواهد شد یا دیده نخواهد شد.
این مسئله که هلال دیده می شود یا نه، به مشخصات تجربی هلال هایی که دیده شده و هلال هایی که دیده نشده، برمی گردد. چون اینها ثبت می‌شود یعنی ما مثلاً جدولی از حدود ۷۰۰ هلالی داریم که تلاش برای دیدن آن صورت گرفته است که این هلال ها چه مشخصاتی داشته اند و آیا دیده شده اند یا نه.
موضوع این است که مشخصات این هلال مثلاً هلال ماه شوال امسال با کدام هلال ها مطابقت دارد؛ با هلال هایی که قبلا دیده شده یا با مشخصات هلال هایی که دیده نشده نزدیک است. در واقع این کار یک امر تجربی است و به دنبال آن بحث های کارشناسی مطرح می شود. مثلا یکی می‌گوید اگرچه ضخامت این هلال شبیه آن هلال است یا ارتفاع آن شبیه هلالی است که دیده شده، ولی آن هلالی که دیده شد در حضیض بوده درحالی که این هلال در اوج است یا فاصله آن ۳۵۷ هزار کیلومتر از زمین بوده ولی این هلال ۴۰۴ هزار کیلومتر از زمین فاصله دارد و نمی‌توان این دو هلال را با هم مقایسه کرد. ممکن است کسی بگوید به هر حال ضخامت آن دو یکی است که تفصیل این امور به مباحث کارشناسی اختصاص دارد.
برخی سایت ها نیز مشخصات هلال ها را تعیین می کنند. می توان به این سایت ها استناد کرد؟
اگر در سایت‌هایی که نقشه‌هایی را مشخص می‌کنند دقت کنیم درکجا هلال با چشم و در کجا با ابزار دیده می‌شود، خواهیم دید این سایت ها نیز اختلاف هایی را نشان می‌دهد. مثلاً درباره دیدن هلال ماه در کشوری اعلام می کند که با ابزار هم دیده نمی‌شود ولی سایت دیگر می‌گوید هلال در همان کشور با ابزار دیده می‌شود. چطور ممکن است چنین چیزی وجود داشته باشد؟ به هر حال اینها اختلاف نظر است. البته درباره همه هلال ها اختلاف نظر نیست.
گاهی مثال می زنم اگر به هر کسی که مقداری در زمینه نجوم کار کرده باشد، بگویید ماهی داریم که اگر خورشید غروب کرد ۱۲ درجه از افق ارتفاع دارد آیا هلال دیده می شود یا نه، می گوید هلال دیده می شود و ۱۲ درجه برای دیدن کافی است مگر اینکه هوا ابری باشد ولی بعضی از هلال ها مشخص است دیده نمی شود. مثلاً زمانی که خورشید غروب می‌کند اگر هلال یک درجه از غروب ارتفاع داشته باشد چنین هلالی بعد از غروب آفتاب دیده نخواهد شد و نیاز به سایر مشخصات هم نیست.
کارشناسان در بعضی از هلال ها متفقند. مثلا می گویند این هلال با این مشخصات دیده می شود یا هلال دیگر را می گویند که حتی با ابزار و تلسکوپ دیده نمی شود ولی برخی هلال ها بینابینی است. یعنی هلال هایی هستند که در حدهای نزدیک به رویت شدن هستند و به آن مشخصات حدی گفته می شود یعنی لب به لب رویت می شود. به هر حال مشخصاتی را که نرم افزار یا سایت از هلال مشخص می کند، باید ببینیم که آیا بعضی از هلال ها با این مشخصات دیده شده اند یا دیده نشده اند و بعد نتیجه‌گیری می‌کنیم که آیا این هلال دیده می شود یا نه که اینها بحث‌های دقیقی است که کارشناسان درباره آن اظهارنظر می کنند. مثلا گفته می‌شود این هلال مربوط به زمستان است که شفافیت جو بیشتر است یعنی ناخالصی هایی که در جو وجود دارد کمتر هست ولی در تابستان بیشتر است و لذا می گوید آن هلالی که مشخصات آن به گونه ای است که دیده شده، مربوط به زمستان است ولی هلالی که درباره آن صحبت می‌کنیم و مشخصات نجومی آن یکسان است را می‌خواهیم در تابستان ببینیم و نمی‌توانیم بگوییم با آن هلال زمستانی یکی است و لذا کارشناسان بر اساس تحلیل های علمی خود به اظهار نظر می پردازند و گاه با یکدیگر اختلاف نظر پیدا می‌کنند.
در چنین مواردی استهلال تکلیف را معلوم می کند چون اگر به کارشناس ارجاع بدهیم یکی می‌گوید دیده می‌شود و دیگری می‌گوید به نظر من این هلال دیده نمی شود و در چنین مواردی استهلال در واقع محکی بر نظر کارشناسان محسوب می شود و یک راستی‌آزمایی صورت می گیرد.
اشتباهاتی در تشخیص حلول ماه شوال پیش از پیروزی انقلاب
برخی می گویند تکلیف روزه های مربوط به سال های قبل از تشکیل ستاد استهلال چه می شود؟
من مواردی را بررسی کرده‌ام که چگونه بوده است.
این موضوع را قبلا رصد کرده بودید؟
نه ولی می توان به دست آورد. یعنی زمانی که به عنوان عید اعلام شده را با مشخصات نجومی می‌توان دید که آیا مشکلی داشته است یا نه. مثلا قبل از انقلاب را دیدم.
یعنی هلال های قبل از انقلاب را هم می‌توان بررسی کرد؟
بله. با توجه به مشخصات نجومی حتی می توان هلال های ۱۰۰ سال گذشته را بررسی کرد و برای صد سال بعد نیز به صورت حدودی و دقت واقعاً قابل قبولی می توان محاسبه کرد ولی برای گذشته دقیق تر می توان محاسبه کرد.
قبل از انقلاب در این زمینه مشکلی وجود نداشت؟
چرا؛ مواردی داشتیم که مشکلاتی داشته است و مواردی را به مسئولان نیز اعلام کردم. مثلاً شاید بتوان گفت از ۱۰ ماه مبارک رمضان و شوال درحدود ۳۰ درصد موارد اشتباه وجود داشته است.
این اعلام‌ها از سوی مراجع صورت می‌گرفت یا دولت؟
وقتی برای برخی از مراجع ثابت می شد که فردا عید فطر است، حکومت شاه نیز آن را تایید می کرد. چون به هرحال دولت باید یک روزی را رسماً به عنوان عید فطر تعطیل می کرد و تکیه آنان معمولاً بر اساس نظرات اثباتی مراجع بوده اما اینکه کدام مرجع بوده الان دقیقاً نمی دانم. فقط مشخص است آنها برای خودشان روال و رویه ای داشتند که بر اساس نظر کدام مرجع، عید فطر را اعلام کنند. به هر حال اشتباه وجود دارد. مثلاً در زمان شاه مخلوع هلالی را گفتند دیده شده و عید فطر است که هلال اصلاً قابل رویت نبود.
آیا بعد از انقلاب هم چنین مواردی داشتیم؟
بله مواردی بوده ولی از سال ۸۳ که این دقت ها در ستاد استهلال صورت گرفته، موردی به عنوان اشتباه نداشتیم. چون گروه های آموزش‌دیده ضمن رصد ماه، گزارش های دقیقی را به دفتر ارائه می کنند و کسانی که به صورت تجربی کار کردند، از افراد گروه به صورت دقیق سوال می کنند که مبادا توهم رویت صورت گرفته باشد.
توهم رویت چیست؟
مسئله پیچیده ای نیست. مثلاً از کسی که مشغول رصد کردن است می پرسیم، دهانه هلالی که شما دیدید به سمت چپ بوده یا راست. ممکن است یکی بگوید سمت چپ ولی دیگری بگوید سمت راست. این گزارش ها به همین شکل ثبت می شود. در اوایل که در دفتر رهبری مشغول شدیم این گزارش ها را که به همان شکل خدمت رهبر انقلاب می دادیم، ایشان می‌گفتند با این گزارش ها گمان به دیدن هلال پیدا نمی شود، چه رسد به اینکه بخواهم اطمینان پیدا کنم.
در واقع با سوالات دقیق، متوجه می شویم شخص رصدکننده دچار اشتباه نشده است. لذا گزارش‌ها بدون هیچ اظهارنظری به رهبر انقلاب ارائه می شود و معظم له اگر به نظرشان رسید که این گزارش ها کافی و اطمینان بخش است که هلال دیده شده، اعلام ماه نو می کنند.
تاسیس ستاد استهلال با فتوای رهبر معظم انقلاب مبنی بر رصد ماه با چشم مسلح همزمان بوده است؟
شاید از همان موقع مطرح شده باشد و شاید قبل از آن هم، این مسئله مطرح بوده اما نمی‌دانم که آیا تشکیل ستاد از آن موقع بوده یا نه. به هر حال انسان دچار فراموشی می شود. یکی از دوستان می گفت خوب است چیزهایی را که در زمینه استهلال و تقویم شاهد بوده ام در جایی ثبت کنم و یا به صورت تاریخ شفاهی ضبط کنم تا مبنایی بر تاریخ ستاد استهلال یا جزئی از آن قرار گیرد. در این زمینه می‌توان از افرادی که در آن دوره فعال بودند مانند حجت الاسلام و المسلمین مروی یا حجت‌الاسلام مرتضی چیت سازیان سوال کرد.
روابط‌مان اواخر ماه رمضان با عربستان خوب شد
امسال که پنجشنبه (۲۲ اردیبهشت) به عنوان آغاز ماه شوال و عید فطر اعلام شد، برخی این گمانه‌زنی را مطرح کردند که چون رابطه سیاسی ایران با عربستان در حال بهبودی است؛ هر دو کشور یک روز را عید گرفتند درحالی که سال‌های قبل یک روز بعد از عربستان عید می گرفتیم. نظر شما چیست؟
تا جایی که به یاد دارم امسال ماه رمضان در عربستان یک روز زودتر از ایران شروع شد. پس احتمالا روابط ما اواسط این ماه با عربستان خوب شده که در آخر ماه با هم عید گرفتیم.
قاطعانه می گویم مسائل سیاسی هیچ نقشی در استهلال ندارد و تاکنون هیچ موضوع سیاسی چه در سیاست خارجی و چه در مسائل داخلی در مسئله رویت هلال دخالت نداشته است و حتی شائبه ای در این زمینه وجود ندارد چه رسد به احتمال. چون ما که در متن کار هستیم متوجه می شویم. خدا را شاهد می گیرم حتی آنچه مراجع اعلام کرده‌اند هیچ وقت انگیزه سیاسی برای اعلام رویت هلال وجود نداشته. مساله این است که آیا ماه دیده شده یا نه و هیچ یک از مراجع تقلید و رهبر انقلاب اجازه نمی دهند کسی با دین مردم بازی کند. این حرف ها معمولا از طرف کسانی مطرح می شود که در جریان این قضایا نیستند و بر اساس حدسیات مطالبی را بیان می کنند.
فواید استهلال چیست؟ برخی فکر می‌کنند سالی یکبار صورت می‌گیرد در صورتی که شما گفتید هر ماه استهلال صورت می گیرد. چه ضرورتی در این کار وجود دارد؟
یک بحث شرعی در این زمینه مطرح است. یعنی در ماه های حرام از نظر شرعی مسائلی مانند پرداخت دیه پیش می آید. ماه های حرام شامل ذیقعده، ذیحجه و محرم که پشت سر هم هستند و ماه رجب است.
اگر شک داشته باشیم که مثلاً ماه رجب شروع شده یا نه و یک قاضی بخواهد برای یک نفر دیه تعیین کند، باید دقیقا این مساله را بداند. چون دیه در ماه های حرام یک سوم بیشتر از ماه های معمولی تعیین می شود. بنابر این نمی توان به تقویم رسمی کشور اکتفا کرد. چون تقویم بر اساس پیش بینی هاست ولی استهلال ملاک شرعی خوبی برای تشخیص این امر و همچنین برای شورای تقویم است.
شورای تقویم چیست؟
طبق مصوبه هیئت دولت در سال ۷۹ مقرر شد که استخراج تقویم رسمی کشور توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران انجام شود و این موسسه نیز طبق اساسنامه اش مرکزی به نام مرکز تقویم دارد که شورای تقویم در این مرکز موظف است تا تیرماه هر سال تقویم سال آینده را به شورای فرهنگ عمومی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل دهد تا این شورا مناسبت های تقویمی را به آن اضافه کند و در مهر یا آبان هر سال این تقویم برای ناشران ارسال می شود.
این شورا شامل هفت تا هشت عضو است و بنده یکی از اعضای آن هستم. در شورای تقویم بررسی می کنیم که هلال های سال آینده در چه روزهایی قابل رویت خواهد بود. اگر این استهلال در سطح وسیع انجام نگیرد، ملاک و قاعده دقیقی به دست نمی آوریم تا پیش بینی های خود را راستی آزمایی کنیم و از نتایج آن در پیش بینی های سال های آینده استفاده نماییم. شورای تقویم یک شورای علمی است که کار خود را انجام می‌دهد و ستاد استهلال نیز کار خود را انجام می‌دهد ولی با هم ارتباط دارند و هر دو مرکز از نتایج آن استفاده می‌کنند.
نکته دیگر اینکه همه مردم می‌توانند گزارش‌های استهلال را در سایت رهبر انقلاب ببینند. این گزارش ها در بخش فقهی با عنوان استهلال موجود است و همه گزارش های مربوط به ۱۵ سال گذشته و اعلام های مربوط به هر شهر بر روی سایت آمده است که کجا هلال دیده شده و کجا دیده نشده و مناطقی که دیده نشده آیا هوا صاف بوده یا نه و آیا با چشم مسلح دیده شده یا با چشم عادی و تمام مشخصات به صورت دقیق آمده و تمام گزارش ها به صورت شفاف ارائه می شود و غیر از اینکه به رهبر انقلاب و دفاتر مراجع داده می‌شود، مسئولان استهلال و ائمه جمعه نیز از آن اطلاع پیدا می کنند البته وقتی روی سایت قرار می گیرد برای همگان قابل استفاده است.
استهلال و ثبت گزارش های مربوط به آن یکی از کارهایی است که باید در کشور انجام می شد و آثار و فوایدی دارد و برخی می گویند این اطلاعات را به زبان‌های انگلیسی و عربی برای دنیای اسلام منتشر کنید. چون این کار علمی با زحمات کارشناسان و گروههای استهلال انجام می شود. گاهی به خودم می گویم مبادا من هم در مظلومیت دست اندرکاران استهلال سهمی داشته باشم زیرا باید از اتهاماتی که به آنها زده می شود، بیشتر دفاع کنم.
