اهمیت و نقش فضای مجازی و رسانه ها بر کسی پوشیده نیست، اینترنت و فناوری‌های دیجیتال، دیگر به یک مولفۀ مهم و اساسی در زندگی مردم تبدیل شده است. با گذشت زمان، به تعداد افرادی که آنلاین می‌شوند، اضافه می‌شود و همین موضوع، اهمیت داشتن سواد فضای مجازی و نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی به عنوان رسانه ای موثر را هم بالا برده برده است.

حتما شنیده اید فضای مجازی یک تیغ دو لب است، یک لبه آن ارتقای سطح فکر، فرهنگ و دستیابی سریع به اطلاعات و ارتباطات موثر در همه زمینه ها و لبه دیگر این تیغ، آسیب های بی شمار در حوزه های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سبک زندگی و فرهنگ عمومی است.

آنچه باعث می‌شود تا با کدام لبه سروکار پیدا کنیم، مربوط به سواد رسانه‌ای و نحوه استفاده تولیدکنندگان و مخاطبین پیام از این فضا است؛ دانش و مهارتی که صاحب نظران علوم ارتباطات آن را ضرورت زیستن در عصر تحول بزرگ فناوری ارتباطات و اطلاعات می دانند.

سوءاستفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی موضوعی است که این روزها برای دغدغه‌مندان حوزه فرهنگ به یک معضل جدی تبدیل شده و اگر فکری برای آن نشود می‌تواند باعث به وجود آمدن پیامدهای منفی بیشتری در آینده شود.

یکی از مواردی که امروز زیاد با آن روبرو هستیم این است که متاسفانه فضای مجازی از اهداف اصلی خود که به نوعی ایجاد ارتباط بین اعضای جامعه است دور و به بستری برای نمایش خشم و بیان هرگونه توهین و ناسزا به اشخاص مبدل گردیده است.

باید بدانیم معاشرت مجازی نیز همانند معاشرت حقیقی آدابی دارد، درست است که در این فضا که گویا ساحت دوم زندگی ماست رو در رو با افراد در ارتباط نیستیم اما باید بسیاری از آداب حقیقی را در این فضا پا بر جا بدانیم.

همه ما به این نکته اذعان داریم که یکی از مسائل کلیدی و حساس برای تمامی افراد یک جامعه آبرو و شرافت اشخاص است. امروز فضای رسانه ای مجازی به سویی رفته است که توهین در فضای مجازی از بارزترین اتفاقات اخیر رسانه و دنیای اینترنت است.

ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که برخوردار از فرهنگی غنی اسلامی است و بر حفظ آبروی افراد و منع از توهین و تهمت بدون مدرک و دلیل تأکید فراوانی شده است. در این باره آیات قرآن، احادیث فراوان و همچنین روایت‌های بیشماری داریم که توجه به آنها می‌تواند باعث شود تا آبروی افراد کمتری در این شبکه‌های اجتماعی به حراج گذاشته شود.

نکته قابل تامل این است که تهدید افراد، توهین و اهانت به اشخاص، ریختن آبرو و هتک حرمت در هر فضایی جرم تلقی و مجازات های متفاوتی هم برای آن در نظر گرفته شده است و طبق قانون اساسی کشور اگر پیگیری شود و شکایت صورت بگیرد، مجازات نیز از سوی دادگاه صادر می‌شود.

به طور مثال توهین کردن و اهانت در رسانه‌های مجازیِ چه خارجی و چه داخلی جرم است و طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بسته به میزان صدماتی که به آبرو، شهرت یا شخصیت فرد خواهد زد، مشتمل بر حبس از یک تا ۶ ماه و پرداخت جزای نقدی معادل بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال است.

افترا یا تهمت زدن به افراد از دیگر مواردی است که می تواند صدمات زیادی به آبرو، حیثیت وشهرت اشخاص وارد سازد. این را بدانیم که ماده ۶۹۷ قانون مجازات بیان می دارد، هر فردی به هر وسیله ای اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله انتشار مطلبی به دیگری امری را صریحاً نسبت دهد یا آن‌ مطلب را منتشر نماید، طبق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و چنانچه نتواند صحت ادعاهای گفته شده را ثابت نماید، به جزای نقدی محکوم می شود.

در کنار احادیث و روایت احادیث فراوان در خصوص حفظ آبروی افراد قرآن کریم به صراحت بر حفظ آبروی افراد تأکید کرده است و ریختن آبروی مؤمن را گناهی بزرگ می‌شمارد. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «پس کسی را که خداوند مدافع او است چگونه انسان به خود جرئت می‌دهد که پرده‌اش را بدرد و رازش را فاش کند یا عیبش را آشکار سازد یا بی‌دلیل به او تهمت وارد نموده و آبروی او را بریزد و به حیثیتش صدمه برساند..»

با این حال در شبکه‌های اجتماعی گاه اظهارنظرها و مطالبی درباره افراد می‌بینیم که در حال رد و بدل شدن هستند که این اقدام هیچ سنخیتی با آموزه‌‎های دینی و اسلامی ندارد. از آنجا که همه ما در زندگی روزمرۀ خود، در محل کار و یا هر جای دیگر، از فناوری‌های جدید استفاده می‌کنیم، بی شک در معرض آسیب‌های ناشی از عدم عدم شناخت فضای مجازی و دیجیتال قرار داریم.

به همین علت امروزه وقتی از سواد حرف می‌زنیم، باید همه موضوعاتی را که به نوعی به «عرضه، دریافت و فهم اطلاعات» مربوط می‌شوند در نظر بگیریم. اصطلاحاتی مانند سواد اطلاعاتی، سواد دیجیتال، سواد رسانه‌ای، سواد شبکه‌های اجتماعی همگی بر پایه چنین باوری شکل گرفته‌اند.

بی تردید فراگیری این اصول به ما کمک می کند تا به شهروندانی فرهیخته در جامعه اطلاعاتی امروز، که انواع رسانه ها و فضای مجازی، قلب تپنده آن هستند تبدیل شویم.